«Թուրքիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Թուրքիա'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=54}}</ref> ({{lang-tr|Türkiye}}), պաշտոնական անվանումը՝ '''Թուրքիա''' ([[թուրքերեն|թուրք․]]՝ {{Audio|Tur-Türkiye_Cumhuriyeti.ogg|''Türkiye Cumhuriyeti''}}, {{IPA1|ˈtyɾcije d͡ʒumˈhuɾijeti|pron}}), միջմայրցամաքային պետություն [[Եվրասիա]]յի [[Հարավարևմտյան Ասիա|հարավարևմտյան հատվածում]]։ Տարածքի հիմնական մասը գտնվում է [[Անատոլիա]]յում, իսկ մի փոքրիկ հատված նաև [[Հարավարևելյան Եվրոպա]]յում՝ [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզու]] վրա (պատմական [[Արևելյան Թրակիա]]յում)<ref>{{cite book|last1=Zdanowski|first1=Jerzy|title=Middle Eastern Societies in the 20th Century|date=2014|publisher=Cambridge Scholars Publishing|quote="The Republic of Turkey lies on two continents. Approximately 97% of it is in Asia, in the geographical regions known as Asia Minor and the Armenian Upland. The remaining 3% of Turkey is in Europe, on the Balkan Peninsula."|isbn=978-1443869591|page=11}}</ref>։ Թուրքիան [[Աշխարհիկ պետություն|աշխարհիկ]], [[Ունիտար պետություն|ունիտար]] և [[Նախագահական համակարգ|նախագահական]] հանրապետություն է, որն ունի բազմամշակութային մեծ ժառանգություն<ref name="cia">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html|title=Turkey|publisher=The World Factbook, Central Intelligence Agency|access-date=2016 թ․ հոկտեմբերի 13|archive-date=2017 թ․ հուլիսի 2|archive-url=https://web.archive.org/web/20170702111626/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html|dead-url=yes}}</ref>։ Սահմանակից է ութ երկրների հետ․ հյուսիս-արևմուտքում սահմանակցում է [[Հունաստան]]ին և [[Բուլղարիա]]յին, հյուսիս-արևելքում՝ [[Վրաստան]]ին, հարավում՝ [[Իրաք]]ին և [[Սիրիա]]յին, իսկ արևելքում սահման ունի [[Հայաստան]]ի, [[Իրանի Իսլամական Հանրապետություն|Իրանի Իսլամական Հանրապետության]] և [[Ադրբեջանական Հանրապետություն|Ադրբեջանի]] [[էքսկլավ]] [[Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն|Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության]] հետ։ Թուրքիայի ափերը երեք կողմերից շրջապատված են [[ծով]]երով։ Արևմուտքում ափերը ողողում են [[Եգեյան ծով|Եգեյան]], հյուսիսում՝ [[Սև ծով|Սև]], իսկ հարավում՝ [[Միջերկրական ծով]]երի ջրերը։ Թուրքիայի սևծովյան նեղուցները՝ [[Բոսֆորի նեղուց|Բոսֆորը]] և [[Դարդանելի նեղուց|Դարդանելը]], բաժանում են [[Թրակիա]]ն [[Անատոլիա]]յից, ինչպես նաև [[Եվրոպա]]ն [[Ասիա]]յից<ref name="NatlGeoAtlas">{{cite book|title=National Geographic Atlas of the World|edition=7th|year=1999|location=Washington, D.C.|publisher=National Geographic Society|isbn=0-7922-7528-4}} "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe&nbsp;... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."</ref>։

 

 

