|
==Ըստ երկրի կամ տարածաշրջանի==
'''Սուրճի մշակույթ''', սուրճի շուրջ ձևավորված սոցիալական փոխազդեցությունները խթանող [[Ավանդույթ|ավանդույթների]] և սոցիալական վարքագծի ամբողջություն։
===[[Ալբանիա]]===
[[File:Syria.Damascus.CoffeeHouse.01.jpg|thumb|Սրճարան [[Դամասկոս|Դամասկոսում]] (2003 թ․)]]<ref>{{Cite web|title=Coffee: Its Silent Role In Our Society|url=https://www.streetdirectory.com/food_editorials/beverages/coffee/coffee_its_silent_role_in_our_society.html|access-date=19 November 2021|website=www.streetdirectory.com}}</ref>։ Տերմինը վերաբերում է սուրճի մշակութային տարածմանը և տարբեր հասարակությունների շրջանում լայնամասշտաբ սպառմանը։ 20-րդ դարի վերջին [[Էսպրեսո|էսպրեսոն]] դարձավ ավելի ու ավելի տարածված [[ըմպելիք]], որն էլ նպաստեց [[Սուրճ|սուրճի]] [[Մշակույթ|մշակույթի]] տարածմանը, հատկապես [[Արևմուտք|Արևմուտքում]] և աշխարհի այլ [[Ուրբանիզացիա|ուրբանիզացված]] կենտրոններում<ref>{{Cite web|url=https://www.gourmettraveller.com.au/news/drinks-news/coffee-culture-a-history-6646|title=Coffee culture: A history|website=Gourmet Traveller|language=en|access-date=1 April 2019}}</ref>։
Սուրճի և սրճարանների մշակույթը սկիզբ է առել 16-րդ դարում Թուրքիայում<ref>{{Cite web|url=http://www.turkishculture.org/lifestyles/lifestyle/coffeehouses-204.htm|title=The Tradition Of Coffee And Coffeehouses Among Turks|website=www.turkishculture.org|access-date=1 April 2019}}</ref>։
[[File:Wien Cafe Central 2004.jpg|thumb|Վիենական սրճարան (2004 թ․)]]
Աստիճանաբար տարածում ձեռք բերելով՝ [[Արևմտյան Եվրոպա|Արևմտյան Եվրոպայի]] և [[Արևելք|Արևելքի]] միջերկրածովյան երկրների [[Սրճարան|սրճարանները]] ոչ միայն հանդիսացան սոցիալական կենտրոններ, այլև [[Արվեստ|արվեստի]] և ինտելեկտուալ կենտրոններ։
17-րդ և 18-րդ դարերի վերջին [[Լոնդոն|Լոնդոնի]] սրճարանները [[Արվեստագետ|արվեստագետների]], [[Գրող|գրողների]] և հասարակական գործիչների հավաքատեղիներ էին, ինչպես նաև քաղաքական և առևտրային գործունեության կենտրոններ։
19-րդ դարում [[Վիեննա|Վիեննայում]] ձևավորվեց սուրճի մշակույթի հատուկ կենտրոնը՝ վիեննական սրճարանը, որն էլ հետագայում տարածում գտավ [[Կենտրոնական Եվրոպա|Կենտրոնական Եվրոպայում]]։
Փարիզի Les Deux Magots սրճարանը, որը հայնտնի զբոսաշրջության կենտրոն է ժամանակին կապվում էր այնպիսի անունների հետ, ինչպիսիք էին [[Ժան Պոլ Սարտր|Ժան Պոլ Սարտրը]] և [[Սիմոնա դը Բովուար|Սիմոնա դը Բովուարը]]<ref>{{Cite web|url=https://www.francetoday.com/travel/paris/deux-cafes-sil-vous-plait-les-deux-magots-cafe-de-flore-in-paris/|title=Deux Cafés, S'il Vous Plaît: Les Deux Magots & Café de Flore in Paris|last=Smith|first=Hazel|date=26 March 2018|website=France Today|language=en-US|access-date=1 April 2019}}</ref>։
Ժամանակակից սրճարանները ներառում են այնպիսի տարրեր՝ ինչպիսիք են դանդաղընթաց գուրմանային մատուցմամբ,սուրճի եձման այլընտրանքային տեղխնիկան, ակնահաճո դեկորային ձևավորումը։
Ամերիայի Միացյալ Նահանգներում սուճի մշակույթը հաճախ նկարագրում է էսպրեսոյի կրպակները, [[Մետրոպոլիտեն|մենտրոպոլիտենում]] տեղեկայված սրճարանները, ինչպես նաև հսկայական միջազգային կազմակերպությունները, որոնցից է [[Սթարբաքս|Սթարբաքսը]]։
Շատ սրճարաններ հաճախորդներին առաջարկում են անվճար անլար ինտերնետ հասանելիություն՝ խրախուսելով բիզնես կամ անձնական աշխատանքը այս վայրերում։
Սուրճի մշակույթը կարող է տարբերվել կախված երկրից,նահանգից և քաղաքից։ Աշխարհում քաղաքային կենտրոններում միմյանցից ընդամենը մի քանի մետր հեռավորության վրա հաճախ կարելի է տեսնել էսպրեսոյի կրպակներ, խանութներ։
