«Հայաստանի Սահմանադրություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ժամանակակից իմաստով սահմանադրությունները` որպես պետության գրված հիմնական օրենք, նոր ժամանակաշրջանի երևույթ են։ Այդպիսի առաջին սահմանադրությունն [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների]]ի [[ԱՄՆ Սահմանադրություն|1787թ. Սահմանադրությունն է]], որը գործում է մինչ օրս` իհարկե, ավելի քան 200 տարվա ընթացքում կատարված էական փոփոխություններով։

Եվրոպայում առաջին սահմանադրություններն ընդունվել են 1791թ.` նախ` այդ տարվա մայիսի 3-ին, [[Լեհաստան|Լեհաստանում]]ում, այնուհետև` նույն տարվա սեպտեմբերի 3-ին, [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիայում]]։յում։

Սակայն «սահմանադրություն» տերմինը շատ ավելի հին պատմություն ունի։ Ընդունված է ասել, որ տերմինը ծագում է լատինական «constitution» բառից, որը նշանակում է «սահմանում», «կառուցվածք»:։ Իսկ դեռևս Ք.ա. 4-րդ դարում անտիկ հույն մտածող [[Արիստոտել|Արիստոտելը]]ը «սահմանադրություն» հասկացությունն օգտագործում էր պետության կառուցվածքի, պետական իշխանության արդյունավետ կազմակերպման, նրա` ժողովրդավարական և արդարացի լինելու մասին խոսելիս։

[[Հին Հունաստան|Հին Հունաստանում]]ում և [[Հին Հռոմ|Հին Հռոմում]]ում երկար ժամանակ սահմանադրություն էին կոչվում նաև կայսրերի, միապետների ընդունած իրավական ակտերը։

Հայկական իրականությունում առանձնանում է 5-րդ դարում [[Վաչագան Բարեպաշտ|Վաչագան թագավորի]] նախաձեռնությամբ ընդունված [[Կանոնական սահմանադրություն Վաչագան արքայի|«Կանոնական սահմանադրությունը»]]:։ Վաչագանը [[Նվարսակի պայմանագիր|Նվարսակի 484թ. պայմանագրից]] հետո [[Արցախ]]-[[Ուտիք]] իշխանությունը հռչակել էր որպես թագավորություն, որը ճանաչվել էր [[Պարսկաստան|Պարսկաստանի]]ի կողմից։ Կանոնական սահմանադրությունը հատկանշական է այն առումով, որ մշակվել և ընդունվել է ժամանակի աշխարհիկ և հոգևոր իշխանության ներկայացուցիչների [[Աղվենի եկեղեցական ժողով|լայն ընդգրկմամբ]]։ Այդուհանդերձ, Վաչագան թագավորի Աղվեն ամառանոցում ընդունված Կանոնական սահմանադրությունը հիմնականում կարգավորում էր հոգևոր կյանքի հարաբերությունները։

Հայոց պատմության մեջ Սահմանադրության նախագծման ամենահամարձակ փորձերից է 18-րդ դարում Հայաստանի ազատագրության [[Մադրասի խմբակ]]ի, մասնավորապես՝ [[Շահամիր Շահամիրյան|Շահամիր Շահամիրյանի]]ի կողմից շարադրված [[Որոգայթ փառաց|«Որոգայթ փառացը»]], որը միաժամանակ և՛ Հայաստանի ազատագրության ծրագիր էր, և՛ ապագա անկախ Հայաստանի սահմանադրության նախագիծը։ «Որոգայթ փառացը» ամբողջությամբ հիմնված էր ժամանակի արևմտաեվրոպական լուսավորչական գաղափարների վրա։ Հրատարակվել է [[Մադրաս|Մադրասում]]ում, Շահամիր Շահամիրյանի որդի [[Հակոբ Շահամիրյան|Հակոբի]] անունով, 1788-89-ին (թեև տիտղոսաթերթին նշված է 1773թ.)։

Քաղաքական նկատառումներից ելնելով՝ նախագծում առաջարկվում էր նախարար ընտրելու մեկ այլ՝ բացառիկ տարբերակ. հին հայկական արքայատների, մասնավորապես՝ [[Բագրատունիներ|Բագրատունիների]]ի շառավիղներից մեկն իր ցանկությամբ կարող էր ընտրվել ցմահ նախարար, եթե հավատարիմ ու հնազանդ մնար Հայոց տան սահմանած օրենքներին։ Այս առաջարկի նպատակն էր շահագրգռել վրաց Բագրատունի թագավոր [[Հերակլ II|Հերակլ 2-րդին]], որին Մադրասի խմբակը կարևոր դեր էր վերագրում Հայաստանի ազատագրման գործում։

