Մասնակից:Վերկա Ավետիսյան/Ավազարկղ9

https://en.wikipedia.org/wiki/Human_security

Մարդու անվտանգությունը գլոբալ խոցելիության հասկացության նոր հարացույց է, որով փաստաբանները մարտահրավեր են նետում ազգային անվտանգության ավանդական հասկացությանը պնդելով որ անվտանգության խորհրդատվություն պետք է լինի ոչ թե ազգային մակարդակով, այլ մարդկային մակարդակով: Մարդկային անվտանգությունը ցույց է տալիս, որ ժողովրդի կենտրոնացած և միջդիսցիպլինար անվտանգության անվտանգություն հասկացությունը ներառում է հետազոտության մի շարք ոլորտներ, ներառյալ զարգացման հետազոտությունները, միջազգային հարաբերությունները, ռազմավարական հետազոտությունները և մարդու իրավունքները [պարզաբանումը պահանջվում է]: 1994 թվականաին Միավորված ազգերի զարգացման ծրագրի Մարդկային զարգացման զեկույցը մարդու անվտանգության ոլորտում կարևորագույն դերակատարում ունի և այն փաստարկ է, որ բոլոր մարդկանց համար «ազատությունից ազատություն» եւ «վախից ազատություն» ապահովելը լավագույն լուծումն է գլոբալ անկայունության խնդիրին:

Հայեցակարգի քննադատները պնդում են, որ անորոշությունը տապալում է արդյունավետությունը, և որ այն դարձել է ակտիվ գործիք հետազոտողների համար, որը ցանկանում է քարոզել որոշակի պատճառներ և դա չի օգնում հետազոտող հանրությանը հասկանալ, թե ինչ անվտանգության միջոցներ են օգտագործվում կամ օգնում որոշում կայացնողներին լավ ձևակերպել քաղաքականությունը: թեպետ այլ գիտնականներ պնդում են, որ մարդու անվտանգության հայեցակարգը պետք է տարածվի ռազմական անվտանգության ապահովման համար այլ կերպ ասած, եթե «մարդկային անվտանգության» հասկացությունը հիմնված է«մարդ» հասկացության վրա, ապա մենք ուղղակիորեն լուծում ենք խնդիր մարդու մասին: Այս հասկացությամբ մարդկային անվտանգությունը այսուհետ անվերահսկելի ամորֆային հավելում կլինի անվտանգության ավելի խիստ տարածքներում, ինչպիսիք են ռազմական անվտանգությունը կամ պետական անվտանգությունը »:

Մարդկային անվտանգության գլոբալ անհավասարությունը հաղթահարման համար անհրաժեշտ է համագործակցություն երկրի արտաքին քաղաքականությա և նրա մոտեցումը գլոբալ առողջության հետ: Այնուամենայնիվ պետության շահերը շարունակում են մնալ ժողովրդի հետաքրքրությունը: Օրինակ Կանադայի արտաքին քաղաքականությանը «երեք D»–ն քննադատվել է ընդգծվոլով ավելի շատ պաշտպանություն քան զարգացումը:

Ծագումը

Մարդու անվտանգության վերաբերյալ դիսկուրսը առաջացել է սառը պատերազմի վերջում գործոնների կոնվերգենցիայի արդյունքում: Սա կասկածի տակ դրել նեերերալիստական պարադիգմը պետությունների նկատմամբ «գաղտնի երաշխավորված ոչնչացման» և ռազմական անվտանգության նկատմամբ գերիշխող դերի մասին և կարճ ժամանակահատվածում հնարավոր դարձավ անվտանգության ավելի լայն հասկացություն ձևավորմանը: Գլոբալացման ավելի ու ավելի արագ տեմպը հանգեցրեց Վաշինգտոնի կոնսենսուսի գործիքների միջոցով լիբերալ պետության կառուցման ձախողմանը, գերտերությունների միջև միջուկային պատերազմի սպառնալիքի նվազեցմանը, ժողովրդավարացման և մարդու իրավունքների միջազգային նորմերի տարածման և ամրապնդման ակնհայտ աճը բացեց մի տարածք, որտեղ կարելի էր վերանայել ինչպես «զարգացման» այնպես էլ «անվտանգության» հասկացությանը:

Միևնույն ժամանակ Աֆրիկայում, Ասիայում և Եվրոպայում ներքին բռնի հակամարտությունների աճը (Բալկանյան երկրներում) նշանակում էր, որ ազգային և միջազգային անվտանգության հայեցակարգերը չեն կարող արտացոլել հետպատերազմյան անվտանգությունը միջավայրի մարտահրավերներին, իսկ նեոդիալերալ զարգացման մոդելները չեն հանգեցրել զարգացմանը հատկապես Աֆրիկայում կամ համալիրի նոր սպառնալիքների (օրինակ `ՄԻԱՎ-ի և կլիմայի փոփոխությանը) հետևանքների հաղթահարմանը,այն նաև ամրապնդել է իմաստնությունը, իսկ միջազգային կազմակերպությունները ու պետությունները չեն կազմակերպել նման մարտահրավերների ինտեգրված ձևով լուծումները։

Անվտանգության անհատականացված հայեցակարգին ուղղված շարժման հիմնական հնարավոր ցուցանիշները առաջին հերթին պատկանում են միջազգային հանրության կողմից մարդու իրավունքների քննարկման զարգացմանը պետությունների պոտենցիալ սպառնալիքների առջև: Վերլուծության առավել ակնհայտ ոլորտներն են ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը, ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հռչակագիրը (1948 թվական) և համապատասխան ուխտերը (1966 թվական) կոնկրետ հանցագործությունների (օրինակ ցեղասպանություն) կոնվենցիաների և որոշ խմբերի իրավունքների (օրինակ կանանց,ռասայական խմբերի և փախստականների):

Հայեցակարգերը

1994 թվականի ՄԱԿ–ի սահմանումը

Մահբուբ ուլ Հակը առաջին հերթին ուշադրություն հրավիրեց ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի Մարդկային զարգացման զեկույցում մարդու անվտանգության հայեցակարգին և ձգտեց ազդել Կոպենհագենում ՄԱԿ-ի 1995 թվականին Համաշխարհային սոցիալական գագաթաժողովի վրա: Մարդկային անվտանգության վերաբերյալ ՄԱԶԾ-ի Մարդկային զարգացման զեկույցի 1994 թվականի Մարդու իրավունքների սահմանման մեջ նշվում է, որ գլոբալ անվտանգության շրջանակը պետք է ընդլայնվի ներառելով սպառնալիքներ յոթ ոլորտները։

• Տնտեսական անվտանգություն - Տնտեսական անվտանգությունը պահանջում է հաստատված հիմնական եկամուտներ ֆիզիկական անձանց համար, սովորաբար արտադրողական և վարձատրվող աշխատանքից կամ որպես վերջին միջոց հանրային ֆինանսաորվող անվտանգության ցանցին: Այս իմաստով աշխարհի ժողովրդի միայն քառորդ մասը ներկայումս տնտեսապես ապահովված է: Թեև զարգացող երկրներում տնտեսական անվտանգության խնդիրը կարող է ավելի լուրջ լինել, մտահոգությունն առաջացել է զարգացած երկրներում: Գործազրկության խնդիրները կարևոր գործոն են հանդիսանում քաղաքական լարվածության և էթնիկ բռնության հիմքում:

• Սննդամթերքի անվտանգություն – Պարենային անվտանգությունը պահանջում է որ բոլոր մարդիկ բոլոր ժամանակներում ունենան ինչպես հիմնական, այնպես էլ ֆիզիկական և տնտեսական մատչելիությունը: Միավորված ազգերի կազմակերպության տվյալներով սննդամթերքի ընդհանուր առկայությունը ոչ թե խնդիր է այլ խնդիրը հաճախ պարենամթերքի անբավարար բաշխումն է և գնողունակության պակասը: Նախկինում սննդամթերքի անվտանգության խնդիրները լուծվել են ինչպես ազգային, այնպես էլ գլոբալ մակարդակներում: Սակայն դրանց ազդեցությունները սահմանափակ են: ՄԱԿ-ի տվյալներով առանցքային է լուծել աշխատանքի և ապահովված եկամուտների (տնտեսական անվտանգության հետ կապված) մուտքի հետ կապված խնդիրները:

• Առողջապահական անվտանգություն - Առողջապահության անվտանգության նպատակն է երաշխավորել նվազագույն պաշտպանություն հիվանդություններից և անառողջ ապրելակերպից: Զարգացող երկրներում ավանդաբար մահացության հիմնական պատճառները եղել են վարակիչ և մակաբուծական հիվանդությունները, մինչդեռ զարգացած երկրներում խոշոր մարդասպանները եղել են շրջանառու համակարգի հիվանդությունները: Այսօր ապրելակերպի հետ կապված քրոնիկական հիվանդությունները առաջատար են մարդասպանները ամբողջ աշխարհում որի ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում տեղի ունեցող քրոնիկական հիվանդություններից մահացությունների 80 տոկոսը։ Միավորված ազգերի կազմակերպության տվյալներով զարգացող և արդյունաբերական երկրներում առողջապահական անվտանգության սպառնալիքները սովորաբար մեծ են գյուղական բնակավայրերում ապրող աղքատների հատկապես երեխաների համար: Սա պայմանավորված է անբավարարության և առողջապահական ծառայությունների, մաքուր ջրի և այլ անհրաժեշտ կարիքների անհասանելիության պատճառով:

• Բնապահպանության անվտանգություն - Բնապահպանության անվտանգությունը նպատակ ունի մարդկանց պաշտպանել բնության կարճատև և երկարատև ջրհեղեղներից, բնության դեմ սպառնալիքներից և բնական միջավայրի վատթարներից: Զարգացող երկրներում մաքուր ջրային ռեսուրսների մատչելիության բացակայությունը բնապահպանական ամենամեծ սպառնալիքներից մեկն է: Արդյունաբերական երկրներում հիմնական սպառնալիքներից մեկը օդի աղտոտվածությունն է։Գլոբալ տաքացումը որը պայմանավորված է ջերմոցային գազերի արտանետմամբ բնապահպանական այլ խնդիրներից է:

• Անձնական անվտանգություն– Անձնական անվտանգությունը նպատակ ունի պաշտպանել մարդկանց ֆիզիկական բռնությունից անկախ պետականությունից , բռնի անհատներից և ենթաօրենսդրական դերակատարներից, ընտանեկան բռնությունից կամ գիշատիչ չափահասներից: Շատերի համար անհանգստության ամենամեծ աղբյուրը հանցագործությունն է, հատկապես բռնի հանցագործությունը:

• Համայնքային անվտանգություն–Համայնքի անվտանգությունը նպատակ ունի մարդկանց պաշտպանել ավանդական փոխհարաբերությունների և արժեքների կորստից, աղանդավորական ու էթնիկ բռնություններից: Աշխարհի ազգերի կեսը դիմակայում է միջերկրածովյան հակամարտություններից: Միավորված ազգերի կազմակերպությունը 1993 թվականին Տարածքային ժողովուրդների տարում հայտարարեց որ բռնության աճող պարուրալը աշխարհի 70 երկրներում 300 միլիոն բնիկների շարունակական խոցելիությունն է դարձել:

• Քաղաքական անվտանգություն – Քաղաքական անվտանգությունը կապված է այն մարդկանց հետ, ովքեր ապրում են հասարակության մեջ և արժանի են իրենց հիմնական իրավունքներին: Amnesty International-ի կողմից անցկացված հարցման համաձայն 110 երկրներում կիրառվում է քաղաքական բռնաճնշումները, համակարգային խոշտանգումները, վատ վերաբերմունքը: Մարդու իրավունքների խախտումները ամենատարածվածն են քաղաքական անկարգությունների շրջանում: Մարդկանց և խմբերի ճնշման հետ միասին, կառավարությունները կարող են փորձել վերահսկել գաղափարներն ու տեղեկատվություններ:

Այդ ժամանակից ի վեր մարդկային անվտանգությունն ավելի մեծ ուշադրություն է դարձնում գլոբալ զարգացման հաստատություններից ինչպիսիք են Համաշխարհային բանկը: Տաջբախշը ի տարբերոթյաւն այլոց հետևում է միջազգային կազմակերպություններում մարդկային անվտանգության զարգացմանը և եզրակացրել է որ 1994 թվականից ի վեր հայեցակարգը շահարկվել և փոխակերպվել է կազմակերպչական շահերին ի օգուտ:

Ազատություն վախից ընդդեմ ազատություննցանկությունից

Իդեալական աշխարհում ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի յոթ դասակարգային սպառնալիքներից յուրաքանչյուրը կստանան համապատասխան համաշխարհային ուշադրություն և ռեսուրսներ: Այնուամենայնիվ այս մարդկային անվտանգության օրակարգի իրագործման փորձերը հանգեցրել են երկու խոշոր խմբերի մարդու անվտանգությունը լավագույնս կիրառելու վերաբերյալ «Ազատություն վախից» և «Ազատությունից ազատություն»: Չնայած ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի 1994 թվականի զեկույցի սկզբում պնդում էր որ մարդկային անվտանգությունը պահանջում է թե ազատության, թե վախի և թե ազատություն ազատության մեջ բաժինները աստիճանաբար առաջ են քաշվել այդ պաշտպանվածության պատշաճ շրջանակին (օրինա ինչ սպառնալիքների դեմ պետք է պաշտպանված լինել) և ինչպես պատասխանել այդ սպառնալիքներից:

• Ազատություն վախից - Այս դպրոցը փորձում է սահմանափակել Մարդու անվտանգությանն ուղղված փորձը բռնության ենթարկվող հակամարտություններից պաշտպանելու համար մինչդեռ գիտակցելով որ այդ բռնի սպառնալիքները խիստ կապված են աղքատության, պետական կարողությունների և անհավասարության այլ ձևերի հետ: Այս մոտեցումը պնդում է, որ բռնության ուշադրության սահմանափակումն իրատեսական և կառավարելի մոտեցում է մարդու անվտանգության նկատմամբ: Արտակարգ օգնությունը, հակամարտությունների կանխարգելումը և լուծումը, խաղաղության կառուցումը այս մոտեցման գլխավոր մտահոգություններն են: Արդյոք նման «նեղ» մոտեցումը կարող է իսկապես ծառայել իր նպատակին, ավելի արդյունավետ արդյունքների երաշխավորելը մնում է որպես խնդիր: Օրինակ Դարֆուրի հակամարտությունները հաճախ օգտագործվում են որպես «Ազատության վախից օրակարգի» առանցքային բաղադրիչ «Պաշտպանելու պատասխանատվությունը» արդյունավետության հարցով:

• Ազատություն ցանկությունից– Դպրոցը պաշտպանում է միասնական մոտեցում մարդու անվտանգությանը հասնելու համար և պնդում է, որ սպառնալիքի օրակարգը պետք է ընդլայնվի ներառելով սովը, հիվանդությունները և բնական աղետները քանի որ դրանք անբաժանելի հասկացություններ են մարդու անապահովությանը անդրադառնալու հարցում, ավելի շատ մարդիկ քան պատերազմ, ցեղասպանությունը և ահաբեկչություն: Տարբերվելով «Ազատության վախից» խմբից, այն ընդլայնում է ուշադրությունը բռնությունից դուրս ընդգծելով զարգացման և անվտանգության նպատակները:

Չնայած նրանց տարբերություններին մարդկային անվտանգության այս երկու մոտեցումները կարելի է համարել փոխլրացնող քան հակասական: Այս արտահայտությունները ներառում են.

