|
'''[[Հայոց ցեղասպանություն]]ը [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն|Միավորված Ազգերի Կազմակերպության (ՄԱԿ)]]''' փաստաթղթերում նշված է որպես միջազգային ոճրագործություն։ Բնորոշման հիմքում ընկած են Միջազգային զինվորական ատյանի հրովարտակի ([[1945]] թվականի [[օգոստոսի 8]]) դրույթները, որոնք իրենց հաստատումն են գտել ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայի [[1946]] թվականի [[դեկտեմբերի 11]]-ի և [[1947]] թվականի [[նոյեմբերի 27]]-ի բանաձևերում՝ որպես միջազգային իրավունքի ընդհանուր ճանաչում գտած սկզբունքներ։ 1946 թվականի [[դեկտեմբերի 11]]-ի բանաձևը հռչակում է, որ [[ցեղասպանություն]]ը [[միջազգային իրավունք]]ի նորմերով հանցագործություն է և դատապարտվում է ամբողջ մարդկության կողմից։ [[1948]] թվականի [[դեկտեմբերի 9]]-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեան ընդունում է Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և դրա համար պատժի մասին կոնվենցիան, որտեղ տրված է ցեղասպանության ծավալուն սահմանումը, խոսվում է ցեղասպանության հրահրման կամ գործադրման համար մեղավորի՝ լինի դա [[պետություն]], առանձին պաշտոնյա կամ [[անձ]], պատասխանատվության մասին։
== Պատմությունը ==
1948 թվականի [[դեկտեմբերի 10]]-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեան ընդունում է [[մարդու իրավունքներ]]ի համընդհանուր հռչակագիրը ([[դեկլարացիա]]), որը մարդու իրավունքների առաջին հատուկ փաստաթուղթն էր։ Մարդու հիմնական իրավունքներին են վերաբերում, մասնավորապես, ապրելու, ազատության և անձի անձեռնմխելիության իրավունքը, պատվի, հեղինակության ու բնակարանի անձեռնմխելիությունը։ Դրա հիման վրա մասնակից պետությունների համար մշակվում են իրավականորեն պարտադիր Մարդու իրավունքների պակտեր, որոնք ընդունվում են [[1966]] թվականի [[դեկտեմբերի 16]]-ին։ քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային պակտը յուրաքանչյուր մարդու անկապտելի իրավունքն է համարում ապրելու իրավունքը և այն դրույթը, որ ոչ ոք չպետք է ստրուկ լինի կամ անզոր և ենթարկվի տանջանքների կամ դաժան, անմարդկային, կամ արժանապատվությունը ստորացնող վերաբերմունքի։ Պակտը հավաստում է, որ ազգային, ռասայական կամ [[կրոն]]ական ատելության ամեն մի դրսևորում պետք է արգելվի օրենքով։
[[1968]] թվականի [[փետրվարի 26]]-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեան ընդունում է ռազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ ուղդված ոճրագործությունների նկատմամբ վաղեմության ժամկետը չկիրառելու մասին կոնվենցիան, որը մասնակիցներին պարտավորեցնում է ձեռնարկել ամեն մի օրենսդրական կամ այլ միջոցներ, որպեսզի ազգային օրենսդրությամբ սահմանված վաղեմության ժամկետը և այլ սահմանափակումները չկիրառվեն փաստաթղթում թվարկված հանցագործությունների համար հետապնդման և պատժի դեպքերում։ Կոնվենցիան մարդկության դեմ ուղղված ոճրագործությունների շարքն է դասում ցեղասպանությունը։
