Վիքիպեդիա

«Գավգամելայի ճակատամարտ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
չ clean up, replaced: → (23), → (12), → (42), → (2), բ: → բ։, ը: → ը։ (15), ի: → ի։, ղ: → ղ։, մ: → մ։, ն: → ն։ (7), ջ: → ջ։ (2), վ: → վ։ (4), oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո...
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Ճակատամարտ
|Ճակատամարտի անվանում = Գավգամելայի ճակատամարտ
|Հակամարտություն = [[Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներ]]
|Գունային ուրվագիծ = background:#ffccaa;color:#000000
|Պատկեր = [[Պատկեր:Battle of Gaugamela.jpg|300px]]
|Վերնագիր = Գավգամելայի ճակատամարտ:ճակատամարտ։ Պարսկական ռազմակառքերը մակեդոնական փաղանգի դեմ
|Թվական = 331 մ. թ. ա., հոկտեմբերի 1
|Վայր = Գավգամել (ժամ. [[Իրաք]]ի [[Էրբիլ]] քաղաքի մոտ)
|Արդյունք = [[Հին Մակեդոնիա]]յի հաղթանակ
|Հակառակորդ1 = [[Հին Մակեդոնիա]], <br /> [[Կորինֆյան միություն]]
|Հակառակորդ2 = [[Աքեմենյան պետություն]], [[Պարսկաստան]]
|Հրամանատար1 = [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի]]
|Հրամանատար2 = Արքայից արքա [[Դարեհ III]]
|Ուժեր1 = 40 հազար հետևակազոր, <br /> 7 հազար հեծելազոր
|Ուժեր2 = 100 հազար հեծելազոր, 400 հազար հետևակազոր ([[Հուստինոս]]) <br /> 45 հազար հեծելազոր և 200 հազար հետևակազոր ([[Քվինտուս Կուրցիուս Ռուֆուս |Կուրցիուս Ռուֆուս]]) <br /> 40000 հեծելազոր, 1,000,000 հետևակային, 200 մարտակառք և փղեր` 15 գլուխ ([[Արիանոս]])
|Կորուստներ1 = 1200 զոհված
|Կորուստներ2 = 30 հազար զոհված ([[Արիանոս]]) <br /> 40 հազար զոհված (Կուրցիուս Ռուֆուս) <br /> 90 հազար զոհված ([[Դիոդորոս Սիկիլիացի]])
|}}
'''Գավգամելայի ճակատամարտը''' տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 331 թ. հոկտեմբերի 1-ին, [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] ու [[Դարեհ III]] [[Աքեմենյան]]ի զորքերի միջև, Գավգամելայի հարթավայրում (այժմ՝ քաղաք [[Էրբիլ]], [[Իրաք]], [[Տիգրիս|Տիգրիս գետի]] մերձակայքում): ։ Այն դասվում է որպես Ալեքսանդրի երրորդ ու վճռորոշ ճակատամարտը [[Աքեմենյան պետություն|Պարսկաստանի տերությոն]] դեմ, որն ավարտվեց հունամակեդոնական զորքի կատարյալ հաղթանակով և ազդարարեց Աքեմեյան տիրակալության փլուզումը: փլուզումը։
 
Գավգամելայի լայնատարած տեղանքըը (ի տարբերություն [[Իսոսի ճակատամարտ|Իսոսի]]) Դարեհին հնարավորություն էր տալիս լիովին օգտագործելու իր քանակական առավելությունը:առավելությունը։ [[Քվինտուս Կուրցիուս Ռուֆուս|Կուրցիուս Ռուֆուսը]] հաղորդում է, որ Ալեքսանդրը ուներ 40000 հետևակազոր, 7000 հեծելազոր: հեծելազոր։ Դարեհի բանակում ընդգրկված էին իր հսկայական տերության հպատակ ժողովուրդները՝ բակտրիացիք, սկյութներ, արախոզներ, հնդիկներ, հույն վարձկաններ, միդիացիք, պարթևներ, ալբանացիք, կապադոկիացիք, քրդեր:քրդեր։ Պարսկական ձախ թևում էին նաև [[Մեծ Հայք|Մեծ]] ու [[Փոքր Հայք|Փոքր Հայքի]]ի զորաջոկատները կուսակալներ Երվանդի ու Միհրվահիշտի գլխավորությամբ: գլխավորությամբ։▼
 