Սուրճի մշակույթ տերմինը օգտագործվում է նաև հանրաճանաչ բիզնես մեդիայում՝ նկարագրելու սուրճ մատուցող ձեռնարկությունների շուկա ներթափանցման խորը ազդեցությունը<ref>{{Cite web|url=https://www.mordorintelligence.com/industry-reports/coffee-market|title=Coffee Market Analysis, Share, Size, Value {{!}} Outlook (2018-2023)|website=www.mordorintelligence.com|access-date=1 April 2019}}</ref>։
==Պատմություն==
[[File:John Frederick Lewis 004.jpg|thumb|upright|[[Կահիրե|Կահիրեի]] Օսմանյան թաղամասից Սուճ մատուցող կին (1857 թ․)]] Սուրճի ամենավաղ աճեցումը գալիս է Եթովպիայից<ref name=":2" />։Սուրճի ծառի և սուրճ խմելու մասին առաջին տեղեկությունները հայտնվել են 15-րդ դարի վերջին<ref name="Wein34">{{cite book |last1=Weinberg |first1=Bennett Alan |last2=Bealer |first2=Bonnie K. |title=The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug |year=2001 |isbn=978-0-415-92722-2 |publisher=[[Routledge]] |location=New York |url=https://archive.org/details/worldofcaffeines00benn |url-access=registration |page=[https://archive.org/details/worldofcaffeines00benn/page/n28 3–4] |access-date=18 November 2015}}</ref>։ Եմենցի սուֆիները սուրճ են խմել որպեսզի բարձրացնեն կենրոնացումը Աստծո անունը տալիս<ref name="bbc">{{cite news |date=18 April 2013 |title=Coffee and qahwa: How a drink for Arab mystics went global |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/magazine-22190802}}</ref>։ Հայտնի է, որ սուֆի շեյխ Մուհամադ իբն Սաիդ ալ-Դաբանին՝ Ադենի մուֆթին, ապրանքներ է ներմուծել Եթվպայից Եմեն։
1414 թվականին բույսը հայտնի էր [[Մեքքա|Մեքքայում]], որից հետո արդեն 16-րդ դարի սկզբին [[Եմեն|Եմենի]] Մոքա նավահանգստից սկսում է տարածվել դեպի [[Եգիպտոս|Եգիպտոսի]] և [[Հյուսիսային Աֆրիկա|Հյուսիսային Աֆրիակայի]] [[մամլուքների սուլթանություն]]<ref name="autogenerated1">{{cite web |author=John K. Francis |title=Coffea arabica L. Rubiaceae |url=http://www.fs.fed.us/global/iitf/pdf/shrubs/Coffea%20arabica.pdf#search=%22%22Coffea%20Arabica%22%20native%22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070811015915/http://www.fs.fed.us/global/iitf/pdf/shrubs/Coffea%20arabica.pdf |archive-date=11 August 2007 |access-date=27 July 2007 |publisher=Factsheet of U.S. Department of Agriculture, Forest Service}}</ref><ref name="bbc"/>։
15-րդ դարում սուրճը հայտնի էր, որպես Օսմանյան կայսրությունում օգտագործվող ըմպելիք<ref>{{cite book |last=Schneider |first=Irene |title=Juristen: ein biographisches Lexikon; von der Antike bis zum 20. Jahrhundert |publisher=Beck |year=2001 |isbn=3-406-45957-9 |editor-last=Stolleis |editor-first=Michael |edition=2nd |location=München |page=193 |language=de |chapter=Ebussuud}}</ref>։ Ավելի ուշ 16-րդ դարում, այն արգելվեց իսլամական պահպանողական կրոնական համայնքի առաջնորդների կողմից, որը հետագայում չեղյալ համարվեց Մեծ մուֆթի Էբուսուուդ Էֆենդիի կոմից ընդունված [[Ֆաթվա|ֆաթվայով]] (իսլամական իրավունք)։ Նույն ժամանակահատվածում սուրճի բույսերը Աֆրիկայից տարածվեցին [[Արաբական թերակղզի]], [[Լևանտ]] և [[Իրան]]<ref name=":2" />։Մերձավոր արևելքից սուրճ խմելու սովորույթը տարվեց դեպի [[Իտալիա]], այնուհետև [[Եվրոպա|Եվրոպայի]] մյուս երկրներ <ref name="Meyers">{{cite web |last=Meyers |first=Hannah |date=7 March 2005 |title='Suave Molecules of Mocha' – Coffee, Chemistry, and Civilization |url=http://www.newpartisan.com/home/suave-molecules-of-mocha-coffee-chemistry-and-civilization.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070221214125/http://www.newpartisan.com/home/suave-molecules-of-mocha-coffee-chemistry-and-civilization.html |archive-date=21 February 2007 |access-date=3 February 2007}}</ref>, իսկ սուրճի բույսերը հոլանդացիները տեղափոխեցին Արևելյան [[Հնդկաստան]] և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]։