1920թ. Հայաստանի խորհրդայնացումից, ապա նաև` 1922թ. [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության]] ստեղծումից հետո հայկական իրավական համակարգն ամբողջությամբ դարձավ Խորհրդային Միության իրավական համակարգի անբաժան մասը։ Խորհրդային շուրջ 70-ամյա պատմության ընթացքում [[Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունն]]ն ունեցավ երեք սահմանադրություն։ Առաջինն ընդունվեց 1922թ. փետրվարի 3-ին ՀԽՍՀ բանվորների, գյուղացիների և կարմիրբանակայանինների դեպուտատների խորհուրդների առաջին համագումարում։ ԽՍՀՄ-ի և [[Անդրֆեդերացիա|Անդրֆեդերացիայի]]յի կազմավորումից հետո ՀԽՍՀ սահմանադրությունը փոփոխվեց և լրացվեց, և 1925թ.-ին ՀԽՍՀ խորհուրդների 4-րդ համագումարը վավերացրեց այդ փոփոխություններն ու լրացումները։

Փոփոխությունները նշանակալի էին հատկապես հանրապետության կառավարման կարգի, իշխանությունների բաժանման, [[զսպումների և հակակշիռների մեխանիզմ|զսպումների և հակակշիռների մեխանիզմների]]ների ապահովման տեսանկյունից։ Մասնավորապես, սահմանադրական փոփոխություններով նշանակալիորեն կրճատվեցին Նախագահի լիազորությունները, իսկ [[ՀՀ Ազգային ժողով|Ազգային ժողովի]] դերն ընդլայնվեց։

Մյուս կարևոր փոփոխությունը վերաբերում է բարձրագույն դատական ատյանի (բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից)՝ [[ՀՀ Վճռաբեկ դատարան|ՀՀ վճռաբեկ դատարանի]] սահմանադրաիրավական կարգավիճակին։ Սահմանադրական փոփոխություններով ՀՀ վճռաբեկ դատարանին վերապահվեց դատարանների կողմից օրենքի միատեսակ կիրառության ապահովման գործառույթ։ Այդ գործառույթի իրագործումը Հայաստանում սկիզբ դրեց [[դատական նախադեպ|դատական նախադեպի]]՝ի՝ որպես [[իրավունքի աղբյուր|իրավունքի աղբյուրի]]ի կիրառությանը։ Իհարկե, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումների՝ որպես դատական նախադեպի էությունը էականորեն տարբերվում է [[անգլոամերիկյան իրավունք|անգլոամերիկյան իրավունքում]]ում դատական նախադեպի էությունից, քանի որ Հայաստանի իրավական համակարգում դատական նախադեպը ոչ թե իրավաստեղծ, այլ առավելապես իրավունքը մեկնաբանող աղբյուր է։

Սահմանադրական մի շարք այլ փոփոխություններով Սահմանադրությունում ամրագրված՝ [[մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներ ու ազատություններ|մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների ու ազատությունների]] շրջանակը և դրանց ձևակերպումն առավել համապատասխանեցվեցին ՀՀ ստանձնած միջազգային իրավական պարտավորություններին, սահմանադրաիրավական կարգավիճակ ստացան (Սահմանադրությամբ նախատեսվեցին) մի շարք պետական մարմիններ, մասնավորապես՝ [[ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան|ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանը]]ը, [[Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկ|ՀՀ կենտրոնական բանկը]], [[ՀՀ Հեռուստատեսության և ռադիոյի ազգային հանձնաժողով|հեռուստատեսության և ռադիոյի ազգային հանձնաժողովը]], [[ՀՀ վերահսկիչ պալատ|վերահսկիչ պալատը]]։

Երաշխավորվում է համայնքներում [[տեղական ինքնակառավարում|տեղական ինքնակառավարումը]]ը, այն է՝ համայնքի իրավունքն ու կարողությունը՝ սեփական պատասխանատվությամբ բնակիչների բարօրության նպատակով Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան լուծելու տեղական նշանակության հարցերը։ Սահմանվում են տեղական ինքնակառավարման մարմինները՝ [[համայնքի ղեկավար]] և [[համայնքի ավագանի|ավագանի]], նրանց լիազորությունները, համայնքների ֆինանսավորման կարգը, կառավարության կողմից հսկողությունը համայնքների նկատմամբ։

Սահմանվում է, որ Սահմանադրությունը ընդունվում և փոփոխվում է բացառապես [[Հանրաքվե|հանրաքվեովհանրաքվե]]ով, որը նշանակում է Հանրապետության Նախագահը` Ազգային ժողովի առաջարկով կամ համաձայնությամբ։ Հանրաքվեով կարող են ընդունվել նաև սովորական օրենքները, որոնք այդ դեպքում ենթակա են փոփոխման կրկին հանրաքվեով։ Սահմանվում են հանրաքվեի անցկացման հիմունքները։