Պարսիկների զորքը հաշվում էր 200,000 հետևակազոր, 45,000 հեծելազոր, 200 ռազմակառք և 15 փիղ:փիղ։ Դարեհը մեծ հույսեր էր կապում իր ռազմակառքերի հետ, որոնց անիվների վրա ամրացված էին երկար սուր սեպաձև դանակներ:դանակներ։ Ռազմակառքերի անկաշկանդ գրոհը ապահովելու համար Դարեհը հրամայեց հարթեցներ տեղանքն ու լցնել փոսերը:փոսերը։ Ճակատամարտի մատույցներին Դարեհը, զգուշանալով թշնամու գիշերային անսպասելի գրոհից, հրամայեց զորքին աչալուրջ լինել ու չքնել. դա, անկասկած, հոգնեցրեց մարդկանց:մարդկանց։ Մինչդեռ Ալեքսանդրի զորքը լիարժեք հանգստացել էր: էր։▼
▲Գավգամելայի լայնատարած տեղանքըը (ի տարբերություն [[Իսոսի ճակատամարտ|Իսոսի]]) Դարեհին հնարավորություն էր տալիս լիովին օգտագործելու իր քանակական առավելությունը: [[Քվինտուս Կուրցիուս Ռուֆուս|Կուրցիուս Ռուֆուսը]] հաղորդում է, որ Ալեքսանդրը ուներ 40000 հետևակազոր, 7000 հեծելազոր: Դարեհի բանակում ընդգրկված էին իր հսկայական տերության հպատակ ժողովուրդները՝ բակտրիացիք, սկյութներ, արախոզներ, հնդիկներ, հույն վարձկաններ, միդիացիք, պարթևներ, ալբանացիք, կապադոկիացիք, քրդեր: Պարսկական ձախ թևում էին նաև [[Մեծ Հայք|Մեծ]] ու [[Փոքր Հայք|Փոքր Հայքի]] զորաջոկատները կուսակալներ Երվանդի ու Միհրվահիշտի գլխավորությամբ:
 
Զորաշարվացքները սկսվեցին վաղ առավոտյան:առավոտյան։ Այս ճակատամարտի առանձնահատկություններից մեկն էր ուժերի անհամաչափելիությունը:անհամաչափելիությունը։ Երբ առճակատվող բանակները դեմ դիմաց շարվեցին, ստացվեց, որ պարսիկների ճակատի երկարությունը 4 կիլոմետր էր կազմում, մինչդեռ Ալեքսանդրինը՝ գրեթե դրա կեսը:կեսը։ Այստեղից առաջանում էր պարսիկների կողմից շրջապատման ակնհայտ վտանգը:վտանգը։ Պարսկական զորքի առաջին գծում, ճակատի ողջ երկարությամբ, տեղադրված էր հեծելազորը, երկրորդ գծի կենտրոնում գտնվում էր Դարեհի անձնական ռազմակառքըը, պաշտպանված թիկնազորով, որի հետևում շարված էր հետևակը:հետևակը։ Ալեքսանդրը դիրքավորեց փաղանգը իր ճակատի կենտրոնում, իսկ ձախ ու աջ թևերում` իր ու [[Պարմենիոն]]ի գնդերը:գնդերը։ ▼
[[ Պատկեր:Battle Battle_of_Gaugamelaof Gaugamela,_331_BC_ 331 BC -_Opening_movements Opening movements.gif|left|thumb|350px| Հակամարտող ուժերի դիրքավորումը]]▼
 