[[Մոհաչի ճակատամարտ (1526)|Մոհաչի ճամատամարտից]] սկսած (1526 թվական) մեկ տարվա ընթացքում սուրճը թուրքերի կողմից տարածվեց Վիեննայում<ref>{{cite book |author1=William J. Duiker |url=https://books.google.com/books?id=rWQSBAAAQBAJ&pg=PA189 |title=World History |author2=Jackson J. Spielvogel |publisher=[[Routledge]] |year=2014 |isbn=9781317895701 |pages=189–190}}</ref>։ Իտալիայում, ինչպես Եվրոպայի մեծ մասում, սուրճը տարածվել է 16-րդ դարի երկրորդ կեսին [[Միջերկրական ծով|Միջերկրական ծովի]] առևտրային ուղիներով: 1580 թվականին վենետիկյան բուսաբան և [[բժիշկ]] Պրոսպերո Ալպինին Եգիպտոսից ներմուծել է սուրճը [[Վենետիկի հանրապետություն|Վենետիկի Հանրապետություն]]<ref>{{Cite book |last=Ukers |first=William Harrison |url=https://books.google.com/books?id=oJxpQX4ko7cC&q=prospero+alpini&pg=PT610 |title=All about Coffee |date=1935 |publisher=Library of Alexandria |isbn=9781465523976 |language=en}}</ref>։
Անգլիայում առաջին սրճարանը բացվել է Լոնդոնի Քորնհիլ քաղաքի Սուրբ Միքայելի ծառուղում։ Խանութի սեփականատերը հույն վաճառական Pasqua Rosée-ն է The proprietor was [[Pasqua Rosée]], the servant of Daniel Edwards, a trader in Turkish goods.1675 թվականին ամբողջ Անգլիայում կար ավելի քան 3000 սրճարան<ref>{{cite web |title=History of Coffee |url=http://www.nestleprofessional.com/uk/en/SiteArticles/Pages/History_of_Coffee.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120815075437/http://www.nestleprofessional.com/uk/en/SiteArticles/Pages/History_of_Coffee.aspx |archive-date=15 August 2012 |access-date=31 December 2009 |website=Nestlé Professional}}</ref>։
1658 թվականին հոլանդանցիները առաջին անգամ օգտագործեցին սուրճի բույսերը սկզբնական շրջանում Շրի Լանկայում, այնուհետև հարավային Հնդկաստանում սուրճի մշակում սկսելու համար<ref>{{Cite web |title=From 'Coffee Rush' to 'Devastating Emily': A History of Ceylon Coffee |url=http://serendib.btoptions.lk/article.php?issue=49&id=1261 |access-date=25 June 2021 |website=serendib.btoptions.lk |archive-date=1 December 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221201105237/http://serendib.btoptions.lk/article.php?issue=49&id=1261 |url-status=dead }}</ref>: Մի քանի տարի անց հոլանդական գուղութները (Ասիայում՝ [[Ճավա|Ճավան]], Հարավային Ամերիկայում՝ [[Սուրինամ|Սուրինամը]]) դարձան Եվրապայում սուրճի հիմնական մատակարարները<ref>{{cite web |title=Brief history of Coffee in Japan |url=http://d-cage.blogspot.com/2005/03/brief-history-of-coffee-in-japan.html |website=d-cage}}</ref>։
1670 թվականին սուրճը Հնդկաստանում տարածվեց Բաբա Բուդանի կողմից՝ ով համարվում էր [[Սուֆիզմ|սուֆիզմի]] սրբերից<ref name="baba">{{cite book |last1=Wild |first1=Anthony |title=The East India Company Book of Coffee |publisher=Harper Collins |year=1995 |isbn=0004127390}}</ref> <ref>{{cite web |title=Baba Budan Giri |url=http://www.chickmagalur.nic.in/htmls/tour_bbgiri.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101120215459/http://www.chickmagalur.nic.in/htmls/tour_bbgiri.htm |archive-date=20 November 2010 |access-date=27 November 2010 |website=chickmagalur.nic.in}}</ref>։ Այդ ժամանակից ի վեր տարածաշրջանում ստեղծվել են սուրճի պլանտացիաներ՝ ձգվելով հարավից մինչև Կոդագու<ref name="baba" />։
1720 թվականին Gabriel de Clieu-ն Կրիբյան ծովի [[Մարտինիկա]] կղզյակ բերեց սուրճի սածիլներ։ Հիսուն տարի անց Մարիտինիկում կային շուրջ 18,680 սուրճի ծառեր, որոնց միջոցով էլ սուրճի մշակությունը տարածվեց դեպի [[Հայիթի]], [[Մեքսիկա]] և [[Կարիբյան ծով|Կարիբյան ծովի]] այլ կղզիներ:
Ֆրանսիական Սեյնթ Դոմինիկ տարածքում սուրճը աճեցվել է 1734 թվականից սկսած: 1788 այս տարածքից մատակարարվում էր աշխարհի սուրճի կեսը:
Սուճը մեծ ազդեցություն է ունեցել Լատինական ամերիկայի աշխարհագրության վրա<ref>{{cite journal |last=Rice |first=Robert A. |year=1999 |title=A Place Unbecoming: The Coffee Farm of Northern Latin America |journal=Geographical Review |volume=89 |issue=4 |pages=554–579 |doi=10.2307/216102 |jstor=216102 |pmid=20662186}}</ref>:Բրազիլիան 19-րդ դարի և 20-րդ դարի սկզբի տասնամյակների ընթացքում եղել է սուրճի ամենամեծ արտադրողը և մատակարարը: Այնուամենայնիվ, բարձր գների պահպանման քաղաքականությունը շուտով հնարավորություններ բացեց այլ երկրների համար, ինչպիսիք են [[Վենեսուելա|Վենեսուելան]] և [[Կոլումբիա|Կոլումբիան]]<ref>{{cite book |last=Palacios |first=Marco |title=Coffee in Colombia, 1850–1970: An Economic, Social and Political History |publisher=Cambridge University Press |year=2002 |isbn=0-521-52859-3}}</ref>: Աշխարհի սուրճի ընդհանուր արտադրության կտուկ աճ եղել է 2021 թվականին<ref name=":2">{{Cite web|title=The History of Coffee|url=https://www.ncausa.org/about-coffee/history-of-coffee|access-date=19 November 2021|website=www.ncausa.org}}</ref>:
==Սրճարաններ==
[[File:Journal Cafe - Melbourne City Library.jpg|thumb|Սրճարան [[Մելբուռն|Մելբուռնի]] գրադարանում (2006թ.)]]Սրճարան համարվում է այն հաստատությունը, որտեղ մատուցվում են սուրճ և այլ խմիչքներ:
Պատմականորեն սրճարանները կարևոր սոցիալական հավաքատեղիներ են եղել Եվրոպայում և այսօր էլ շարունակում են մնալ սոցիալական փոխազդեցությունների վայրեր: 16-րդ դարում [[Մեքքա|Մեքքայում]] ժամանակավորապես արգելվեցին սրճարանների գործունեությունը, քանի որ դրանք կապվում էին քաղաքական ընդվզումների առաջացման հետ.<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/coffee-prohibition-history-2016-10|title=The history of coffee shows people have been arguing about the drink for over 500 years|last=Nguyen|first=Clinton|website=Business Insider|access-date=27 June 2019}}</ref>
2016 թվականին, որպես աշխարհում մեկ շնչին բաժին ընկնող ամենաշատ սրճարաններ ունեցող երկիր, Ալբանիան առաջ է անցել Իսպանիայից։ In fact, there are 654 coffeehouses per 100,000 inhabitants in Albania; a country with only 2.5 million inhabitants.<ref>{{cite web|url=http://www.monitor.al/rekordi-shqiperia-kalon-e-para-ne-bote-per-numrin-e-larte-te-bar-kafeve-per-banor/|title=Rekordi, Shqipëria kalon e para në botë për numrin e lartë të bar-kafeve për banor -|date=19 February 2018}}</ref>
Սրճարանների թիվը Չինաստանում տարիների ընթացքում բազմապատկվել է. միայն Շանհայում կա մոտ 6500 սրճարան, ներառյալ փոքր ցանցերը և ավելի մեծ կորպորացիաներ, որոնցից է [[Սթարբաքս|Սթարբաքսը]]-ը<ref>{{cite news|last1=Jourdan|first1=Adam|last2=Baertlein|first2=Lisa|title=China's budding coffee culture propels Starbucks, attracts rivals|url=https://www.reuters.com/article/us-starbucks-china/chinas-budding-coffee-culture-propels-starbucks-attracts-rivals-idUSKBN1DZ0TO|work=[[Reuters]]|date=5 December 2017 |access-date=9 February 2018}}</ref>:
Բացի այդ, [[Հարավային Կորեա|Հարավային Կորեայի]] մայրաքաղաք [[Սեուլ|Սեուլն]] ունի սրճարանների մեծ խտություն: Սեուլում գործող սուրճի ցուցահանդեսը գրավում է բազմաթիվ գնորդների և վաճառողների, և շարունակում է խթանել սուրճի աճը Հարավային Կորեայում<ref>{{Cite web|url=http://www.asiatoday.com/pressrelease/coffee-expo-seoul-2013-provide-hub-koreas-booming-coffee-market|title=Coffee Expo Seoul 2013 to Provide Hub for Korea's Booming Coffee Market|date=5 February 2013|work=asiatoday.com|access-date=12 February 2022|archive-date=3 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303221346/http://www.asiatoday.com/pressrelease/coffee-expo-seoul-2013-provide-hub-koreas-booming-coffee-market|url-status=dead}}</ref>:
Սրճարաններում սովորաբար բացի սուրճից մատուցվում են նաև թեյ, սենդվիչներ, խմորեղեն և այլ թեթև խմիչքներ։Որոշ սրճարաններ իրենց հաճախորդների համար մատուցում են այլ ծառայություններ, օրինակ՝ լարային կամ անլար ինտերնետ հասանելիություն<ref>{{cite web|last1=Jourdan|first1=Adam|last2=D'Anastasio|first2=Cecilia|title=The LAN Cafe Is Making A Comeback|date=22 February 2018 |url=https://kotaku.com/the-lan-cafe-is-making-a-comeback-1823232102|agency=Reuters|access-date=11 June 2019}}</ref>:
==Սոցիալական տեսանկյուններ==
[[File:Lesdeuxmagots.jpg|thumb|Les Deux Magots-ը [[Փարիզ|Փարիզում]], ժամանակին եղել է բավականին հայտնի վայր ֆրանսիացի մտավորականների շրջանում(2006թ.)]]
Հասրակության կենսակերպում կարելի է հանդիպել սուրճի օգտագործման բազմաթիվ սովորույթների։
Բացարձակ ծավալով ԱՄՆ-ն ունի սուրճի ամենամեծ շուկան, որին հաջորդում են [[Գերմանիա|Գերմանիան]] և [[Ճապոնիա|Ճապոնիան]]։ Սուրճ սպառող խոշոր երկրներ են նաև [[Կանադա|Կանադան]], [[Ավստրալիա|Ավստրալիան]], [[Շվեդիա|Շվեդիան]] և [[Նոր Զելանդիա|Նոր Զելանդիան]]: Հյուսիսային և [[Արևմտյան Եվրոպա|Արևմտյան Եվրոպայի]] երկրները մեկ շնչի հաշվով ամենաշատ սուրճն են սպառում։ Երկրների շարքում՝ [[Ֆինլանդիա|Ֆինլանդիան]] սովորաբար զբաղեցնում է առաջին հորիզոնականը՝ մեկ շնչին բաժին ընկնող տարեկան 12 կգ (26 [[ֆունտ]]) սպառմամբ, որին հաջորդում են [[Նորվեգիա|Նորվեգիան]], [[Իսլանդիա|Իսլանդիան]], [[Դանիա|Դանիան]], [[Նիդերլանդներ|Նիդեռլանդները]] և [[Շվեդիա|Շվեդիան]]<ref>{{cite web|url=https://www.worldatlas.com/articles/top-10-coffee-consuming-nations.html |title=The Top Coffee-Consuming Countries |publisher=WorldAtlas |access-date=29 April 2023}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.statista.com/chart/8602/top-coffee-drinking-nations/ |title=The Countries Most Addicted to Coffee |publisher=Statista |access-date=29 April 2023}}</ref>։ Չնայած թեյախմությամբ հայտնի [[Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայում]] սուրճի սպառման աճին, 2005 թվականին դեռևս չէր գերազանցում մեկ հոգու հաշվով տարեկան 5 կգ օգտագործման ծավալը ։
Թուրքական սուրճը տարածված է Թուրքիայում, Արևելյան [[Միջերկրական ծով|Միջերկրական ծովում]] և հարավ-արևելյան Եվրոպայում:[[File:20140402 sanmarco gallery 005 web.jpg|thumb|left|''[[Caffè San Marco]]'' in [[Trieste]], known for its artists, writers and intellectuals (2014)]]
Սրճարանային մշակույթը խոշոր ներթափանցում էր ունեցել նախկին Օսմանյան կայսրության մեծ մասում, որտեղ սուրճի պատրաստման թուրքական տարբերակը գերիշխողն էր։ Օսմանյան կասրությունում օգտագործվող սուրճը արտադրվում էր [[Եթովպիա|Եթովպիայում]]։ 1600 թվականին սուրճն ու սրճարանները օսմանյան կյանքի ակնառու հատկանիշն էին<ref>{{Cite journal|last=Baram|first=Uzi|date=1999|title=Clay tobacco pipes and coffee cup sherds in the archaeology of the Middle East: Artifacts of social tensions from the Ottoman past|journal=International Journal of Historical Archaeology|volume=3|issue=3|pages=137–151|doi=10.1023/A:1021905918886|s2cid=160356345 }}</ref>։
