«Աթլետիկա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ժամանակակից աթլետիկան ամենից առաջ ճանաչում է գտել [[Անգլիա]]յում։ 1837-ին Ռեգբի քաղաքում տեղի է ունեցել քոլեջի աշակերտների վազքի առաջին մրցումները`մրցումները՝ մոտավորապես 2 [[կմ]] տարածությունում։ Շուտով այդպիսի մրցումներ են անցկացվում [[Լոնդոն]]ում, [[Քեմբրիջ]]ում, [[Օքսֆորդ]]ում և այլուր։ Աստիճանաբար մրցումների ծրագրերը համալրվում են կարճ վազքերով, արգելավազքով, ծանրության նետումով։ 1851-ից ավելացան նաև հեռացատկն ու բարձրացատկը։ Անգլիայում աթլետիկայի հետագա զարգացմանը նպաստեց այն փաստը, որ 1864-ից սկսած յուրաքանչյուր տարի սկսեցին անցկացնել աթլետիկական մրցումներ ուսանողության միջև։ Այդ մրցումների ծրագրի մեջ մտնում էր վեց վազքային և երկու ցատկային ձև։ Ի դեպ, այդ ծրագիրը բավականին երկար ժամանակ մնաց անփոփոխ։ Արդեն 19-րդ դարի վերջին ծրագրի մեջ ավելացվեց գնդի հրումը և մուրճի նետումը։ 1880-ինԱնգլիայում ստեղծվում է աթլետիկական սիրողական ասոցացիա, որը բրիտանական կայսրության սահմաններում ստանում է ալետիկայի գծով բարձրակարգ օրգանի կարգավիճակ։

Աթլետիկան բաղկացած է հինգ բաժիններից`բաժիններից՝ քայլք, վազք, ցատկեր, նետումներ և բազմամարտ, որոնք իրենց հերթին բաժանվում են շատ ձևերի և խմբերի։

Հին հունական օլիմպիական խաղերի սկիզբը համարվում է [[մ.թ.ա. 776]]-ը։ Առաջին օլիմպիական խաղերի ծրագրում ընդգրկված էր միայն մեկ ձև`ձև՝ [[Ստադիոդրոմ]] կոչվող վազքը, որը հավասար է 192 մ 27 սմ։ Այսպես շարունակվեց մինչև [[մ.թ.ա. 724]]-ը։ Թվով 14-րդ խաղերում մտցվեց նաև երկու ստադիոդրոմ վազքը`վազքը՝ 384 մ 54 սմ։ Ավելի ուշ ավելացավ նաև երկար տարածություն`տարածություն՝ 24 ստադիոդրոմ վազքը, որը հավասար էր 4614 մ 48 սմ։ [[մ.թ.ա. 708]]-ին ծրագրի մեջ մտավ [[հնգամարտ]]ը, որի մեջ մտնում էր [[վազք]]ը, [[հեռացատկ]]ը, նիզականետումը, սկավառականետումը և ըմբշամարտը բռնցքամարտի հետ։ Օլիմպիական խաղերը տևեց մինչև [[մ.թ.ա. 395]]-ը։

1896-ի Աթենքի օլիմպիական խաղերի ծրագրում աթլետիկան ներկայացված էր ընդամենը 13 ձևով և բնական էր, որ ցուցաբերած արդյունքները նույնպես ցածր էին։ Աստիճանաբար ավելացան ինչպես խաղերին մասնակցող երկրների քանակը, այնպես էլ աթլետիկական ձևերը և ցուցաբերած արդյունքները։ Կանայք նույնպես զբաղվել են աթլետիկայով։ Դեռ 1916-ին անց են կացվել կանանց միջազգային մրցումներ։ Սակայն կանանց աթլետիկան միայն 1928-ին մտավ օլիմպիական ծրագրի մեջ, այն էլ ընդամենը 5 ձևով`ձևով՝ վազք 100, 800, 4x100, սկավառականետում և բարձրացատկ։ Տարեց տարի ավելանում էին խաղերում ընդգրկված աթլետիկական ձևերը։ 1956-ին Մելբուռնում անցկացված խաղերի ծրագրում, արդեն տեղ էր գտել տղամարդկանց 24 և կանանց 9 աթլետիկական ձև։

Օլիմպիական խաղերի պատմությունը հարուստ է սպորտային ազնիվ պայքարի և մարզական բարձր արդյունքների ցուցաբերման բազմաթիվ օրինակներով։ Դրանցից է ամերիկացի հանրաճանաչ աթլետ [[Ջեսի Օուենս]]ի արագավազքը և հեռացատկը։ Արագ վազքի համար նրան անվանում էին «սև նետ» (նա սևամորթ էր)։ Այդ հիանալի աթլետը 1936-ին, մասնակցելով Բեռլինում անցկացված օլիմպիական խաղերին, նվաճեց 4 ոսկե մեդալ, հաղթելով 100, 200, հեռացատկ և 4x100 մ ձևերում։ Նույպիսի հաջողության հասավ 1984-ին [[Լոս Անջելես]]ում, կրկին ամերիկացի, 20-րդ դարի լավագույն աթլետ [[Կարլ Լյուիս]]ը, միայն մի տարբերությամբ, որ բացիայդ խաղերի 4 ոսկե մեդալներից, տաղանդավոր մարզիկը հետագայում ևս նվաճեց 5 ոսկե մեդալ։ Մարզական երկարակեցության և կամային բարձր ցուցանիշների դրսևորման հիանալի օրինակ կարող են ծառայել ամերիկացի սկավառականետորդ [[Արթուր Օրտեր]]ը, որը 4 օլիմպիական խաղերի անընդմեջ չեմպիոն է և ռուս եռացատկորդ [[Վիկտոր Սանեև]]ը։ Վերջինս երեք անգամ դարձավ չեմպիոն, սահմանելով համաշխարհային ռեկորդ, իսկ չորրորդ անգամ նվաճեց արծաթե մեդալ։ Չեխ վազորդ [[Էմիլ Զատոպեկ]]ը դեռևս հեռավոր, 1952-ին Հելսինկիում նվաճեց 3 ոսկե մեդալ`մեդալ՝ 5 կմ, 10 կմ և մարաթոնյան վազքում։