[[ Պատկեր:Battle Battle_gaugamela_decisivegaugamela decisive.gif|left|thumb|350px| Մարտի վճռորոշ պահը. մակեդոնացիների սեպաձև գրոհը]]▼
▲Պարսիկների զորքը հաշվում էր 200,000 հետևակազոր, 45,000 հեծելազոր, 200 ռազմակառք և 15 փիղ: Դարեհը մեծ հույսեր էր կապում իր ռազմակառքերի հետ, որոնց անիվների վրա ամրացված էին երկար սուր սեպաձև դանակներ: Ռազմակառքերի անկաշկանդ գրոհը ապահովելու համար Դարեհը հրամայեց հարթեցներ տեղանքն ու լցնել փոսերը: Ճակատամարտի մատույցներին Դարեհը, զգուշանալով թշնամու գիշերային անսպասելի գրոհից, հրամայեց զորքին աչալուրջ լինել ու չքնել. դա, անկասկած, հոգնեցրեց մարդկանց: Մինչդեռ Ալեքսանդրի զորքը լիարժեք հանգստացել էր:
 
 
▲Զորաշարվացքները սկսվեցին վաղ առավոտյան: Այս ճակատամարտի առանձնահատկություններից մեկն էր ուժերի անհամաչափելիությունը: Երբ առճակատվող բանակները դեմ դիմաց շարվեցին, ստացվեց, որ պարսիկների ճակատի երկարությունը 4 կիլոմետր էր կազմում, մինչդեռ Ալեքսանդրինը՝ գրեթե դրա կեսը: Այստեղից առաջանում էր պարսիկների կողմից շրջապատման ակնհայտ վտանգը: Պարսկական զորքի առաջին գծում, ճակատի ողջ երկարությամբ, տեղադրված էր հեծելազորը, երկրորդ գծի կենտրոնում գտնվում էր Դարեհի անձնական ռազմակառքըը, պաշտպանված թիկնազորով, որի հետևում շարված էր հետևակը: Ալեքսանդրը դիրքավորեց փաղանգը իր ճակատի կենտրոնում, իսկ ձախ ու աջ թևերում` իր ու [[Պարմենիոն]]ի գնդերը:
▲[[ Պատկեր: Battle_of_Gaugamela,_331_BC_-_Opening_movements.gif|left|thumb|350px| Հակամարտող ուժերի դիրքավորումը]]
 
▲[[ Պատկեր: Battle_gaugamela_decisive.gif|left|thumb|350px| Մարտի վճռորոշ պահը. մակեդոնացիների սեպաձև գրոհը]]
 
 
Ալեքսանդրի համար ակնհայտ էր, որ թշնամու հեծելազոր ճակատը միտված էր գրոհի,այլ ոչ թե պաշտպանողական գործողությունների: Ալեքսանդրի մտահղացմամբ, հարկավոր էր սադրել այդ անառիկ զանգվածը հապճեպ վերադասավորումների, որի հետևանքով խառնաշփոթ կառաջանար նրա շարքերում: Երբ բանակները դիրքավորվեցին, Ալեքսանդրը սկսեց շարժել իր զորքը, բայց ոչ թե առաջ, ինչպես ակնկալում էին պարսիկները, այլ դեպի աջ: Այդպիսով նա տեղաշարժեց ռազմադաշտը դեպի չհավասարեցված ու խորդուբորդ տեղանքը, ինչը զգալիորեն դժվարեցրեց պարսկական ռազմակառքերի շարժը: Բայց այդ աջակողմյա զուգահեռ տեղաշարժումը կատարվում էր ոչ միայն ռազմակառքերի չեզոքացման նպատակով, բայց ավելի շատ՝ թշնամու ձգված շարքերում խոցելի բացակ առաջացնելու միտումով: ▼
 
 
Դարեհը, չըմբռնելով Ալեքսանդրի մանյովրները, հրամայեց սկսել գրոհը և գցեց իր ձախ թևը Ալեքսանդրի աջ թևի վրա: Այդ շարժումների ընթացքում Դարեհի ձախ թևը չափից ավել պոկվեց կենտրոնից և պարսիկների ճակատում առաջացավ ակնկալված բացակը: Ալեքսանդրի [[հեթայր]]ները ակնթարթորեն վերադասավորվեցին ու սեպաձև ճակատով մխրճվեցին ճեղքվացքի մեջ: Նրանց հետևեցին հետևակն ու [[փաղանգ]]ը: Դարեհը հրամայեց սկսել ռազմակառքերի գրոհը, բայց մակեդոնական հետևակը միջանցքներ ձևավորեց ու այնտեղ մղեց ռազմակառքերը, որտեղ նրանք ընկան նետաձիգները տեղատարափի տակ չպաշտպանված կողքերից: Անհաջող եղավ նաև փղերի գրոհը, քանի որ մակեդոնացիները հատուկ տախտակներով, որոնց վրա ամրացված էին ցից մեխեր, խրտնեցրին ամեհի կենդանիներին: ▼
 