Օսմանյան սրճարանների գործառույթների վերաբերյալ տարբեր գիտական տեսակետներ կան: Դրանցից շատերը պնդում են, որ օսմանյան սրճարանները կարևոր սոցիալական ծեսերի կենտրոններ են եղել՝ դրանց տալով բացի սրճարաններից ավելի կարևոր նշանակություն<ref>{{Cite book|title=The heart's desire: Gender, urban space, and the Ottoman coffee house. Ottoman Tulips, Ottoman Coffee: Leisure and Lifestyle in the Eighteenth Century ed. Dana Sajdi|last=Mikhail|first=Alan|publisher=Tauris Academic Studies|year=2014|location=London|pages=133–170}}</ref>։ Նորագույն ժամանակների սկզբում սրճարանները սոցիալական [[Հիերարխիա|հիերարխիայի]] վերափոխման և հասարակական կարգը վիճարկելու վայրեր էին<ref>{{Cite journal|last1=Karababa|first1=Emİnegül|last2=Ger|first2=Gülİz|date=2011|title=Early Modern Ottoman Coffeehouse Culture and the Formation of the Consumer Subject|url=https://www.jstor.org/stable/10.1086/656422|journal=Journal of Consumer Research|volume=37|issue=5|pages=737–760|doi=10.1086/656422|jstor=10.1086/656422 |hdl=11511/34922 |issn=0093-5301|hdl-access=free}}</ref>։
Throughout the existence of the coffeehouse, banning of women from the houses was quite prevalent.
They were banned from visiting them in England however; they often frequented them in parts of Germany. The ban may have been due to the 1674 "Women's Petition Against Coffee" which stated:
"The Excessive Use of that Newfangled, Abominable, Heathenish Liquor called COFFEE has Eunucht our Husbands, and Crippled our more kind Gallants, that they are become as Impotent, as Age."<ref>{{Cite web |last=Axelrod |first=Lauren |title=Ancient Digger Archaeology |url=http://www.ancientdigger.com/2009/07/history-of-coffee.html |access-date=2022-12-07 |language=English}}</ref>
19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին ավստրական և ֆրասիական մշակույթներում սուրճը ունեցել է կարևոր նշանակությւոն։[[File:Cafe Braeunerhof Wien 2004.jpg|thumb|right|Central European Habsburg coffee house culture: news, coffee, the glass of water and the marble table top (2004)]]
Վիեննայի սրճարանները աչքի էին ընկնում վիեննական մշակույթում և հայտնի էին միջազգայնորեն, իսկ Փարիզը մեծ դեր ուներ 20-րդ դարի առաջին կեսի «սրճարանային հասարակության» զարգացման գործում:
Վիեննական սրճարանի մշակույթն այնուհետև տարածվեց Կենտրոնական Եվրոպայում. Գիտնականներն ու արվեստագետները հավաքվում էին [[Հաբսբուրգյան միապետություն|Հաբսբուրգյան միապետության]] վիեննական սրճարաններում։ Սրճարանները [[Արվեստագետ|արվեստագետների]], [[Երաժիշտ|երաժիշտներ]], [[Մտավորականություն|մտավորականների]], ֆինանսիտների համար նոր նախագծերի, [[Աշխարհայացք|աշխարհայացքների]], [[Տեսություն|տեսությունների]] քննարկման վայր էր։Այստեղ նաև հնարավոր էր իմանալ նոր տեղեկությունների, քանի որ տեղական և արտասահմանյան թերթեը հասանելի էին բոլոր հյուրերին<ref>Friedrich Torberg "Kaffeehaus war überall" (1982) pp 8.</ref>։
This multicultural atmosphere and culture was largely destroyed by the later National Socialism and Communism and only persisted in individual places that remained in the slipstream of history, such as [[Vienna]] or [[Trieste]]. Trieste in particular was and is an important point of reference in terms of coffee culture, because it is the most important port and processing location for coffee in Central Europe and Italy. In this diverse coffee house culture of the multicultural [[Habsburg]] Empire, various types of coffee preparation also developed. This is how the world-famous [[cappuccino]] developed from the Viennese Kapuziner coffee via the Italian-speaking parts of the empire in northern Italy.<ref>Helmut Luther "Warum Kaffeetrinken in Triest anspruchsvoll ist" In: Die Welt, 16 February 2015.</ref>