'''[[Հայոց ցեղասպանություն]]ը [[Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն|Միավորված Ազգերի Կազմակերպության (ՄԱԿ)]]''' փաստաթղթերում նշված է որպես միջազգային ոճրագործություն։ Բնորոշման հիմքում ընկած են Միջազգային զինվորական ատյանի հրովարտակի (1945-ի օգոստ. 8) դրույթները, որոնք իրենց հաստատումն են գտել ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայի 1946-ի դեկտ. 11-ի և 1947-ի նոյեմբ. 27-ի բանաձևերում՝ որպես միջազգային իրավունքի ընդհանուր ճանաչում գտած սկզբունքներ։ 1946-ի դեկտ. 11-ի բանաձևը հռչակում է. որ ցեղասպանությունը միջազգային իրավունքի նորմերով հանցագործություն է և դատապարտվում է ամբողջ մարդկության կողմից։ 1948-ի դեկտ. 9-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեան ընդունեց Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և դրա համար պատժի մասին կոնվենցիան. որտեղ տրված է ցեղասպանության ծավալուն սահմանումը, խոսվում է ցեղասպանության հրահրման կամ գործադրման համար մեղավորի՝ լինի դա պետություն, առանձին պաշտոնյա կամ անձ, պատասխանատվության մասին։ 1948-ի դեկտ. 10-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեան ընդունեց մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը (դեկլարացիա), որը մարդու իրավունքների առաջին հատուկ փաստաթուղթն էր։ Մարդու հիմնական իրավունքներին են վերաբերում, մասնավորապես, ապրելու, ազատության և անձն, անձեռնմխելիության իրավունքը, պատվի, հեղինակության ու բնակարանի անձեռնմխելիությունը։ Դրա հիման վրա մասնակից պետությունների համար մշակվել են իրավականորեն պարտադիր Մարդու իրավունքների պակտեր, որոնք ընդունվել են 1966-ի դեկտ. 16ին։ քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային պակտը յուրաքանչյուր մարդու անկապտելի իրավունքն է համարում ապրելու իրավունքը և այն դրույթը, որ ոչ ոք չպետք է ստրուկ լինի կամ անգոր և ենթարկվի տանջանքների կամ դաժան, անմարդկային, կամ արժանապատվությունը ստորացնող վերաբերմունքի։ Պակտը հավաստում է, որ ազգային, ռասայական կամ կրոն, ատելության ամեն մի դրսևորում պետք է արգելվի օրենքով։1968-ի փետր. 26-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեան ընդունեց ռազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ ուղդված ոճրագործությունների նկատմամբ վաղեմության ժամկետը չկիրառելու մասին կոնվենցիան, որը մասնակիցներին պարտավորեցնում է ձեռնարկել ամեն մի օրենսդրական կամ այլ միջոցներ, որպեսզի ազգային օրենսդրությամբ սահմանված վաղեմության ժամկետը և այլ սահմանափակումները չկիրառվեն փաստաթղթում թվարկված հանցագործությունների համար հետապնդման և պատժի դեպքերում։ Կոնվենցիան մարդկության դեմ ուղղված ոճրագործությունների շարքն է դասում ցեղասպանությունը։
Ցեղասպանության՝ որպես մարդկության դեմ ուղղված ծանրագույն հանցանքի դատապարտումը առկա է նաև ՄԱԿ-ի այլ փաստաթղթերում, մասնավորապես՝ ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման, ապարտեիդի դատապարտման և այլնի մասին մի շարք բանաձևերում ու կոնվենցիաներում։
ՄԱԿ-ը, մասնավորապես՝ Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի Փոքրամասնությունների խտրականության կանխման ու պաշտպանության ենթահանձնաժողովը, քանիցսբազմաթիվ անգամներ դիմել է 19151923[[1915]]-ի[[1923]] թվականների հայերի ցեղասպանության հարցի քննարկմանը։ Ենթահանձնաժողովը բաղկացած է Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի նստաշրջաններում ընտրվող փորձագետներից։ ԵնթսսհանձնաժողովիԵնթահանձնաժողովի 20-րդ նստաշրջանը ([[հոկտեմբեր]], [[1967-ի հոկտ.]]) որոշում ընդունեց իր ծրագրի մեջ մտցնել ցեղասպանության կանխման և դրա համար պատժի հարցը։ Այդ որոշումը վավերացվեցվավերացվում է ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի և ՏընտեսականՏնտեսական ու սոցիալական խորհրդի կողմից։ Ենթահանձնաժողովը իր 24-րդ նստաշրջանում (1971-ի[[օգոստոս]], օգոստ.