'''Մանազկերտ''', քաղաք [[Մեծ Հայք]]ի [[Տուրուբերան]] նահանգի [[Ապահունիք]] գավառում, [[Արածանի]]ի միջին հոսանքում, ձախ ափին:Եղելափին։Եղել է Ապահունիք գավառի կենտրոնը, [[Մանավազյաններ|Մանավազյան]] նախարարների աթոռանիստը:աթոռանիստը։ [[Մանազկերտի դաշտ]]ը պատված է հարթ, մի քանի շերտից բաղկացած սև քարերով:քարերով։ Մատենագրության մեջ Մանազկերտը հիշատակված է որպես գյուղ, գյուղաքաղաք կամ բերդաքաղաք:բերդաքաղաք։ Հայկական հնագույն ավանդության համաձայն, [[Հայկ Նահապետ]]ի որդի [[Մանավազ]]ը հիմնադրել է Մանազկերտը և անվանել Մանավազակերտ, որը հետագայում կրճատ ձևով կոչվել է Մանազկերտ:Մանազկերտ։ Ենթադրվում է, որ Մանազկերտը հիմնադրել է ուրարտական Մենուա թագավորը (մթա մոտ 810-778): Այստեղ պահպանվել են Մենուայի սեպագիր մի քանի արձանագրություններ, որոնք զետեղված են ուրարտական արձանագրությունների ժողովածուներում:ժողովածուներում։ Մինչև IV դ Մանազկերտին տիրել են Մանավազյանները:Մանավազյանները։ Այս տոհմի բնաջնջումից հետո Հայոց թագավոր [[Խոսրով Բ]] Կոտակը Մանազկերտը գավառով հանդերձ, պարգևել է [[Ազբիանոսյաններ|Աղբիանոսյան]] տոհմին, որը Մանազկերտը դարձել է եպիսկոպոսանիստ քաղաք:քաղաք։ Բյուզանդական [[Հովհաննես Սկիլիցես]] պատմագիր (XI դ) հաղորդում է, որ Մանազկերտը եղել է ամենաամուր և անառիկ քաղաք ամբողջ Հայաստանում և ունեցել է սև քարից կառուցած եռաշար, աշտարակավոր ամրակուռ պարիսպներ՝ 5 դարպասներով:դարպասներով։ XI-XIII դդ Մանազկերտը Շահ ի-Արմենների ամիրայության երկրորդ կենտրոնն էր և իր նշանակությամբ զիջում էր միայն աթոռանիստ Խլաթ քաղաքին:քաղաքին։ Մանազկերտում զարգացած են եղել արհեստները, ներքին ու արտաքին առևտուրը:առևտուրը։ Արածանիի հովտով ու Մանազկերտի դաշտով անցող ճանապարհով այն կապված էր Հայաստանի մի շարք քաղաքների հետ:հետ։ 968-ին բյուզանդական զորքը գրավել է Մանազկերտը:Մանազկերտը։ 1000-ին Վասիլ կայսրը այն նվիրել է [[Արծրունիներ|Արծրունի]] իշխաններին:իշխաններին։ 1054-ին Մանազկերտի վրա են հարձակվել սելջուկները՝ սուլթան Տուղրիլի գլխավորությամբ:գլխավորությամբ։ Մանազկերտի կայազորն ու բնակիչները, [[Վասակ]] իշխանի ղեկավարությամբ, սելջուկյան զորքին հարկադրել են նահանջել:նահանջել։ Հյուսիսային Հայաստանը ամբողջապես գրավելով՝ սելջուկյան զորքերը 1071-ի օգոստոսի 10-ին Մանազկերտում ընդհարվել են բյուզանդական, հայկական և այլ զորքերի հետ, սելջուկներին ավերել, կողոպտել եմ Մանազկերտը, սրի մատնել բնակչությանը, որից հետո քաղաքը շարունակ անկում է ապրել՝ աստիճանաբար վերածվել սովորական գյուղաքաղաքի:գյուղաքաղաքի։ [[1915]]-ին ունեցել է 5000 բնակիչ, մեծ մասամբ՝ հայեր, որոնք զբաղվել են հացահատիկի մշակությամբ, մասամբ՝ առևտրով և արհեստագործությամբ:արհեստագործությամբ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո վերածվել է անշուք գյուղի:գյուղի։ 1915-ի [[Մեծ եղեռն]]ից հետո Մանազկերտի հայ բնակչությունը ևս ենթարկվեց կոտորածների ու տեղահանման, և այնտեղ դադարեց հայկական կյանքը:կյանքը։