In France, coffee consumption is also often viewed as a social activity and exists largely within the café culture.<ref>{{Cite web|url=http://www.cafe-de-flore.com/the-cafe-culture-in-france/|title=The café culture in France|last=Daniel|date=12 May 2012|website=Café de Flore|language=en-US|access-date=10 March 2019}}</ref> Espresso based drinks, including but not limited to [[café au lait]] and [[caffè crema]], are most popular within modern French coffee culture.
[[File:Coffee and Cheesecake.jpg|thumb|A cup of coffee with [[cheesecake]] at a cafe in [[Helsinki]], [[Finland]]]]Notably in [[Northern Europe]], coffee parties are a popular form of entertainment. The host or hostess of the coffee party also serves [[cake]] and pastries, which are sometimes homemade. In [[Germany]], [[Netherlands]], [[Austria]], and the [[Nordic countries]], strong black coffee is also regularly consumed during or immediately after main meals such as lunch and dinner and several times a day at work or school. In these countries, especially Germany and Sweden, restaurants and cafés will often provide free refills of black coffee, especially if customers purchase a sweet treat or pastry with their drink. In the United States, coffee shops are typically used as meeting spots for business, and are frequented as [[dating]] spots for young adults.
Coffee has played a large role in history and literature because of the effects of the industry on cultures where it is produced and consumed. Coffee is often regarded as one of the primary economic goods used in imperial control of trade. The colonised trade patterns in goods, such as slaves, coffee, and sugar, defined [[Economic history of Brazil#Coffee economy, 1840-1930|Brazilian trade]] for centuries. Coffee in culture or trade is a central theme and prominently referenced in poetry, fiction, and regional history.
==Coffee utensils==
* [[Սրճաղաց]]
* Ապակուց կամ մետաղից պատրաստված տարա՝ տաք [[Ջուր|ջրով]] եփելու համար
* Սրճեփ
* Սուրճի ըմպման համար նախատեսված բաժակ (սովորաբար այն ավելի փոքր է, քան թեյի բաժակը)
*Սուրճի բաժակի տակ դրվող բաժակապնակ
* Սուրճի (սովորաբար լինումէ փոքր չափսերի և նախատեսված է բաժակի մեջ սուրճը խառնելու նպատակով)
* Սուրճի մատուցման սկուտեղ
* Սուրճի տարա (օգտագործվում է սուրճ պահելու նպատակով)
* Ջրի [[թեյնիկ]] կամ սուրճի թեյնիկ՝ ջուրը տաքացնելու համար
*Շաքարավազ, հատիկավոր շաքար, [[Շաքար|շաքարի]] կտորներ կամ խորանարդիկներ
* Փոքրի սափորանման աման՝ նախատեսված թարմ [[Կաթ|կաթի]] համ [[Սերուցք|սերուցքի]] համար
==Սուրճի ընդմիջում==
[[File:Coffee break.JPG|thumb|Սուրճի ընդմիջում [[Բելգրադ|Բելգրադում]] (2013)]]
Սուրճի ընդմիջումը աշխատանքային միջավայրում հավաք է աշխատակիցների կողմից՝ արագ ընդմիջման և հանգստի նպատակով։ Ենթադրվում է, որ այն ձևավորվել է 19-րդ դարի վերջին նորվեգացի ներգաղթյալ կանանց կողմից Ստոութոն քաղաքում։ Այս քաղաքում էլ յուրաքանչյուր տարի անցկացվում է սուրճի ընդմիջման փառատոնը<ref>{{cite web|title= Stoughton, WI - Where the Coffee Break Originated|url= http://www.stoughtonwi.com/coffee.shtml |publisher=Stoughton, Wisconsin Chamber of Commerce|access-date= 11 June 2009|quote= Mr Osmund Gunderson decided to ask the Norwegian wives, who lived just up the hill from his warehouse, if they would come and help him sort the tobacco. The women agreed, as long as they could have a break in the morning and another in the afternoon, to go home and tend to their chores. Of course, this also meant they were free to have a cup of coffee from the pot that was always hot on the stove. Mr Gunderson agreed, and with this simple habit, the coffee break was born.