[[1971]]) Ռուանդայի[[Ռուանդա]]յի ներկայացուցչին նշանակեցնշանակում է հատուկ զեկուցող և նրան հանձնարարեցհանձնարարում նախապատրաստել նախնական զեկուցում։ Զեկուցումը ներկայացվեցներկայացվում է [[1972-ի]] մայիսինթվականի [[մայիս]]ին և հիշատակություն չէր պարունակում հայերի կոտորածների մասին։ [[1973-ի]] թվականի մարտին[[մարտ]]ին հատուկ զեկուզեկուցողը ցողըներկայացնում ներկայացրեցէ ավելի ընդարձակ տարբերակ, որի # 30-ում նշվում էր. «Անցնելով արդի դարաշրջանին, կարելի է նշել հայերի կոտորածներին վերաբերող լիակատար փաստագրության գոյությունը, որոնք նկարագրված են որպես «XX20-րդ դարի ցեղասպանության առաջին դեպք»։ Այդպիսով, հայերի ցեղասպանությունն առաջին անգամ հիշատակվում էր ՄԱԿ-ի պաշտոն,պաշտոնական փաստաթղթում։ Ենթահանձնաժողովը զեկուցումը քննարկեցքննարկում է [[1973-]] թվականի [[օգոստոս]]ի օգոստ., 26-րդ նստաշրջանում, արժանացավարժանանում բարձր գնահատականի և ընդունվեցընդունվում միաձայն։
Ընդունված արարողակարգի համաձայն, զեկուցումը քննարկվեց նաև Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի (որի անդամները, ի տարբերություն Ենթահանձնաժողովի, իրենց կառավարությունների ներկայացուցիչներն են, բայց վետոյի իրավունք չունեն) 30րդ նստաշրջանում, 1974-ի մարտին։ Թուրքիայի պատվիրակը առաջարկեց զեկուցագրից հանել # 30-ը՝ պատճառաբանելով, թե հայերի կոտորածների մասին հիշատակությունը <<պատմական փաստերի խեղաթյուրում է», և որ զեկուցման մեջ հավասարության նշան է դրվում ցեղասպանության և «պատերազմի բնական հետևանքների» միջև։ Նա պահանջեց հանել նաև ## 28-ը և 29-ը, որոնք վերաբերում էին կրոն, ցեղասպանություններին։ Թուրքական պատվիրակի առաջարկությունը պաշտպանեցին մի շարք երկրների, այդ թվամ՝ ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, Իտալիայի, Ռումինիայի. Իրանի ներկայացուցիչները։ Զեկուցագիրը լրամշակման համար վերադարձվեց Ենթահանձնաժողովին։ Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի քննարկման ժամանակ ԱՄՆ-ի պատվիրակի ընդունած դիրքորոշումը դժգոհություն աոաջ բերեց ամերիկյան հասարակական շրջաններում, երկու կոնգրեսականներ Ենթահանձնաժողովին ներկայացրին 1915-ի հայերի ցեղասպանության փաստը հաստատող մի շարք փաստաթղթեր։ Միաժամանակ # 30-ի դեմ առարկող ԱՄՆ-ի պատվիրակների առջև հաղորդումներով հանդես եկան ԱՄՆ-ի հայկական շրջանների ներկայացուցիչները, որոնք տրամադրեցին լրացուցիչ փաստագրական նյութեր։ # 30ի շուրջ բանավեճը շարունակվեց 1975- ի սեպտ., ժնևում։ Ավստրիայի, Դանիայի, Մեծ Բրիտանիայի, Մեքսիկայխ Նիգերիայի, ԽՍՀՄ-ի, Ֆրանսիայի և Հարավսլավիայի փորձագետները արտահայտվեցին փաստաթղթում # 30-ի պահպանման օգտին։ Որոշում ընդունվեց երեք տարով, մինչև Ենթահանձնաժողովի 33-րդ նստաշրջանը (1978) սառեցնել հարցի քննարկումը։ ▼
1978-ի քննարկման ժամանակ զեկուցողը հայտարարեց, թե նա հայերի ցեղասպանության վկայություններ չի հայտնաբերել, և որ միակ ճանաչված դեպքը հրեաների ցեղասպանությունն է երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Նրան աոարկեցին Ավստրիայի, Արգենտինայի, ԽՍՀՄ-ի, Հունաստանի և Ֆրանսիայի ներկայացուցիչները. հարցի քննարկումը հետաձգվեց։ Զեկուցումը կրկին Մարդու իրավունքների հանձնաժողովին ներկայացվեց 1979-ի մարտին, ժնևում։ Նրանում # 30-ը բացակայում էր, որը աուսջ բերեց Ավստրիայի, Ավստրսդիայի, ԱՄՆ-ի, Կիպրոսի և Ֆրանսիայի պատվիրակների վճռական առարկությունները։ Թուրքիայի պատվիրակը, որին պաշտպանում էր Պակիստանի ներկայացուցիչը, դիմելով ընթացակարգային կանոնակարգին, դեմ արտահայտվեց այլևս քննարկված կետերին վերադառնալուն։ Այդուհանդերձ, ձայների մեծամասնությամբ # 30-ը մտցվեց եզրափակիչ փաստաթղթի մեջ։ ▼▲Ընդունված արարողակարգի համաձայն, զեկուցումը քննարկվեցքննարկվում է նաև Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի (որի անդամները, ի տարբերություն Ենթահանձնաժողովի, իրենց կառավարությունների ներկայացուցիչներն են, բայց վետոյի իրավունք չունեն) 30րդ30-րդ նստաշրջանում, [[1974 -ի]] թվականի մարտին։ Թուրքիայի պատվիրակըպատվիրակն առաջարկեցառաջարկում է զեկուցագրից հանել # 30-ը՝ պատճառաբանելով, թե հայերի[[հայեր]]ի կոտորածների մասին հիշատակությունը <<«պատմական փաստերի խեղաթյուրում է», և որ զեկուցման մեջ հավասարության նշան է դրվում ցեղասպանության և «պատերազմի բնական հետևանքների» միջև։ ՆաՊատվիրակը պահանջեցպահանջում է հանել նաև ## 28-ը և 29-ը, որոնք վերաբերում էին կրոն,կրոնական ցեղասպանություններին։ Թուրքական պատվիրակի առաջարկությունը պաշտպանեցինպաշտպանում են մի շարք երկրների, այդ թվամ՝ [[ԱՄՆ ]]-ի, Ֆրանսիայի[[Ֆրանսիա]]յի, Իտալիայի[[Իտալիա]]յի, Ռումինիայի.[[Ռումինիա]]յի, Իրանի[[Իրան]]ի ներկայացուցիչները։ Զեկուցագիրը լրամշակման համար վերադարձվեցվերադարձվում է Ենթահանձնաժողովին։ Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի քննարկման ժամանակ ԱՄՆ-ի պատվիրակի ընդունած դիրքորոշումը դժգոհություն աոաջէ առաջ բերեցբերում ամերիկյան հասարակական շրջաններում, երկու կոնգրեսականներ Ենթահանձնաժողովին ներկայացրիններկայացնում են [[1915 -ի]] թվականի հայերի ցեղասպանության փաստը հաստատող մի շարք փաստաթղթեր։ Միաժամանակ # 30-ի դեմ առարկող ԱՄՆ-ի պատվիրակների առջև հաղորդումներով հանդես եկանեն գալիս ԱՄՆ-ի հայկական շրջանների ներկայացուցիչները, որոնք տրամադրեցինտրամադրում են լրացուցիչ փաստագրական նյութեր։ # 30ի30-ի շուրջ բանավեճը շարունակվեցշարունակվում է [[1975 -]] իթվականի սեպտ.[[սեպտեմբեր]]ին, ժնևում։[[ժնև]]ում։ Ավստրիայի[[Ավստրիա]]յի, Դանիայի[[Դանիա]]յի, [[Մեծ ԲրիտանիայիԲրիտանիա]]յի, Մեքսիկայխ[[Մեքսիկա]]յի, Նիգերիայի[[Նիգերիա]]յի, [[ԽՍՀՄ ]]-ի, Ֆրանսիայի[[Ֆրանսիա]]յի և Հարավսլավիայի[[Հարավսլավիա]]յի փորձագետները արտահայտվեցինարտահայտվում են փաստաթղթում # 30-ի պահպանման օգտին։ Որոշում ընդունվեցէ ընդունվում երեք տարով, մինչև Ենթահանձնաժողովի 33-րդ նստաշրջանը ( [[1978 ]]) սառեցնել հարցի քննարկումը։
1985-ի օգոստ. Փոքրամասնությունների խտրականության կանխման և պաշտպանության ենթահանձնաժողովը իր 38-րդ նստաշրջանում (ժնև) քննարկման համար ընդունեց ցեղասպանության մասին զեկուցագիրը, որի # 24-ը «հայերի 1915-16-ի օսմանյան կոտորածը» բնորոշում էր որպես ցեղասպանության օրինակ։ Զեկուցա գրում հիշատակվում էր XX դ. ցեղասպանության 9 դեպք։ Հայերի ցեղասպանության մասին ասված էր, որ «անկախ իշխանությունների և վկաների արժանահավատ գնահատմամբ, հայ բնակչության կեսից ավելին, ըստ երևույթին, սպանվել կամ մահվան կարավաններ է ուղարկվել։ Դա հաստատվում է ԱՄՆ-ի. Գերմանիայի և Մեծ Բրիտանիայի արխիվային փաստաթղթերով, ինչպես նաև այն ժամանակ Օսմանյան կայսրությունում ներկայացված, այդ թվում նրա դաշնակից Գերմանիայի, դիվանագետների վկայություններով»։ # 24-ի օգտին քվեարկեցին 14 երկրների փորձագետներ, դեմ՝ 1 (ԽՍՀՄ) և ձեռնպահ՝ 4 (Բանգլադեշ, Կուբա, Հորդանան և Մարոկկո)։ ▼
Ավելի ուշ Օսմանյան կայսրության հայերի ցեղասպանությունը դատապարտեցին նաև միջազգային այլ կազմակերպություններ՝ Եկեղեցիների համաշխարհային խորհուրդը (1983), ժողովուրդների մշտական ատյանը (1984) և այլն։ ▼▲[[1978 -ի]] թվականի քննարկման ժամանակ զեկուցողըզեկուցողն հայտարարեցհայտարարում է, թե նա հայերի ցեղասպանության վկայություններ չի հայտնաբերել, և որ միակ ճանաչված դեպքը [[Հոլոքոստ|հրեաների ցեղասպանություննցեղասպանություն]]ն է երկրորդ[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմիպատերազմ]]ի ժամանակ։ ՆրանԶեկուցողին աոարկեցինեն առարկում Ավստրիայի, Արգենտինայի[[Արգենտինա]]յի, ԽՍՀՄ-ի, Հունաստանի[[Հունաստան]]ի և Ֆրանսիայի[[Ֆրանսիա]]յի ներկայացուցիչները ., հարցի քննարկումը հետաձգվեց։հետաձգվում է։ Զեկուցումը կրկին Մարդու իրավունքների հանձնաժողովին ներկայացվեցէ ներկայացվում [[1979 -ի]] թվականի մարտին, ժնևում։ Նրանում # 30-ը բացակայում էր, որըորն աուսջառաջ բերեցէ բերում Ավստրիայի, Ավստրսդիայի[[Ավստրալիա]]յի, ԱՄՆ-ի, Կիպրոսի[[Կիպրոս]]ի և Ֆրանսիայի պատվիրակների վճռական առարկությունները։ Թուրքիայի[[Թուրքիա]]յի պատվիրակը, որին պաշտպանում էր Պակիստանի[[Պակիստան]]ի ներկայացուցիչը, դիմելով ընթացակարգային կանոնակարգին, դեմ արտահայտվեցէ արտահայտվում այլևս քննարկված կետերին վերադառնալուն։ Այդուհանդերձ, ձայների մեծամասնությամբ # 30-ը մտցվեցմտցվում է եզրափակիչ փաստաթղթի մեջ։
▲[[1985 -ի]] թվականի օգոստ.[[օգոստոս]]ին Փոքրամասնությունների խտրականության կանխման և պաշտպանության ենթահանձնաժողովը իր 38-րդ նստաշրջանում ( [[ժնև ]]) քննարկման համար ընդունեցընդունում է ցեղասպանության մասին զեկուցագիրը, որի # 24-ը «հայերի 1915-16 -ի թվականների օսմանյան կոտորածը» բնորոշում էր որպես ցեղասպանության օրինակ։ Զեկուցա գրումԶեկուցագրում հիշատակվում էր XX[[20-րդ դ.դար]]ի ցեղասպանության 9 դեպք։ Հայերի ցեղասպանության մասին ասված էր, որ «անկախ իշխանությունների և վկաների արժանահավատ գնահատմամբ, հայ բնակչության կեսից ավելին, ըստ երևույթին, սպանվել կամ մահվան կարավաններքարավաններ է ուղարկվել։ Դա հաստատվում է ԱՄՆ-ի ., Գերմանիայի[[Գերմանիա]]յի և Մեծ Բրիտանիայի արխիվային փաստաթղթերով, ինչպես նաև այն ժամանակ [[Օսմանյան կայսրությունումկայսրություն]]ում ներկայացված, այդ թվում նրա դաշնակից Գերմանիայի, դիվանագետների վկայություններով»։ # 24-ի օգտին քվեարկեցինքվեարկում են 14 երկրների փորձագետներ, դեմ՝ 1 ( [[ԽՍՀՄ ]]) և ձեռնպահ՝ 4 ( [[Բանգլադեշ ]], [[Կուբա ]], [[Հորդանան ]] և [[Մարոկկո ]])։
▲Ավելի ուշ Օսմանյան կայսրության հայերի ցեղասպանությունը դատապարտեցինդատապարտում են նաև միջազգային այլ կազմակերպություններ՝ Եկեղեցիների համաշխարհային խորհուրդը ( [[1983 ]]), ժողովուրդների մշտական ատյանը ( [[1984 ]]) և այլն։
== Գրականություն ==
* Human Rights. A Compilation of International Instruments. Centre for Human Rights, Geneva, N. Y„ 1980։
* The Armenian Question Today. International Documents, 1983-1987, 2-nd ed., L A, 1988.
[[Կատեգորիա:Հայկական հարց]]
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ]]
[[Կատեգորիա:Հայոց Ցեղասպանություն]]
|