 
Պատմիչները վկայում են, որ Ալեքսանդրի արագ վերադասավորումներն վտանգեցին նաև մակեդոնական շարքերը, որոնց մեջ նույնպես նոսրացում գոյացավ: Այդտեղ կատաղի ներս խուժեցին պարսիկները: Նրանց մի զորաթևը շրջապատեց Պարմենիոնի զորքը, իսկ մյուսը` հրամանատար ու կուսակալ [[Բեսոս|Բեսոսի]] գլխավորությամբ, զարկեց Ալեքսանդրի վերջապահին: Պարմենիոնի զորաթևը Ալեքսանդրից օգնություն խնդրեց: Իսկ Ալեքսանդրը այդ պահին, ինչպես [[Իսոսի ճակատամարտ|Իսոսի ճակատամարտում]], մոլեգնած մոտենում էր արքայից արքայի ռազմակառքին: Մյուս կողմից դոփում էր փաղանգը: Սարսափահար եղած Դարեհը շրջեց իր կառքը ու արշավակի ետ սլացավ: Փոշու քողն ու ճակատամարտի լայն սփռումը որոշ ժամանակով անտեղյակ պահեցին պարսից աջ թևը Դարեհի փախուստի մասին: Այս անգամ էլ Դարեհին հաջողվեց ճողոպրել, քանի որ հետապնդման ընթացքում Ալեքսանդրին տեղեկացրին Պարմենիոնի զորաթևի կրիտիկական վիճակի մասին: Մակեդոնացին դադարեցրեց հետապնդումն ու վերադարձավ ճակատամարտի դաշտը: Պարսիկները աստիճանաբար անկազմակերպ նահանջից՝ խուճապահար փախուստի անցան: ▼
 
 
Գավգամելայի ճակատամարտում հատկանշական եղավ մակեդոնական փաղանգի դերը, քանի որ ռազմավայրի հարթ տեղանքը թույլ տվեց Ալեքսանդրին լիակատար օգտագործելու նրա հնարավորությունները: Գավգամելայի արյունահեղ կռիվը ավարտվեց պարսիկների կատարյալ ջախջախումով: Հին պատմիչների գնահատմամբ «Մակեդոնացիների սեպաձև գրոհը շրջեց պատմության ընթացքը»:▼
 
 
▲Ալեքսանդրի համար ակնհայտ էր, որ թշնամու հեծելազոր ճակատը միտված էր գրոհի,այլ ոչ թե պաշտպանողական գործողությունների:գործողությունների։ Ալեքսանդրի մտահղացմամբ, հարկավոր էր սադրել այդ անառիկ զանգվածը հապճեպ վերադասավորումների, որի հետևանքով խառնաշփոթ կառաջանար նրա շարքերում:շարքերում։ Երբ բանակները դիրքավորվեցին, Ալեքսանդրը սկսեց շարժել իր զորքը, բայց ոչ թե առաջ, ինչպես ակնկալում էին պարսիկները, այլ դեպի աջ:աջ։ Այդպիսով նա տեղաշարժեց ռազմադաշտը դեպի չհավասարեցված ու խորդուբորդ տեղանքը, ինչը զգալիորեն դժվարեցրեց պարսկական ռազմակառքերի շարժը: շարժը։ Բայց այդ աջակողմյա զուգահեռ տեղաշարժումը կատարվում էր ոչ միայն ռազմակառքերի չեզոքացման նպատակով, բայց ավելի շատ՝ թշնամու ձգված շարքերում խոցելի բացակ առաջացնելու միտումով: միտումով։
 
