Վիքիպեդիա

«Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ clean up, replaced: → (7) oգտվելով ԱՎԲ
չ re-categorisation per CFD, replaced: → (15), → oգտվելով ԱՎԲ
Տող 1.
[[Image:Bose Einstein condensate.png|right|thumb|250px|Ռուբիդիումի ատոմների արագությունների բաշխումը նյութի նոր վիճակում՝ Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատում: Ձախից՝ Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատի ձևավորումից առաջ: Կենտրոնում՝ կոնդենսատի առաջացումից անմիջապես հետո: Աջից՝ գոլորշիացումից անմիջապես հետո: Սպիտակով և բաց կապույտով նշված տիրույթներում արագությունն ամենափոքրն է: [[Անորոշությունների սկզբունք|Հայզենբերգի անորոշությունների սկզբունքը]] թույլ չի տալիս, որ պիկը անսահմանորեն նեղանա. քանի որ ատոմները սահմանափակված են տարածության որոշակի հատվածում, նրանց արագությունների բաշխումը անպայմանորեն ունի որոշակի մինիմում լայնություն:]]
'''Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատը (ԲԱԿ)''' նյութի [[ագրեգատային վիճակ]] է, որն ի հայտ է գալիս թույլ փոխազդող [[բոզոն]]ային գազում, [[բացարձակ զրո]]յին մոտ ջերմաստիճաններում <ref>{{cite book
|title=Թերմոդինամիկա
Տող 11.
</ref>: Նման պայմաններում բոզոնների մեծ մասը զբաղեցնում է ամենացածր [[քվանտային վիճակ]]ը, և քվանտային երևույթներն սկսում են ի հայտ գալ նաև մակրոսկոպիկ մասշտաբներում։ Այդպիսի երևույթները կոչվում են ''մակրոսկոպիկ քվանտային երևույթներ'':
 
Նյութի այս ագրեգատային վիճակը 1924-1925թ. կանխատեսել են [[Շատենդրանատ Բոզե]]ն և [[Ալբերտ Այնշտայն]]ը: Լույսի [[քվանտ]]ի` [[ֆոտոն]]ի քվանտային վիճակների մասին իր հոդվածը Բոզեն ուղարկեց Այնշտայնին: Վերջինս, տպավորված, թարգմանեց այն անգլերենից գերմաներեն և երաշխավորեց Zeitschrift für Physik ամսագրին հրատարակության համար (մինչ այդ տարբեր ամսագրեր մերժում էին հրատարակել Բոզեի հոդվածը` սխալ համարելով դրանում արտահայտված գաղափարները)։ Հետագայում նյութի մասնիկների (նյութի) մասին Բոզեի գաղափարները Այնշտայնը զարգացրեց երկու այլ հոդվածներում<ref>Ռոնալդ Վ. Քլարք, «Այնշտայն. կյանքը և ժամանակը» (Avon Books, 1971) էջ 408–9 ISBN 0-380-01159-X</ref>:
Բոզեի և Այնշտայնի աշխատանքների արդյունքում մշակվեց [[Բոզեի գազ]]ի տեսությունը, որը հիմքում ամբողջ [[սպին]]ով [[նույնական մասնիկներ]]ի (բոզոնների) վարքը նկարագրող [[Բոզե-Այնշտայնի վիճակագրություն]]ն է։ Բոզոնները, որոնց շարքում են դասվում նաև ֆոտոնը (0 սպին) և որոշ ատոմներ, ինչպես օրինակ [[հելիում|հելիում-4-ը]] կարող են միաժամանակ գտնվել միևնույն քվանտային վիճակում։ Այնշտայնը ցույց տվեց, որ շատ ցածր ջերմաստիճաններում սառեցման ենթարկվելով` բոզոնային ատոմները «հավաքվում են» («կոնդենսացվում են») ամենացածր հնարավոր քվանտային վիճակում` ձևավորելով նյութի նոր վիճակ։
Ներքին ազատության աստիճաններ չունեցող, չփոխազդող մասնիկներից բաղկացած համասեռ եռաչափ գազի համար այդ երևույթն ի հայտ է գալիս որոշակի կրիտիկական ջերմաստիճանում, որը տրվում է
Տող 48.
</dd></dl>
 
1938թ. Ֆրից Լոնդոնը <sup>4</sup>He-ի գերհոսունության և գերհաղորդականության համար որպես մեխանիզմ առաջարկեց ԲԱԿը<ref>Ֆ. Լոնդոն, «Հեղուկ հելիումի λ-ֆենոմենը և Բոզե-Այնշտայնի այլասերումը» Nature հատ. 141, էջ 643–644 (1938)</ref><ref>Ֆ. Լոնդոն, ''Գերհոսուն հեղուկներ'' հատ. I և II, (վերահրատ. New York: Dover 1964)</ref>:
 
1995թ. [[Էրիկ Կոռնել]]ը և [[Կառլ Վիման]]ը Բոուլդերի Կոլորադոյի համալսարանի լաբորատորիաներից մեկում առաջին անգամ ստացան կոնդենսատը` օգտագործելով մինչև 170 [[կելվին|նանոկելվին]] (նԿ) ջերմաստիճան սառեցված [[ռուբիդիում]]ի ատոմների գազ<ref>{{cite web|title = Նյութի նոր ագրեգատային վիճակը բացարձակ զրոյին մոտ ջերմաստիճանում|url=http://physics.nist.gov/News/Update/950724.html|publisher=NIST}}</ref> (1,7 ×10<sup>−7</sup>Կ)։ Այդ հայտնագործության համար Կոռնելը, Վիմանը և [[Վոլֆգանգ Քեթերլ]]ը (Մասաչուսեթսի Տեխնոլոգիական համալսարանից) 2001թ. ստացան [[Նոբելյան մրցանակ]] ֆիզիկայից<ref>{{cite web | last = Լևի | first = Բարբարա Գոս | title = Նոբելյան մրցանակը ստանում են Կոռնելը, Քեթերլը և Վիմանը` Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատի համար | work = Որոնում և հայտնագործում | publisher = Physics Today online| year = 2001 | url = http://www.physicstoday.org/pt/vol-54/iss-12/p14.html | accessdate = 2008-01-26 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20071024134547/http://www.physicstoday.org/pt/vol-54/iss-12/p14.html <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = 2007-10-24}}</ref>: 2010թ. նոյեմբերին ստացվեց առաջին ֆոտոնային ԲԱԿը<ref>{{cite journal|nature09567|title=Ֆոտոնների Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսացիան օպտիկական միկրոանցքում |year=2010|last1=Կլերս|first1=Յան|last2=Շմիթ|first2=Յուլիան|last3=Վինգեր|first3=Ֆրանկ|last4=Վեյց|first4=Մարտին|journal=Nature|volume=468|issue=7323|pages=545–548|pmid=21107426}}</ref>:
Տող 116.
==Գրոս-Պիտաևսկիի մոդելի սահմանները==
Գրոս-Պիտաևսկիի մոդելը ֆիզիկական [[մոտարկում]] է, որը ճիշտ է միայն ԲԱԿ-ի որոշ դասի համար։ Դրա կիրառումը ենթադրում է, որ փոխազդեցությունը կոնդենսատի մասնիկների միջև երկու մարմինների փոխազդեցության խնդիր է, ինչպես նաև անտեսում է սեփական էներգիայի անոմալ բաշխումը<ref>S. T. Beliaev, Zh. Eksp. Teor. Fiz. 34, 418–432 (1958); ibid. 433–446 [Soviet Phys. JETP 3, 299 (1957)].</ref>: Այս ենթադրությունները հիմնականում կիրառելի են նոսր եռաչափ կոնդենսատների համար։ Դրանցից որևէ մեկը բացառելու դեպքում կոնդենսատի [[ալիքային հավասարում|ալիքային հավասարման]] մեջ կմտնեն ավելի բարձր աստիճանային անդամներ։ ԲԱցի այդ, որոշ ֆիզիկական համակարգերի համար այդ անդամների թիվը կարող է անսահման լինել, այդ պատճառով հավասարումը դառնում է ոչ բազմանդամային։ Այդ դեպքերից են Բոզե-Ֆերմի բաղադրյալ կոնդենսատները<ref>M. Schick, Phys. Rev. A 3, 1067 (1971); E. B. Kolomeisky and J. P. Straley, Phys. Rev. B 46, 11749 (1992); S. I. Shevchenko, Sov. J. Low Temp. Phys. 18, 223 (1992); E. B. Kolomeisky, T. J. Newman, J. P. Straley and X. Qi, Phys. Rev. Lett. 85, 1146 (2000); S. T. Chui and V. N. Ryzhov, Phys. Rev. A 69, 043607 (2004).</ref>, ավելի ցածր չափողականություն ունեցող կոնդենսատները<ref>Լ. Սալանիչ, Ա. Պարոլա, Լ. Ռեատ, Phys. Rev. A 65, 043614 (2002)</ref>, խիտ կոնդենսատները, [[գերհոսունություն|գերհոսուն]] կուտակումներն ու կաթիլները<ref>Ա. Վ. Ավդեևնկով, Կ. Գ. Զլոսչաստիև, ''Լոգարիթմական ոչգծայնությամբ քվանտային բոզե-հեղուկներ. ինքնակայունությունը և տարածական ընդարձակումը'', J. Phys. B: At. Mol. Opt. Phys. 44 (2011) 195303 [http://arxiv.org/abs/1108.0847 ArXiv:1108.0847].</ref>:
 
==Հայտնագործումը==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Բոզե-Այնշտայնի_կոնդենսատ» էջից