Վիքիպեդիա

«Ռիո դե Ժանեյրո»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ clean up, replaced: |thumb → |մինի (14), |right → |աջից (6), |left → |ձախից (6), [[File: → [[Պատկեր: (9) oգտվելով ԱՎԲ
չ clean up, փոխարինվեց: : → ։ (12) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 55.
'''Ռիո դե Ժանեյրո''', հաճախ կոչվում է պարզապես '''Ռիո''' ([[պորտուգալերեն]]՝ ''Rio de Janeiro'', ), [[Բրազիլիա]]յի երկրորդ մեծագույն քաղաքն է, իր մեծությամբ երրորդ ագլոմերացիան [[Հարավային Ամերիկա]]յում, որի բնակչությունը կազմում է 6,3 միլիոն մարդ, ինչը նրան դարձնում է 6-րդ խոշորագույն քաղաքը Ամերիկայում և 26-րդը աշխարհում։<ref>R.L. Forstall, R.P. Greene, and J.B. Pick, [http://www.uic.edu/cuppa/cityfutures/papers/webpapers/cityfuturespapers/session3_4/3_4whicharethe.pdf "Which are the largest? Why published populations for major world urban areas vary so greatly"], City Futures Conference, (University of Illinois at Chicago, July 2004)&nbsp;– Table 5 (p.34)</ref><ref>[http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html City Population agglomeration list]. City Population. Retrieved July 30, 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.rio2016.org.br/en/Noticias/Noticia.aspx?idConteudo=1118 |title=Rio 2016 |publisher=Rio 2016 |accessdate=March 14, 2010}}</ref>
Քաղաքը մոտ երկու դար եղել է [[Բրազիլիա]]յի մայրաքաղաքը, 1763-ից 1815-ը պորտուգալական գաղութատիրական ժամանակաշրջանում, իսկ 1815-1960-ին եղել է անկախ Բրազիլիայի մայրաքաղաք։ Ռիոն անվանում են նաև ''Cidade Maravilhosa'' կամ «հրաշալի քաղաք»:։
 
Ռիո դե Ժանեյրոն հարավային կիսագնդի ամենաշատ այցելվող քաղաքն է, որը հայտնի է իր բնական միջավայրով, սամբայով, Բոսսա-Նովայով և լողափներով,<ref>[http://news.bbc.co.uk/player/nol/newsid_8250000/newsid_8250700/8250788.stm?bw=bb&mp=wm&news=1&nol_storyid=8250788&bbcws=1 “Rio de Janeiro’s Beach Culture”] Tayfun King, ''Fast Track'', BBC World News (September 11, 2009)</ref> որոնցից առավել հայտնի են Բառա դե Տուժիկան, Կոպակաբանան, Իպատեման և Լեբլոնը։ Այլ տեսարժան վայրերի շարքում կարելի է առանձնացնել Քրիստոսի արձանը Կորկովադու լեռան վրա (''Cristo Redentor''), Պաո դե Աշուկար լեռը, Սամբադրոմը, որը օգտագործվում է կարնավալների ժամանակ և «Մարականան»` աշխարհի խոշորագույն մարզադաշտերից մեկը։
Տող 62.
== Պատմությունը ==
=== Գաղութատիրական ժամանակաշրջան===
[[Պատկեր:Rio 1555 França Antártica.jpg|մինի|ձախից|150px|Գուանարաբա ծոցի քարտեզը [[1555]]թ.:]]Գուանարաբա ծոցը, որի շուրջ առաջացել է քաղաքը, հայտնաբերվել է պորտուգալացի ծովագնաց Գասպար դե Լեմոսի կողմից [[1502]]թ. [[հունվարի 1]]-ին։ Քաղաքի անվանումը պորտուգալերեն նշանակում է հունվարյան գետ, քանի որ Գուանարաբա ծոցը պորտուգալացիների կողմից ընդունվել էր որպես [[գետ]]:։ Ֆրանսիացիները հաստասվել են այս շրջանում [[1555]]թ. և վտարվել են պորտուգալացիների կողմից [[1567]] թվականին։<ref>Jorge Couto, 1995, ''A Construção do Brasil'', Lisbon: Cosmos.</ref>
 
1555թ. նոյեմբերի 1-ին ֆրանսիացիները` Նիկոլյա Դյուրան դե Վիլագանյոնի գլխավորությամբ գրավեցին Գուանարաբա ծոցը և հիմնադրեցին Անտարկտիկական Ֆրանսիա գաղութը, սակայն պորտուգալացիները 1560թ, կարողացան բնիկների օգնությամբ կործանել այդ գաղութը, սակայն վերջնականապես ֆրանսիացիներին կարողացան վտարել միայն 1567թ-ին։
Տող 73.
Երբ արքայազն Պեդրո I-ը Բրազիլիան անկախ հռչակեց 1822թ., նա որոշեց Ռիո դե Ժանեյրոն թողնել մայրաքաղաքի կարգավիճակում։ Ռիոն շարունակում էր մնալ Բրազիլիայի մայրաքաղաքը նաև 1829թ. հետո, երբ միապետությանը փոխարինեց հանրապետությունը։ [[20-րդ դար]]ի առաջին տարիներին քաղաքը սահմանափակվում էր միայն ներկայիս պատմական կենտրոնով։ Քաղաքի կենտրոնը սկսեց տեղափոխվել ավելի հարավ (''Zona-Sul'') 20-րդ դարի սկզբին, երբ առաջին թունելը կառուցվեց Բոտաֆոգոյի և Կոպակաբանայի լեռների տակով։
 
Բոտաֆոգոյի բնական գեղեցկությունը և ''Copacabana Palace'' հյուրանոցի հեղինակությունը 1930-ականներին, օգնեցին Ռիոյին ձեռք բերել ժամանցային քաղաքի հեղինակություն։ Ժամանակ առ ժամանակ քննարկվում էր երկրի մայրաքաղաքը դեպի կենտրոնական շրջաններ տեղափոխելու հարցը, և երբ Ժուսելինու Կուբիչեկը ընտրվեց նախագահ 1955թ., նա խոստացավ կառուցել նոր մայրաքաղաք։<ref>[http://www.cpdoc.fgv.br/nav_jk/htm/biografias/juscelino_kubitschek.asp Juscelino Kubitschek and the city of Rio de Janeiro]</ref> 1960թ. մեծ ջանքերի գնով կառուցվեց Բրազիլիա քաղաքը և նույն թվականին մայրաքաղաքը պաշտոնապես Ռիո դե Ժանեյրոյից տեղախոխվեց [[Բրազիլիա (քաղաք)|Բրազիլիա]]:։
 
1960-1975թթ. Ռիոն ուներ ֆեդերալ կարգավիճակ, սակայն քաղաքական և ադմինիստրատիվ պատճառներով 1975թ. քաղաքը զրկվեց իր կարգավիճակից և միավորվեց
Տող 82.
== Աշխարհագրություն ==
[[Պատկեր:Morro do Pão de Açúcar 09-2009.jpg|մինի|ձախից|Շաքարի գլուխ բլուրը Դուկի դե Կաշիաս ամրոցից:]]
Ռիո դե Ժանեյրոն ձգվում է Բրազիլիայի ատլանտյան ափին, այծեղջյուրի արեվադարձից ոչ հեռու, որտեղ ամբողջ ափը կողմնորոշված ​​է արևելքից արևմուտք։ Ուղղված լինելով հիմնականում դեպի հարավ, քաղաքը հիմնադրվել է ափամերձ հատվածի մոտ, Գունարաբա (Baía de Guanabara) ծոցի ափին, որի մուտքը նախանշում է Շաքարի գլուխ (Pão de Açúcar) կոչվող լեռը` քաղաքի «այցեքարտը»:։<ref>[http://riobrazilblog.com/where-is-rio-de-janeiro Where is Rio de Janeiro?<!-- Bot generated title -->]</ref>
 
Կենտրոնը (Centro), Ռիոյի հիմնական մասը, ընկած է Գուանարաբա ծոցի արևմտյան ափին։ Քաղաքի խոշորագույն մասը, որը սովորաբար կոչվում է Հյուսիսային գոտի (Zona Norte), տարածվում է հյուսիս-արևմուտքում և ընկած է հարթավայրերի և մի քանի ժայռոտ լեռների վրա։ Հարավային գոտին (Zona Sul) հասնում է մինչև ծով և կտրված է կենտրոնից և հյուսիսային գոտուց ափամերձ լեռներով։ Այս լեռները և բլուրները Սիերրա դու Մար լեռնաշղթայի ճյուղավորումներն են դեպի հյուսիս-արևմուտք։ Արևելյան գոտին (Zona Oeste), վաղուց կտրված լինելով լեռնային տեղանքով, հասանելի է դարձել նոր ճանապարհների, թունելների շնորհիվ 20-րդ դարի վերջում։<ref>[http://www.history.com/topics/rio-de-janeiro Rio de Janeiro — History.com Articles, Video, Pictures and Facts<!-- Bot generated title -->]</ref>
 
Ռիո դե Ժանեյրոյի քաղաքի բնակչությունը, որը զբաղեցնում է {{convert|1182.3|km2|sqmi|1}} տարածք,<ref>{{cite web|url=http://www.ibge.gov.br/home/geociencias/cartografia/default_territ_area.shtm?c=5|title=Área Territorial Oficial|language=Portuguese|publisher=IBGE|accessdate=July 18, 2007}}</ref> մոտ 6,000,000 է։<ref>{{cite web|url=http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/estimativa2005/estimativa.shtm?c=1|title=Estimativas para 1° de Julho de 2006|language=Portuguese|publisher=[[Brazilian Institute of Geography and Statistics|IBGE]]|accessdate=July 18, 2007}}</ref> Մետրոպոլիայի տարածքում բնակչությունը գնահատվում է 11-13.5 միլիոն։ Քաղաքի բնակիչները հայտնի են որպես ''cariocas'':։ Ռիոի պաշտոնական երգը «Cidade Maravilhosa»-ն է, գրված կոմպոզիտոր Անդրե Ֆիլյոյի կողմից։
 
=== Կլիմա ===
Տող 120.
Քաղաքն ունի բարձր մակարդակի հանցավորություն, մասնավորապես սպանություն։<ref>{{cite web |url=http://www.armazemdedados.rio.rj.gov.br/arquivos/208_como%20andam%20as%20taxas%20de%20homic%C3%ADdios%20no%20rio%20e%20em%20outros%20lugares.PDF |publisher=Governo do Estado do Rio de Janeiro |author=Coleção Estudos da Cidade |title=Os índices da violência no Rio de Janeiro |date=Junho de 2002 |acessdate=26 de outubro de 2008}}</ref> 2007 թ-ի դրությամբ ագլոմերացիայի տարածքում արձանագրվում է գրեթե 80 մահվան դեպք մեկ շաբաթում` հիմնականում ավազակային հարձակման, թափառող փամփուշտների և թմրամիջոցների թրաֆիքինգի արդյունքում։<ref>{{cite web |url=http://oglobo.globo.com/pais/mat/2007/01/01/287254604.asp |publisher=O Globo Online |autor=Luiz Claudio de Castro |title=Onda de violência no Rio não é crime comum |date=1 de janeiro de 2007 |acessdate=26 de outubro de 2008}}</ref><ref>{{cite web |url=http://noticias.terra.com.br/ultimas/0,,EI316,00.html |publisher=Terra Notícias |title=Violência no Rio |acessdate=26 de outubro de 2008}}</ref> 1978-ից 2000 թվակնների միջև 49 900 մարդ սպանվել է Ռիոյում, ավելին քան ամբողջ Կոլումբիայում նույն ժամանակահատվածում։<ref>{{cite web |url=http://odia.terra.com.br/brasil/htm/geral_126206.asp |publisher=O Dia Online / Editoria Brasil |title=ONU: Rio e SP têm metade dos assassinatos no país |date=1 de outubro de 2007 |acessdate=26 de outubro de 2008}}</ref><ref>{{cite web |url=http://noticias.terra.com.br/brasil/interna/0,,OI1595166-EI316,00.html |publisher=Terra Notícias |title=Violência no Rio |date=5 de maio de 2007 |acessedate=26 de outubro de 2008}}</ref>
 
Ոստիկանությունը Ռիո դե Ժանեյրոյում նույնպես չափից ավելի դաժան է, 2006 թ-ին սպանել է 1063, իսկ 2003 թ-ն` 1195:1195։ Մինչև 2007 թ-ը միջինը օրական 3.7:7։ Համեմատության համար, ԱՄՆ-ում ոստիկանները սպանել են 347 մարդկանց 2006 թ-ի ընթացքում։<ref>{{cite web |url=http://renajorp.blogspot.com/2007/07/polcia-do-rio-mata-41-civis-para-cada.html |publisher=Rede Nacional de Jornalistas Populares |title=Polícia do Rio mata 41 civis para cada policial morto |date=17 de julho de 2007 |acessdate=26 de outubro de 2008}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www1.folha.uol.com.br/fsp/cotidian/ff1607200701.htm |publisher=Folha Online |title=Polícia do Rio mata 41 civis para cada policial morto |data=16 de julho de 2007 |acessodata=26 de outubro de 2008}}</ref> Ոստիկանությունը ստանում է ամսական միջինը R$874, կամ R$10,488 դոլար մեկ տարի։<ref>{{cite web |url=http://oglobo.globo.com/rio/ancelmo/reporterdecrime/post.asp?cod_Post=54810 |publisher=O Globo Online |author=Jorge Antonio Barros |title=Salário da PM do Rio |date=16 de abril de 2007 |acessodata=26 de outubro de 2008}}</ref> Ցածր աշխատավարձի և վատ սարքավորումների պատճառով Ռիոյի ոստիկանությունը կարող է բացահայտել բոլոր սպանությունները միայն 3%:։<ref>{{cite web |url=http://www.drclas.harvard.edu/brazil/news/cidades_violentas |publisher=Brazil Studies Program |author=Solange Azevedo |title=Cidades violentas perdem negócios |data=28 de julho de 2007 |acessdate=26 de outubro de 2008}}</ref>
 