▲Դարեհը, չըմբռնելով Ալեքսանդրի մանյովրները, հրամայեց սկսել գրոհը և գցեց իր ձախ թևը Ալեքսանդրի աջ թևի վրա:վրա։ Այդ շարժումների ընթացքում Դարեհի ձախ թևը չափից ավել պոկվեց կենտրոնից և պարսիկների ճակատում առաջացավ ակնկալված բացակը: բացակը։ Ալեքսանդրի [[հեթայր]]ները ակնթարթորեն վերադասավորվեցին ու սեպաձև ճակատով մխրճվեցին ճեղքվացքի մեջ:մեջ։ Նրանց հետևեցին հետևակն ու [[փաղանգ]]ը:ը։ Դարեհը հրամայեց սկսել ռազմակառքերի գրոհը, բայց մակեդոնական հետևակը միջանցքներ ձևավորեց ու այնտեղ մղեց ռազմակառքերը, որտեղ նրանք ընկան նետաձիգները տեղատարափի տակ չպաշտպանված կողքերից:կողքերից։ Անհաջող եղավ նաև փղերի գրոհը, քանի որ մակեդոնացիները հատուկ տախտակներով, որոնց վրա ամրացված էին ցից մեխեր, խրտնեցրին ամեհի կենդանիներին: կենդանիներին։
 
▲Պատմիչները վկայում են, որ Ալեքսանդրի արագ վերադասավորումներն վտանգեցին նաև մակեդոնական շարքերը, որոնց մեջ նույնպես նոսրացում գոյացավ: գոյացավ։ Այդտեղ կատաղի ներս խուժեցին պարսիկները:պարսիկները։ Նրանց մի զորաթևը շրջապատեց Պարմենիոնի զորքը, իսկ մյուսը` հրամանատար ու կուսակալ [[Բեսոս|Բեսոսի]]ի գլխավորությամբ, զարկեց Ալեքսանդրի վերջապահին:վերջապահին։ Պարմենիոնի զորաթևը Ալեքսանդրից օգնություն խնդրեց:խնդրեց։ Իսկ Ալեքսանդրը այդ պահին, ինչպես [[Իսոսի ճակատամարտ|Իսոսի ճակատամարտում]]ում, մոլեգնած մոտենում էր արքայից արքայի ռազմակառքին:ռազմակառքին։ Մյուս կողմից դոփում էր փաղանգը:փաղանգը։ Սարսափահար եղած Դարեհը շրջեց իր կառքը ու արշավակի ետ սլացավ:սլացավ։ Փոշու քողն ու ճակատամարտի լայն սփռումը որոշ ժամանակով անտեղյակ պահեցին պարսից աջ թևը Դարեհի փախուստի մասին:մասին։ Այս անգամ էլ Դարեհին հաջողվեց ճողոպրել, քանի որ հետապնդման ընթացքում Ալեքսանդրին տեղեկացրին Պարմենիոնի զորաթևի կրիտիկական վիճակի մասին:մասին։ Մակեդոնացին դադարեցրեց հետապնդումն ու վերադարձավ ճակատամարտի դաշտը:դաշտը։ Պարսիկները աստիճանաբար անկազմակերպ նահանջից՝ խուճապահար փախուստի անցան: անցան։
 
▲Գավգամելայի ճակատամարտում հատկանշական եղավ մակեդոնական փաղանգի դերը, քանի որ ռազմավայրի հարթ տեղանքը թույլ տվեց Ալեքսանդրին լիակատար օգտագործելու նրա հնարավորությունները:հնարավորությունները։ Գավգամելայի արյունահեղ կռիվը ավարտվեց պարսիկների կատարյալ ջախջախումով:ջախջախումով։ Հին պատմիչների գնահատմամբ «Մակեդոնացիների սեպաձև գրոհը շրջեց պատմության ընթացքը»:
 
==Գրականության ցանկ==
* И. Шифман. Александр Македонский. Ленинград, "Наука", 207 с., 1988
* Ф. Шахермайр. Александр Македонский. Москва, "Наука", 384 с., 1984
* Д. Фуллер. Военное искусство Александра Великого. Москва, "Центрополиграф", 350 с., 2003
 
{{Վիքիքաղվածք}}
Տող 58 ⟶ 46՝
[[Կատեգորիա:Պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Ճակատամարտեր]]
 
 
[[Կատեգորիա:Հայոց պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Հունական պատմություն]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Գավգամելայի_ճակատամարտ» էջից