|url-status= dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20090520144944/http://www.stoughtonwi.com/coffee.shtml|archive-date= 20 May 2009}}</ref>։ 1951 թվականին, ըստ Time ամսագրի,«պատերազմից ի վեր սուրճի ընդմիջումը ամրագրել էր աշխատանքային պայմանագրերում»<ref>{{cite magazine|title=Manners & Morals: The Coffee Hour|magazine= [[Time (magazine)|Time]]|url=http://content.time.com/time/magazine/0,9263,7601510305,00.html|access-date=10 August 2019|volume=LVII|number=10|date=5 March 1951}}</ref>։ Ավելի ուշ այս տերմինը հայտնի է դարձել 952 թվականին Pan-American Coffee Bureau-ի գովազդային արշավի միջոցով, որը սպառողներին կոչ էր անում «ինքդ քեզ սուրճի ընդմիջում տալ և ստանալ այն, ինչ քեզ տալիս է սուրճը»<ref>{{cite web | title = The Coffee break | url = https://www.npr.org/programs/morning/features/patc/coffeebreak/index.html | publisher = [[NPR]]| date = 2 December 2002 | access-date = 10 June 2009 | quote = Wherever the coffee break originated, Stamberg says, it may not actually have been called a coffee break until 1952. That year, a Pan-American Coffee Bureau ad campaign urged consumers, 'Give yourself a Coffee-Break -- and Get What Coffee Gives to You.' | archive-url = https://web.archive.org/web/20090528075409/http://www.npr.org/programs/morning/features/patc/coffeebreak/index.html | archive-date = 28 May 2009 | url-status = dead }}</ref>։ Ամերիկացի վարքագծային հոգեբան [[Ջոն Ուոթսոն|Ջոն Բրոդես Ուոթսոնը]], ով իր կարիերայի ընթացքում աշխատել է Մաքսվել Հաուսի հետ, նապաստեց սուրճի ընդմիջումների սովորույթի տարածմանը ամերիկյան մշակույթում.<ref>{{cite book |last= Hunt |first= Morton M. |title= The story of psychology |edition= 1st |year= 1993 |publisher= Doubleday |location= New York |isbn= 0-385-24762-1 |page= [https://archive.org/details/storyofpsycholog00hunt/page/260 260] |quote= [work] for Maxwell House that helped make the 'coffee break' an American custom in offices, factories, and homes. |url-access= registration |url= https://archive.org/details/storyofpsycholog00hunt/page/260 }}</ref>
==Սուճի մրցույթներ ==
Սուրճի մրցույթները տեղի են ունենում ամբողջ աշխարհում։ Սկզբանակն շրջանում մասնակիցները տարածաշրջանում մրցում են ազգային տիտղոսներ նվաճելու համար, որից հետո արդեն միջազգային մակարդակով: Սուճի աշխարհի առաջնությունը այս միջոցառումների շարքում ամենամեծն է։ Այն յուրաքանչյուր տարի անցակացվում է շխարհի տարբեր հատվածներում։ Մրցույթը ներառում է Բարիստայի համաշխարհային առաջնություն. մրցույթ, որին մասնակցում են ամբողջ աշխարհի բարիստաներիը՝ մրցելով ըմպելիքի համի, մատուցման տեխնիկայի և մաքրության վերաբերյալ<ref>{{cite web |title=World Brewers Cup |url=https://www.worldbrewerscup.org/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220928005508/http://www.worldbrewerscup.org/ |archive-date=28 September 2022 |access-date=28 September 2022 |publisher=World Brewers Cup}}</ref> <ref>{{Cite web |last=Amandac |title=Events |url=https://worldcoffeeevents.org/wce-events/ |access-date=28 September 2022 |website=World Coffee Events |language=en-US}}</ref>։
==By country or region==
===Albania===
[[File:Tirana - street, cafe, lifestyle 2017.jpg|thumb|Cafés in central [[Tirana]] (2017)]]
| 