Այնուամենայնիվ, վերջին հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ բռնությունը նվազել է քաղաքում, հատկապես վերջին տարիներին։ Լատինաամերիկյան տեղեկատվական տեխնոլոգիաների (RITLA) և Սանգարի ինստիտուտի, առողջապահության և արդարադատության նախարարությունների համատեղ ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ Ռիոյում 2002-ից 2006 թվակաների միջև սպանությաուների ընդհանուր թիվը նվազել է 40%-ով։<ref name="RITLA">{{cite web |url=http://www.ritla.net/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=0&Itemid=224 |publisher=Rede de Informação Tecnológica Latino Americana (RITLA) |title=Mapa da Violência dos Municípios Brasileiros 2008 |date=29 de janeiro de 2008 |acessdate=26 de outubro de 2008}}</ref> 2002 թ-ին արձանագրվել է սպանության 62.8 դեպք յուրաքանչյուր 100000 մարդ։ 2006 թ-ին, այդ թիվը նվազեց հասնելով 37.7-ի, որը ավելի ցածր էր քան Ռեսիֆե (90.9), Վիկտորիա (88.6), Կուրիտիբա (49.3), Բելու Օրիզոնտե (49.2), Սալվադոր (41.8) և Ֆլորինապոլիս (40.7) քաղաքներում։<ref name="RITLA"/> Այնուամենայնիվ, Ռիոն սպանությունների թվով դեռ զբաղեցնում է երկրորդ տեղը Սան Պաուլույից հետո։<ref name="RITLA"/>
Տող 254.
|
|}
Քաղաքում տարածված են մի շարք կրոնական ուղղություններ, որոնցից գերակշռողը, ինչպես և ողջ Բրազիլիայում, [[կաթոլիկություն]]ն է։<ref name="SIDRA_CR">{{cite web |url=http://www.sidra.ibge.gov.br/bda/tabela/listabl.asp?z=cd&o=7&i=P&c=2094 |publisher=Sistema IBGE de Recuperação Automática (SIDRA) |title=Tabela 2094 - População residente por cor ou raça e religião |data=2000 |acessdate=25 de outubro de 2008}}</ref> Քաղաքի բնակչության մոտ 60% համարվում են կաթոլիկներ։ Այնուհանդերձ առկա են նաև տասնյակ բողոքական ուղղությունների (բնակչության 18%-ը) և սպիրիտիզմի հետևորդներ (մոտ 200 հազար)։<ref name="SIDRA_CR"/> Աֆրո-բրազիլական կրոնների հետևորդները (ումբանդա և կանդոմբելե) առկա են բնակչության տարբեր շերտերում, սակայն նրանց ընդհանուր թիվը կազմում է շուրջ 2%:։<ref name="SIDRA_CR"/>
''IBGE''-ի վերջին հաշվարկների համաձայն, կրոնական որևէ պատկանելիություն չունեցների թիվը 7,3% է, ինչը բավականին բարձր է երկրի միջին ցուցանիշից։ [[Եհովայի վկաներ]]ը, [[Հուդայականություն|հուդայականներ]]ը և [[Բուդդիզմ|բուդդիստներ]]ը փոքրամասնություն են կազմում, սակայն նրանց թիվը աճում է։
Տող 287.
Ռիո դե Ժանեյրոյում ամենահայտնի սպորտային իրադարձությունները [[MotoGP]] մրցաշարի Բրազիլիայի փուլն է և լողափային վոլեյբոլի եզրափակիչները։ Ժակարեպագայում անց են կացվել [[Ֆորմուլա 1]]-ի գրան-պրիի Բրազիլիայի փուլը 1978-ից 1990 թվականներին, [[Champ Car]] մրացաշարը (1996-1999), ինչպես նաև սերֆինգի տարբեր մրցաշարեր։<ref>{{cite web |url=http://oradical.uol.com.br/turismo/praias_rio_janeiro.asp/|title=Praias do Rio de Janeiro |acessdate=24 de julho de 2012 |author=Editoria |coautores= |date=10 de outubro de 2007 |publisher=O Radical }}</ref>
[[Պատկեր:Estádio Olímpico João Havelange - Rio de Janeiro, Brasil.jpg|մինի|աջից|240px|Ժոաո Ավելանժի անվան օլիմպիական ստադիոն]]
Առավել տարածված սպորտաձևերից են ավազի ֆուտբոլը, լողափային վոլեյբոլը, [[սերֆինգ]]ը, [[ֆրիֆլայթ]]ը, [[ջիուջիցու]]ն և [[թիավարում]]ը:ը։ [[Կապոեյրան]], պարի, սպորտի և մարտարվեստ խառնուրդը նույնպես տարածված է։ Եվս մեկ, շատ սիրված մարզաձևերից է ռակետբոլը` լողափային թենիսի մի տեսակ։<ref>{{cite web |url=http://www.brasilescola.com/educacaofisica/frescobol.htm |title=Frescobol |acessdate=24 de julho de 2012 |author=Paula Rondinelli |publisher=Brasil Esola }}</ref> Ռիո դե Ժանեյրոյում զարգացած է նաև ալպինիզմը, քաղաքում առկա են հարյուրավոր ուղիներ։ Առավել հայտնի է Շաքարի գլուխ լեռը, որի բարձրությունը 280 մետր է։
 
