|
[[Պատկեր:Breast anatomy normal scheme.png|thumb|240px|right|1 — [[կրծքավանդակի առաջային պատ]]; 2 — [[կրծքային մկաններ]]; 3 — [[կաթնագեղձի բլթակ]]; 4 — [[պտուկ]]; 5 — [[արեոլա]]; 6 — [[կաթնատար ծորան]]; 7 — [[ճարպային հյուսվածք]]; 8 — [[մաշկ]]]]
'''Կաթնագեղձերը''' կամ '''կրծքագեղձերը''' ([[Լատիներեն|լատ]].` ''glandula mammaria կամ mamma'') իրենց ծագումով ձևափոխված մաշկային [[Քրտնագեղձեր|քրտնագեղձեր]] են: Սակայն ֆունկցոնալ նշանակությամբ դասվում են [[Իգական |իգական]] վերարտադրողական համակարգին, քանի որ ապահովում են երեխայի բնական սնուցումը անմիջապես ծննդից հետո, երբ դադարում է նրա կողմից նյութերի ընդունումը [[Ընկերք|ընկերքայինընկերք]]ային արյան միջոցով:
== Զարգացումը ==
Պտղի կաթնագեղձերը հիմնադրվում են 8–10 սմ երկարությամբ մարմնի երկայնքով ձգվող [[էպիդերմիա]]յի երկու երկայնակի խտրոցների տեսքով («կաթնային գծեր»):։ Այդ հաստացումներից ներքև՝ մեզենքիմայի մեջ, ներաճում են [[Էպիթելային հյուսվածք|էպիթելային]] ձգաններ՝ սկզբում խիտ, ապա դիստալ ծայրերում ճյուղավորված կաթնագեղձերի սաղմեր:սաղմեր։ Արական օրգանիզմում կաթնագեղձերը մնում են ինֆանտիլ ոջղ կյանքի ընթացքում:ընթացքում։
== Կառուցվածքը ==
[[Պատկեր:Female nipple profile.jpg|200px|մինի|աջից|Կրծքագեղձի պտուկը և պիգմենտացիայի ենթարկված մաշկը պրուկի շուրջ` արեոլան]]
Կաթնագեղձերը զույգ սիմետրիկ օրգաններ են:են։ Տեղակայված են կրծքավանդակի առաջնային պատի կրծոսկրի երկու կողմերում:կողմերում։ Վերին սահմանը 3-րդ [[Կողեր|կողն]] է, միջին սահմանը կրծոսկրի եզրը, ստորին սահմանը 7-րդ կողն է:է։ Իսկ առաջնային սահմանը միչև 7-րդ կողն է, իսկ առաջնային սահմանը մինչև անութային:անութային։ Կաթնագեղձը կենտրոնական մասում առաջացնում է պտուկը, որի վրա կա 12-15 կաթնածորան:կաթնածորան։ Պտուկը և պտուկի շուրջը պիգմենտավորված է ([[արեոլա]]), որը ավելի է մգանում հղիության և կաթնարտադրության ժամանակ:ժամանակ։ Սեռահասուն կնոջ մոտ յուրաքանչյուր կաթնագեղձ բաղկացած է 15–20 առանձին գեղձիկներից՝ բաժանված փուխր [[Շարակցական հյուսվածք|շարակցական]] և ճարպային հյուսվածքների ենթաշերտերով:ենթաշերտերով։ Կաթնածորանները սկիզբ են առնում բլթակներից, և գալիս են բլթի շուրջը կազմում են ծորանները: ծորանները։ Յուրաքանչյուր ծորան բացվում է պտուկի գագաթում:գագաթում։ Լակտացիաի ժամանակ ծորանները լայնանում են և կաթ են կուտակում իրենց մեջ:մեջ։ Ունեն կծկվելու հատկություն:հատկություն։
Հղիության երկրորդ կեսում գեղձային բջիջները սկսում են արտադրել սեկրետ և ծննդաբերելուց ոչ շատ առաջ սկսվում է խիժի (colostrum) արտազատումը:արտազատումը։ Լիարժեք կաթի ինտենսիվ արտադրությունը սկսվում է երեխայի ծնվելու առաջին օրերին:օրերին։
Կրծքագեղձի արյան շրջանառությունը ապահովվում է միջկողային զարկերակներից:զարկերակներից։ Դեպի գեղձի բլթակները ստեղծում են մազանոթային ցան:ցան։ Երակային շրջանառությունը գնում է միչև անութային փոսը:փոսը։ Կրծքագեղձերը ունեն կենտրոնական և ծայրամասային և ավշային շրջանառություն:շրջանառություն։
== Կաթ ==
[[Պատկեր:Cassatt Mary Maternite 1890.jpg|200px|մինի|աջից|Երեխային կրծքով կերակրող մայրը]]
