|
| պարամետր2 =
}}
'''Կուսապատ''', (հնում նաև՝ Կիսապատ, Կսապատ, Կասապետ) գյուղ [[Մարտակերտի շրջան]]ում` շրջկենտրոնից 11 կմ հարավ-արևմուտք`, 800[[Ստեփանակերտ]]ից մետրմոտ բարձրության40 կմ դեպի վրա։հյուսիս: Գյուղը ձգվում է Չորտանձուտինջուր գետակի ձախ ափով մոտ 2 կմ երկարությամբ, Կուսապատ և Արևչտես լեռների ստորոտում: Գյուղը գտնվում է ծովի մակերեսից 800 մետր բարձրության վրա. շրջապատված է խիտ անտառներով:
Բնակիչները զբաղվում են բուսաբուծությամբ, այգեգործությամբ և անասնապահությամբ։ Գյուղն ունի միջնակարգ դպրոց (հիմնադրել են է մելիք [[Աթաբեկյաններ|Աթաբեկյանները]] 19րդ դարի կեսերում), ակումբ, բուժկետ։
== Կուսապատի պատմությունը ==
Կուսապատը [[Արցախ|Արցախի]] հնավուրց բնակավայրերից է: Գյուղը հիմնել է իշխան Ջալալ Գ Մեծ [[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան-Ջալալյանի]] որդի իշխան [[Աթաբեկ Գ ՋրաբերդցինՋրաբերդցի]]ն: Դեռևս 15րդ դարում, նա տեղափոխվել է իշխանանիստ [[Գանձասար]] (այժմ՝ [[Վանք]]) ավանից Չորտանձուտինջուր գետակի ափը, հիմնալհիմնել է այստեղ բնակավայբնակավայր և սկսել է կառուցել [[Ծիրանաքար]] ամրոցը: Սակայն ամրոցը մնացել է անավարտ. կառուցվել են միայն պատերի մի մասը, ինչից և նորաստեղծ բնակավայրը ստացել է իր անվանումը՝ Կիսապատ (արցախյան բառբառով՝ Կուսապատ):
Իշխան [[Հասան-ՋալալյաններըՋալալյաններ]]ը և մելիք Աթաբերկյանները[[Աթաբերկյաններ]]ը Կուսապատում և մոտակայքում հիմնել են Անապատ (12-րդ դար) և Սբ. Աստվածածին (16-րդ դար) եկեղեցիները, Նահատակ ուխտատեղին և այլն։ Կուսապատում մինչ օրս պահպանվել է [[Մելիքաց]] միջնադարյան կամուրջը, [[Ծիրանաքար]] ամրոցի ավերակները, և միջնադարյան գերեզմանոցը, որ կոչվում է Մելիքաց Հանցստարան: 19րդԱյդ դարում (1814 - 1854 թթ.) Կուսապատը դարձել է Աթաբեկյան մելիքական տոհմի մելիքանիստ ավան և Ջրաբերդի մելիքության մեծ ավաններից մեկը: Իր չափերի և կարևորության շնորհիվ, տեղացի բնակչությունը այն անվանել է Շեն՝ որ նշանակում է հիմնական/կենտրոնական բնակավայր: Կուսապատմը եղել և մնում է բաժանված երկու հիմնական թաղամասերի՝ Մելիքանց Շեն (որտեղ մինչ օրս գտնվումգերեզմանոցում են Աթաբեկյան մելիքական տան շինությունները) և Ջանաբեկ Թաղ: Աթաբեկյանները Կուսապատում հիմնել են 11 ջրաղաց, ոսկերչագործական դարբնոց և բացել են Արցախի առաջին հասարակական դպրոցներից մեկը: Հետագայում,զետեղված [[մելիք Վանի (Հովհաննես)Աթաբեկյան]]ի, Աթաբեկյանընրա հիմնելեղբայր կամհարյուրապետ վերականգնել է 6 այլ բնակավայր (ՆերքինՀովսեփ-բեկ ՀոռաթաղԱթաբեկյանի, Մարտակերտ,Մուրացանի Կարմիրավանքրոջ, Ծաղկաշեն, Մեծ Շեն[[Աթաբեկյաններ|Աթաբեկյան]] և Մոխրաթաղ),[[Նախիջևանիկ]]ի որտեղՓիրումյան ևիշխանատների տեղափոխվելայլ էներկայացուցիչների Կուսապատիաճյունները: բնակիչների մի մասը. արդյունքում գյուղը փոքրացավ:
18րդ դարում Կուսապատը դարցավ [[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդի մելիքության]] ամենամեծ ավաններից մեկը: Սակայն արևելյան [[Հայաստան]]ում պարսկական արշավանքների, քոչվոր խանների և լեզգիների ասպատակումների արդյունքում առաջացած սովի պատճառով, Կուսապատի շատ բնակիչներ տեղափոխվեցին [[Մեծ Հայք]]ի այլ մասեր՝ հիմնականում [[Գարդման]], [[Ուտիք]], [[Տավուշ]], ինչպես նաև [[Վրաստան]] և [[Ռուսաստան|ռուսական]] Հյուսիասյին [[Կովկաս]]: 19րդ դարում (1814 - 1854 թթ.) Կուսապատը դարձավ [[Աթաբեկյաններ|Աթաբեկյան]] մելիքական տոհմի մելիքանիստ ավանը և [[Ջրաբերդի մելիքություն|Ջրաբերդի մելիքության]]: Կուսապատը բաժանված է երկու հիմնական թաղամասերի՝ Մելիքանց Շեն (որտեղ մինչ օրս գտնվում են [[Աթաբեկյաններ|Աթաբեկյան]] մելիքական տան շինությունները՝ դարպասները) և Ջանաբեկ Թաղ: [[Աթաբեկյաններ]]ը Կուսապատում հիմնել են 11 ջրաղաց, ոսկերչագործական դարբնոց-արհեստանոց և բացել են հասարակական դպրոց, որը առաջիններից մեկն էր [[Արցախ]]ում: Հետագայում, [[մելիք Վանի Աթաբեկյան]]ը հիմնել կամ վերականգնել է 6 այլ բնակավայր ([[Ներքին Հոռաթաղ]], [[Մարտակերտ]], [[Կարմիրավան]], [[Ծաղկաշեն]], [[Մեծ Շեն]] և [[Մոխրաթաղ]]), որտեղ և տեղափոխվել է Կուսապատի բնակիչների մի մասը: Թեև այդ տեղաբնակությունների արդյունքում բուն Կուսապատը հետագայում փոքրացավ, իր չափերի և կարևորության շնորհիվ, մոտակա գյուղերի բնակչությունը Կուսապատն անվանում էր Շեն՝ որ նշանակում է հիմնական/կենտրոնական բնակավայր:
== Կուսապատը Արցախյան ազատամարտում ==
1991-ին Կուսապատում կազմավորվել է կամավորական ջոկատ, որը, միավորվել Վ. Բալայանի ջոկատի հետ, մասնակցել է Այգեստանի[[Այգեստան]]ի, Կիչանի[[Կիչան]]ի, Չափարի[[Չափար]]ի և [[Մարտակերտի շրջանիշրջան]]ի այլ բնակավայրերի ինքնապաշտպանական ու ազատագրական մարտերին։ 1993-ի հուլիսի 4-ին հակառակորդը գրավել է գյուղը։գյուղը և բազմաթիվ ավերություններ կատարել՝ թշնամին քանդել է [[Աթաբեկյաններ]]ի դարպասները, գյուղական դպրոցը և բազմաթիվ այլ շինություններ։ 1993-ին Մարտունիի[[Մարտունի]]ի պաշտպանական շրջանի (հրամանատար` [[Մոնթե Մելքոնյան]]) ստորաբաժանումներն ազատագրել են այն։ Կիչանից[[Կիչան]]ից զոհվել է 12 ազատամարտիկ։<ref>Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ.1988-1994, Ե., ՀՀՀ, 2004, էջ 305։</ref>
Այժմ գյուղը մասամբ վերականգնված և վերաբնակեցված է. վերադարձել է մախապատերազմական բնակչության մի մասը:
== Ծանոթագրություններ ==
|