2008 թ-ի հունիսի 4-ին Ռիո դե Ժանեյրոյոն Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի կողմից հայտարարել է 2016 Օլիմպիական խաղերի անցկացման չորս թեկնածուներից մեկը,<ref>{{cite web |url=http://esportes.terra.com.br/interna/0,,OI2927451-EI1894,00-Rio+de+Janeiro+e+finalista+para+ser+sede+em.html |publisher=Terra Esportes |title=Rio de Janeiro é finalista para ser sede em 2016 |date=4 de junho de 2008 |acessdate=27 de novembro de 2008}}</ref> իսկ 2009 թ-ի հոկտեմբերի 2-ին քաղաքը ընտրվել է ՄՕԿ անդամների կողմից որպես 2016 թ-ի օլիմպիական խաղերի հյուրընկալող քաղաք` հաղթելով [[Մադրիդ]]ին, [[Տոկիո]]ին և [[Չիկագո]]ին:ին։<ref>{{cite web|url=http://www.usatoday.com/sports/olympics/2009-10-02-rio-2016-olympics_N.htm |title=Rio De Janeiro to host 2016 Olympic Games |work=USA Today |date=October 2, 2009|accessdate=October 2, 2009 |first=Vicki |last=Michaelis}}</ref> Ռիոն կդառնա առաջին բրազիլական և հարավամերիկյան քաղաքը, որը հյուրընկալելու է խաղերը։<ref name="GB 2"/> 2007 թվականի հուլիսին, Ռիոն հաջողությամբ կազմակերպել և ընդունել է 15-րդ Պանամերիկյան խաղերը։
==== Ֆուտբոլ ====
[[Պատկեր:Maracanã - Rio de Janeiro, Brasil.jpg|200px|մինի|ձախից|Էստադիո Ժորնալիստա Մարիու Ֆիլյու («Մարականա»)]]
2007 թ-ի հոկտեմբերի 30-ին, Բրազիլիան ընտրվել է [[Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնություն 2014|2014 ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության]] ընդունող երկիր։ Ռիո դե Ժանեյրո հյուրընկալող քաղաքներից մեկն է։ Եզրափակիչ խաղը ամենայն հավանականությամբ, տեղի կունենա «Մարականա» ստադիոնում։<ref>{{cite web|url=http://www.fifa.com/worldcup/brazil2014/news/newsid=625695.html |title=Brazil confirmed as 2014 hosts |publisher=FIFA.com |date=October 30, 2007 |accessdate=May 6, 2009}}</ref>
 
Ֆուտբոլը ամենահանրաճանաչ մարզաձևն է Ռիո դե Ժանեյրոյում։ Ռիո դե Ժանեյրոն հինգ ավանդական բրազիլական ֆուտբոլային ակումբների տունն է` [[Վասկո դա Գամա ՖԱ|Վասկո դա Գամա]], [[Բոտաֆոգո]], [[Ֆլումինենսե]], [[Ֆլամենգո ՖԱ|Ֆլամենգո]] և [[Ամերիկա ​​ՖԱ|Ամերիկա]]:։<ref>{{cite web|url=http://www.project2010.co.za/2010_World_Cup_safa.asp |title=FIFA numbers |publisher=Project2010.co.za |accessdate=April 17, 2010}}</ref> [[Բրազիլիայի ֆուտբոլի ֆեդերացիա]]յի շտաբ-բնակարանը տեղակայված է Բարա դե Տուժիկայում, Ռիոյի արևմուտքում։<ref>{{cite web |url=http://www.cbf.com.br/institucional/estrutura-interna|title=Estrutura Interna |acessodata=24 de julho de 2012 |author= |coautores= |publisher=Confederação Brasileira de Futebol}}</ref>
 
Քաղաքում կա երեք հիմնական ստադիոններ։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ռիո_դե_Ժանեյրո» էջից