Հայաստանի տարածքում առաջին աթլետիկական խումբը բացվել է 1917-ին [[Ալեքսանդրապոլ]] (այժմ`այժմ՝ Գյումրի) քաղաքում։ Խմբի հիմնադիրն է եղել Առևտրի Վարժարանի բնագիտության ուսուցիչ [[Մարտին Մարգարյան]]ը։ Չնայած խմբի պարապմունքներն ընթացել են կանոնավոր կերպով և մարզիկներից ոմանք`ոմանք՝ [[Հարություն Յաղջյան]], [[Իգոր Պուխլովիցկի]], [[Հարություն Գարգալոյան]], հասել են այն ժամանակվա համար որոշակի հաջողությունների, այնուամենայնիվ, նյութական և բարոյական աջակցություն չլինելու պատճառով խմբակի գործունեությունը դադարեցվում է։

1926-ին անց է կացվում Համահայաստանյան 1-ին սպարտակիադան։ Սպարտակիադայի ծրագրի մեջ ընդգրկված էր աթլետիկական 23 ձև, որից 8-ը`ը՝ կանանց համար։ Մեր աթլետները պատրաստվում էին 1928-ին [[Մոսկվա]]յում կայանալիք ԽՍՀՄ ժողովուրդների առաջին սպարտակիադային։ Հայաստանը գտնվում էր [[Անդրֆեդերացիա]]յի կազմում։ Երեք հանրապետությունների (Հայաստան, [[Վրաստան]], [[Ադրբեջան]]) թիմը ընտրելու նպատակով 1927-ին [[Թբիլիսի]]ում անցկացվեցին ընտրական մրցումներ։ Հայաստանի հինգ աթլետներ ընդգրկվեցին Անդրֆեդերացիայի թիմի կազմում։ Աթլետներից հաջող մասնակցեցին [[Գրիգոր Ալավերդյան]]ը` 5 կմ վազք, [[Սերգո Համբարձումյան]]ը` գնդի հրում և [[Արամ Տեր-Հովհաննիսյան]]ը` սկավառականետում ձևերից։

Այդ տարիներից աթլետիկան հանրապետությունում սկսեց թափ առնել։ [[Ֆաինա Մելնիկ]]ը 11 անգամ աշխարհի ռեկորդ սահմանեց, 1972-ին դարձավ Մյունխենի օլիմպիադայի չեմպիոն և երկու անգամ ճանաչվեց աշխարհի լավագույն աթլետուհի։ 1970-ականների վերջերից բարձր մարզական արդյունքներով աչքի ընկավ [[Արտաշես Միկոյան]]ը։ Նա 3000 մ խոչընդոտավազքում դառնում է մի շարք միջազգային խոշոր մրցումների հաղթող։

Խորհրդային տարիներին հատկապես ակնառու էին մեր հեռացատկորդների նվաճումները։ Հայազգի [[Իգոր Տեր-Հովհաննիսյան]]ը երկու անգամ սահմանեց աշխարհի ռեկորդ (1962-67-ին), հինգ անգամ մասնակցեց օլիմպիական խաղերի`խաղերի՝ դառնալով մրցանակակիր։ 1983-ին գյումրեցի [[Հովհաննես Ստեփանյան]]ը դարձավ ԽՍՀՄ չեմպիոն։ Մեկ ուրիշ գյումրեցի`գյումրեցի՝ [[Ռոբերտ Էմմիյան]]ը բազմաթիվ ռեկորդներ սահմանեց այդ ձևում, իսկ 1987-ին ցույց տվեց ֆանտաստիկ արդյունք`արդյունք՝ 8 մ 86 սմ։ Բարձր արդյունքներով աչքի ընկան նաև Գ. Պետրոսյանը, Ա. Մինասյանը, Վ. Մովսիսյանը, Մ. Դանիելյանը, Շ. Պողոսյանը, որոնք հաղթահարեցին 8 մետրի սահմանը։ Աչքի ընկան նաև մեր եռացատկորդները։ Նախ, Պ. Գրիգորյանը 16 մ 98 սմ արդյունքով դարձավ ԽՍՀՄ սպարտակիադայի մրցանակակիր, ապա [[Կանադա]]յում անցկացված աշխարհի առաջնության մրցումներում գրավեց 7-րդ տեղը։