• 1941 թվականին Ֆրանկլին Ռուզվելտի «Չորս ազատությունները» անվամբ ելույթը որի մեջ «Ազատություն ցանկությունից» արտահայտությունը երրորդն է, և«Ազատությունն վախից» չորրորդն է հիմնարար, համընդհանուր ազատության մեջ:

• Ճապոնիայի կառավարությունը համարում է ազատություն ցանկությունից և ազատության վախից խմբերը հավասար են ճապոնական արտաքին քաղաքականության զարգացման մեջ: Ավելին ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիրը 1994 թվականին կոչ արեց համաշխարհային ուշադրությունը այս երկու թեմաներին:

• Հարավարևելյան Ասիայի պետությունների ասոցիացիայի ներկայիս գլխավոր քարտուղար Սուրին Պիցուանը մեջբերում է տեսաբաններին ինչպիսիք են Հոբեսը, Լոքը, Ռուսեյուսը և Հոմը եզրակացնելու, որ «մարդկու անվտանգությունը պետությունը կազմակերպելու հիմնական նպատակն է»:

Թեև «ազատություն վախից» ու «ազատությունից ցանկությունից» դասերը ամենատարածվածն են մարդկային անվտանգության պրակտիկայի կատեգորիաներում, սակայն ավելանում են այլընտրանքային գաղափարները որոնք շարունակում են առաջանալ մարդկային անվտանգությունն ապահովելու մեջ:

• Պոլ Ջեյմս երկու պարզ թվացող հարց է տալիս. Առաջին հերթին եթե «մարդ» որպես կատեգորիա ըստ սահմանման ընդգրկում է պետության և զինված ուժերի բոլոր աստիճանները, ռազմական անվտանգությունը շարունակում է համարվել նախկին առավել նշանակալի կամ նույնիսկ հավասարազոր մարդկային անվտանգությանը: Ընդհակառակը երբ երեխաները խաղում են «խաղի»կատեգորիայի մեջ նրանք հստակորեն հասկանում են այդ կարգի նման հարցեր: Երկրորդը ինչու է մարդու անվտանգությունը նեղ սահմանվում «ազատության» ազատական հասկացություններում ազատություն վածից և ազատություն ցանկությունից: Այս երկու հարցերի պատասխանը նա տալիս է հետևյալ այլընտրանքային սահմանումներում որտեղ մարդու անվտանգությունը ներառում է ռազմական անվտանգություն․

Մարդկային անվտանգությունը կարող է սահմանվել որպես մարդու լինելու հիմնարար պայմաններից մեկը, ներառյալ (1) մարդկանց կայուն կարիքների բավարարման համար կայուն պաշտպանություն և նյութական պայմանների ապահովում և (2) պահպանման համար գոյություն ունեցող փոփոխական գոյատևման պայմաններ արժանապատիվ կյանք: Այս սահմանման ընթացքում իմաստ ունի, որ մարդկային անվտանգությանն ուղղված հիմնական ուշադրությունը պետք է լինի առավել խոցելի: Դա նշանակում է, որ ռիսկի կառավարումը պետք է առավել պատկառելի լինի անհապաղ իրադարձությունների կամ գործընթացների վրա, որոնք ունեն թե լայնածավալ և թե ինտենսիվ ազդեցություն, թե ընդհանուր առմամբ մարդկանց և թե ընդհանրապես, մարդկանց շրջանում գոյություն ունեցող խոցելի խմբերին: