|
}}
'''Տարտուն''' ([[էստոներեն]]՝ ''Tartu'') [[Էստոնիա]]յի երկրորդ մեծ քաղաքն է։ Ի տարբերություն Էստոնիայի քաղաքական և ֆինանսական մայրաքաղաք՝ [[Տալլին]]ի, Տարտուն հաճախ դիտարկվում է որպես գիտական և մշակութային կենտրոն հատկապես այն պատճառով, որ այն Էստոնիայի ամենահին և ամենահայտնի [[Տարտուի համալսարան|համալսարան]]ի տունն է։
Տարտուում է գտնվում նաև Էստոնիայի [[Գերագույն Դատարան]]ը և Կրթության և Գիտության նախարարությունը:նախարարությունը։ Տեղակայված լինելով Տալլինից 186 կմ հարավ արևելք, Տարտուն Էստոնիայի կենտրոնում է և գտնվում է մայր գետի՝ [[Էմայիգի]]ի վրա, որը կապում է Էստոնիայի երկու ամենամեծ լճերը:լճերը։ Քաղաքը սպասարկում է [[Տարտուի օդակայան]]ը:ը։
Հին Էստոնիայի '''Տարբատու''' ամրոցը <ref> ([[Tharapita|pseudomythology - Taaralinn]] )In the fifth century Estonians built the first fortress at Tarbatu – from which both
the modern Estonian name of Tartu and the Germanic name of Dorpat derive: {{cite book |title=Resolute and Undertaking Characters |last=Batten |first=Alan Henry |authorlink= |coauthors= |year=1988 |publisher=Springer |location= |isbn=978-90-277-2652-0 |pages= |url=http://books.google.com/?id=kXSjxkg0rRgC&pg=PA13&dq=Tarbatu}}</ref> հիմնադրվել է հինգերորդ դարում:դարում։ <ref>{{cite book |title=The Soviet Union: A Guide and Information Handbook |last=Ludvíková |first=Vlasta |authorlink= |coauthors=Ladislav Skokan, Translated from Russian by E. Skelley |year=1976 |publisher=Collet |location= |isbn= |pages= |url=http://books.google.com/books?ei=cyXwSPGlPIquywSt1qWrBw&client=firefox-a&lr=&q=goes+back+to+the+5th++Tarbatu&btnG=Search+Books }}</ref> Քաղաքի պատմական անուններն են գերմանական Դորպատ '''Dorpat''' (13-րդ դարից) և ռուսական '''Յուրյև''' (''Юрьев'', [[1030]]) '''Դերպտ''' (''Дерпт'').
== Պատմական անուններ ==
Տարտուն իր պատմության ընթացքում լինելով տարբեր տիրակալների հսկողության ներքո, մի քանի անուններ է ստացել տարբեր լեզուներով:լեզուներով։ Նրանց մեծ մասը առաջացել են ավելի վաղ հիշատակվող էստոներեն '''Տարբատու''' անվանումից:անվանումից։ [[Գերմաներեն]], [[շվեդերեն]] և [[լեհերեն]] քաղաքը հայտնի էր և երբեմն նաև ներկայում որպես {{Audio|De-Dorpat.ogg|'''Dorpat'''}}, որպես ''Տարբատուի'' տարատեսակ: տարատեսակ։ [[Ռուսերեն]], հայտնի էր որպես Յուրյեվ (''Yuryev'') [[Յարոսլավ Իմաստուն]]ի անունով և Դերպտ (''Derpt''), a variant of ''Դորպատի'' տարբերակ (1918 թվականից ի վեր օգտագործվում է էստոներեն ''Տարտու'' անվանումը). Զուգահեռաբար քաղաը [[լատվիերեն]]ով կոչվում էր ''Տերբատա'' , իսկ [[ֆիններեն]] ''Տարտտո''։
=== Ծագում ===
Հնագիտական տվյալները վկայում են, որ առաջին մշտական բնակավայրը ժամանակակից Տարտուի տարածքում հիմնադրվել է դեռեւսդեռևս 5 - րդ դարում։<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/583793/Tartu |title=Tartu |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |accessdate=2013-01-26}}</ref><ref name="Mäesalu">{{cite web|url=http://www.sirp.ee/archive/2001/12.10.01/Sots/sots1-6.html |title=Vene kroonikate Jurjev oli tõenäoliselt siiski Tartu|first=Ain|last=Mäesalu |publisher=[[Sirp]] |date=2001-10-12 |language=Estonian |accessdate=2013-01-26}}</ref> Դեռևս 7 - րդ դարում Թումի բլրի արևելյան լանջին տեղաբնակները կառուցել են փայտե ամրություններ ('' Toomemägi''):։
Առաջին գրավոր հիշատակումը տարածաշրջանի վերաբերյալ կատարվել են 1030 թ [[Կիևյան Ռուսիա]]յի գրագիրների կողմից: կողմից։ [[Կիև]]ի իշխան [[Յարոսլավ Իմաստուն]]ը այդ տարի գրոհեց Տարտուի վրա, {{Citation needed|date=September 2011}}, կառուցեց իր ամրոցը և այն անվանեց ''Յուրյեվ'' (բառացիորեն "Յուրիի" – Յուրիի (''Գևորգի'' ռուսականացված ձևը) Յարոսլավի քրիստոնեական անունը):։ Կիևյան տիրակալները հարկեր էին հավաքում հին Էստոնիայի [[Ուգանդա]] կոմսության շրջակայքից, հավանաբար մինչև 1061 թ., երբ գրառումների համաձայն, Յուրյեվը հրկիզվեց մեկ այլ [[Չուդ]] ցեղի կողմից:կողմից։ Կիևյան Ռուսիան կրկին վերահսկում էր Տարտուն 1133-ից ենթադրաբար մինչև 1176/1177.<ref>{{cite web|url=http://www.tartu.ee/?lang_id=1&menu_id=6&page_id=83 |title=Tartu orduajal |first=Otto|last=Freymuth |year=1927 |language=Estonian |accessdate=2013-01-26}}</ref> 12-րդ դարում Տարտուն Չուդ տարածքի ամենահայտնի սլավոնական բնակավայրն էր:էր։ <ref>{{cite web|url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron/120239/%D0%AE%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2 |title=Юрьев уездный город Лифляндской губернии |publisher=Dic.academic.ru |date=1957-03-14 |language=Russian |accessdate=2009-05-06}}</ref>
=== Միջնադարյան եպիսկոպոսության ===
[[Հյուսիսային Խաչակրաց արշավանքներ]]ի ընթացքում 13-րդ դարի սկզբում ''Տարբատու'' (կամ ''Տարբատա'', Տարտու) ամրոցը մի քանի անգամ խաչակիրներ [[Լիվոնյան ասպետներ]]ի կողմից գրավվել են և էստոնացիների կողմից հետ են վերադարձվել:վերադարձվել։
1224 թ Վյաչկո իշխանի կողմից լրացուցիչ զորքեր ամրոց մտցնելուց հետո, այն դարձավ գերմանական խաչակիրների կողմից Տարտուի վերջին պաշարումն ու հաղթանակը:հաղթանակը։ Հետագայում Տարտուն հայտնի որպես Դորպատ (Տարբատում) դարձավ զգալի նշանակություն ունեցող առևտրային կենտրոն հետագա [[միջին դարեր]]ի ընթացքում և կիսաանկախ [[Դորպատի եպիսկոպուսություն |Դորպատի եպիսկոպուսության]] մայրաքաղաք:մայրաքաղաք։
1262 թ [[Ալեքսանդր Նևսկի|Ալեքսանդր Նևսկու]] որդի [[Դմիտրի Պերասլավցի]]ն հարձակվեց Դորպատի վրա, գրավեց և ոչնչացրեց քաղաքը:քաղաքը։ Նրա զորքը չկարողացավ գրավել Թում բլրի վրա գտնվող եպիսկոպոսի ամրոցը:ամրոցը։ Այս իրադարձությունը տեղ է գտել գերմանական և հին արևելասլավոնական գրառումներում, որոնք նաև վկայում են եպիսկոպոսի ամրոցի մոտ գերմանական առևտրականների և արհեստավորների բնակություն հաստատելու մասին:մասին։
Միջին դարերում Տարտուն կարևոր առևտրական կենտրոն էր:էր։ Ինչպես ողջ Էստոնիայում և Լատվիայում, Տարտուում և Տալինում հատկապես, մինչև 19-րդ դարի վերջը գերիշխում էր գերմանախոս ազնվականությունը և բուրժուազիան, հետևաբար և մշակույթը, կրոնը, ճարտարապետությունը, կրթությունը և քաղաքականությունը:քաղաքականությունը։
Գերմանացիների մեծ մասը լքեցին Տարտուն 20-րդ դարի առաջին կեսում:կեսում։
<gallery>
| 