Կաթ բարդ ջրային էմուլսիա է, որի կազմի մեջ մտնում են ճարպի կաթիլներ (կաթի տրիգլիցերիդ, ինչպես նաև տրիգլիցերիդների նախորդները հանդիսացող ճարպաթթուներ), սպիտակուցներ (կազեին, լակտոգլոբուլին և լակտոալբումին), ածխաջրեր (այդ թվում կաթի համար սպեցիֆիկ դիսախարիդներ – լակտոզա կամ կաթնաշաքար), աղեր և ջուր:ջուր։ Այդպիսի բազմաբաղադրիչ գեղձազատուկի արտադրման հնարավորությունը ենթադրում է գեղձային բջիջների ուլտրակառուցվածքների բարդացում:բարդացում։ Լակտոցիտների մեջ լավ է զարգացած հատիկավոր և ոչ հատիկավոր էնդոպլազմատիկ ցանցը, որը կազմված է խողովակիկներից և ցիստերներից:ցիստերներից։ Լակտացիաներում լավ զարգացած Գոլջիի համալիրում ավարտվում է կազեինի գոյացումը ու խտացումը, ինչպես նաև լակտոզայի սինթեզը, որին նպաստում է հատուկ ֆերմենտի՝ լակտոսինթետազայի առկայությունը:առկայությունը։ Բացի այդ լակտոցիտներում հայտնաբերվում են միկրոտուբուլներ և միկրոֆիլամենտներ, հատկապես ցիտոպլազմայի գագաթային (ապիկալ) մասերում:մասերում։ Ենթադրվում է, որ միկրոտուբուլները օժանդակում են սեկրետոր պրոցեսների տեղափոխումը դեպի լակտոցիտի գագաթային եզրը:եզրը։
Կաթի սինթեզված բաղադրամասերի արտադրման ժամանակ մեծ չափերի հասած ճարպային կաթիլները տեղաշարժվում են դեպի գագաթային (ապիկալ) թաղանթ և շրջապատելով նրան՝ ներքաշում են դեպի լակտոցիտի եզր:եզր։ Բացազատման ընթացքում ճարպային կաթիլը գագաթային թաղանթի՝ նրան շրջապատող մասի հետ բացվում է և ընկնում խոռոչ:խոռոչ։ Ալվեոլի խոռոչում ճարպի կաթիլը տրոհվելով փոխակերպվում է [[էմուլսիա]]յի, որին ավելանում են [[կազեին]], [[լակտազա]] և աղ, այսինքն ձևավորվում է կաթ, որով լցվում է ալվեոլի խոռոչը:խոռոչը։ Ալվեոլի դատարկվելուն և կաթի անցմանը կաթնային ուղիներ՝ նպաստում են աստղաձև միոէպիթելային բջիջների կծկումը:կծկումը։
Լակտացիայի շրջանի ավարտումով կաթնագեղձը ենթարկվում է ապաճման, սակայն նախորդ հղիության ժամանակ գոյացած ալվեոլների մի մասը պահպանվում է: է։
== Տարիքային փոփոխությունները ==
Սեռական հասունացման շրջանում աղջիկների մոտ սկսվում է կաթնագեղձերի արտահայտված զարգացումը:զարգացումը։ Ճյուղավորված գեղձային խողովակներից տարբերակվում են սեկրետոր բաժինները՝ ալվեոլներ կամ ացինուսներ:ացինուսներ։ Սեռական ցիկլի ընթացքում սեկրետոր ակտիվությունը բարձրանում է [[օվուլյացիա]]յի շրջանում և նվազում դաշտանի ժամանակ:ժամանակ։
Օվարիալ հորմոնների գոյացման ավարտից հետո՝ կլիմակտերիկ շրջանի սկսվելուց կամ ավարտից հետո, կաթնագեղձը ենթարկվում է ապաճման: ապաճման։
== Կաթնագեղձերի ֆունկցիայի կարգավորումը ==
Օնտոգենեզում կաթնագեղձի սաղմերը սկսում են ինտենսիվ զարգանալ սեռական հասունացման սկսվելուց հետո, երբ էստրոգենների աճի զգալի ավելացման արդյունքում սահմանվում են դաշտանային ցիկլերը, և ակտիվորեն զարգանում են իգական սեռական երկրորդային հատկանիշները:հատկանիշները։ Սակայն կաթնագեղձերը լրիվ զարգացման և վերջնական տարբերակման հասնում են միայն հղիության ժամանակ:ժամանակ։ Արգանդի էնդոմետրիումի մեջ սաղմի ինպլանտացիայի պահից կաթնագեղձերի բլթակներում աճում են ալվեոլային ուղիներ, որոնց ծայրերում ձևավորված են ալվեոլներ:ալվեոլներ։ Հղիության երկրորդ շրջանում ալվեոլներում սկսվում է խիժի գեղձազատումը:գեղձազատումը։ Լիարժեք կաթի արտադրումը սկսվում է երեխայի ծննդի առաջին օրերին:օրերին։
Գործող կաթնագեղձերի գործունեության կարգավորումը իրականացվում է երկու հիմնական հորմոններով՝ ադենոհիպոֆիզար պրոլակտինով (լակտոտրոպ հորմոն)և դոֆամինով:դոֆամինով։
== Հղումներ ==
* [http://www.ysmu.am/am/academic-departments2-arm/2011-07-12-05-25-51/475-department-of-histology ԵՊԲՀ Հյուսվածաբանության ամբիոն]
* [http://www.facebook.com/groups/ask.the.doctor/ Հարցեր բժիշկներին - Անվճար բժշկական խորհրդատվություն]
* [http://www.medlib.am/ ՀՀ ԱՆ Հանրապետական Գիտաբժշկական Գրադարան]
| 