Ժամանակակից Թուրքիայի տարածքը բնակեցված է եղել դեռևս [[Հին քարի դար|հին քարե դարի]] ժամանակներից<ref>{{cite journal|last=Stiner|first=Mary C.|author2=Kuhn, Steven L. |author3=Güleç, Erksin |url=https://www.researchgate.net/publication/236037711_Early_Upper_Paleolithic_shell_beads_at_Ucagizli_Cave_I_Turkey_Technology_and_the_socioeconomic_context_of_ornament_life-histories|title=Early Upper Paleolithic shell beads at Üçağızlı Cave I (Turkey): Technology and the socioeconomic context of ornament life-histories|journal=Journal of Human Evolution|volume=64|issue=5|pages=380–398|doi=10.1016/j.jhevol.2013.01.008 |issn=0047-2484|pmid=23481346}}</ref>։ Անտիկ ժամանակներում Թուրքիայի մերօրյա տարածքը բաժանված է եղել [[Ասորեստան|ասորիների]], [[Հին Հունաստան|հույների]], [[թրակիա]]ցիների, [[փռյուգիա]]ցիների, [[Վանի թագավորություն|ուրարտացիների]] և [[Մեծ Հայքի թագավորություն|հայերի]] մեջ<ref name="Howard">{{cite book|author=Douglas Arthur Howard|title=The History of Turkey|year=2001|url=https://archive.org/details/historyofturkey00doug|url-access=registration|access-date=2013 թ․ ապրիլի 2|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-30708-9|pages=xiv–xx}}</ref><ref name="SteadmanMcMahon2011">{{cite book|author1=Sharon R. Steadman|author2=Gregory McMahon|title=The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BC)|url={{Google books |plainurl=yes |id=7ND_CE9If3kC }} |access-date=2013 թ․ մարտի 23|date=սեպտեմբերի 15, 2011|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-537614-2|pages=3–11, 37}}</ref><ref name="MET">{{cite journal|last=Casson|first=Lionel|title=The Thracians|journal=The Metropolitan Museum of Art Bulletin|year=1977|volume=35|issue=1|pages=2–6|doi=10.2307/3258667|url=http://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|access-date=2017-07-31|archive-date=2019-05-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20190503015440/https://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|dead-url=yes}}</ref>։ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] կողմից այս տարածքների նվաճումից հետո, [[Փոքր Ասիա]]ն ենթարկվում է հունականացման, իսկ որոշ ժամանակ անց միավորվում է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մեջ։ [[Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում|Կայսերական Հռոմի մասնատումից]] հետո [[Անատոլիա]]ն դարձել է [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]]ը ենթակա տարածք<ref name="SteadmanMcMahon2011" /><ref name="FreedmanMyers2000">{{cite book|author1=David Noel Freedman|author2=Allen C. Myers|author3=Astrid Biles Beck|title=Eerdmans Dictionary of the Bible|url=https://archive.org/details/eerdmansdictiona0000unse|url-access=registration|access-date=2013 թ․ մարտի 24|year=2000|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-2400-4|page=[https://archive.org/details/eerdmansdictiona0000unse/page/61 61]}}</ref>։ [[11-րդ դար]]ում Անատոլիան ենթարկվել է [[Սելջուկներ|սելջուկների արշավանքներին]] և սկսվել է տարածաշրջանի թուրքալեզու ազգերով բնակեցման գործընթացը։ [[1071 թվական]]ի [[Մանազկերտի ճակատամարտ]]ում բյուզանդական զորքերը ջախջախիչ պարտություն են կրում [[սելջուկներ]]ից, որի արդյունքում ներկայիս Թուրքիայի տարածքի վրա ստեղծվում է [[Իկոնիայի սելջուկյան սուլթանություն]]ը<ref>{{cite book |year=1996 |chapter=Turkish Origins |chapterurl=http://countrystudies.us/turkey/5.htm |editor1-last=Metz |editor1-first=Helen Chapin |title=Turkey: A Country Study |series=Area handbook series |edition=fifth |location=Washington D.C. |isbn=0-8444-0864-6 |lccn=95049612}}</ref>։ Սելջուկները ղեկավարում են Անատոլիան մինչև մոնղոլական արշավանքները<ref name=mfk&gl>{{cite book|last1=Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser|title=The origins of the Ottoman Empire|page=33}}</ref>։ [[1299 թվական]]ին օղուզների ցեղի առաջնորդ [[Օսման I|Օսման I-ը]] Թուրքիայի արևելքում ստեղծում է իր պետությունը, որը, կարճ ժամանակահատվածում ընդարձակվելով, դառնում է աշխարհակալ կայսրություն։ [[14-րդ դար]]ի կեսերին Օսմանյան կայսրությունն իր շուրջն է միավորում Անատոլիան, ինչպես նաև [[Արևելյան Եվրոպա]]յի, [[Արևմտյան Ասիա]]յի և [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յի մեծ մասը։ [[1453|1453 թվականին]] [[Կոստանդնուպոլսի անկում|թուրքերը գրավում են Կոստանդնուպոլիսը]]՝ վերջ դնելով դարերի պատմություն ունեցող Բյուզանդիայի գոյությանը։ Այսպիսով՝ [[Օսմանյան կայսրություն]]ը դառնում է [[Եվրասիա]]յի և [[Աֆրիկա]]յի մեծագույն քաղաքական ուժը։