Մասնակից:Լիպարիտ Սիմոնյան/Ավազարկղ1

Բուսաբանություն ֆիտոպաթոլոգիա (<հուն. phyton-բույս, pathos-ախտ, հիվանդություն, logos-գիտություն), գիտություն բույսերիհիվանդությունների, դրանց կանխարգել ման և վերացման մեթոդների ու միջոցների մասին։ Սերտորեն կապված է բույսերի անատոմիայի և բույսերի ֆիզիոլոգիայի, մանրէաբանության, սնկաբանության, գենետիկա յի, ընտրասերման, բուսաբուծության, քիմիայի, ֆիզիկայի և այլ գիտությունների հետ։ Տարբերում են ընդհանուր և մասնավոր Բ-ներ։ Ընդհանուր Բուսաբանւթյունը ուսում նասիրում է հիվանդությունների հարուցիչների կենսաբանությունը, ծագման պատճառներն ու պայմանները, զարգացման և տարածմանօրինաչափությունները, հատկապես՝ զանգվածային բռնկումների (բուսահամաճարակ), հիվանդ օրգանիզմներում անատոմա ֆիզիոլոգիական խանգարումները, բույսերի վարակամերժության և կարանտինի հար ցերը մշակում է հիվանդությունների զարգացման կարճաժամկետ և երկարաժամկետ կանխատեսման մեթոդներ և բույսերի պաշտպանության միջոցներ ու մեթոդներ։ Մաս նավոր կամ հատուկ Բ. ուսումնասիրում է որոշակի տեսակի բույսերի հիվանդությունները և մշակում ամբողջական պայքարի միջոցառումներ դրանց դեմ. նե րա ռում է՝ գղտ. Բ.՝ ուսում նա սի րում է մշա կա բույ սե րի, ան տա ռա յին Բ.՝ ծա ռե րի ու թփե րի, գե ղա զարդիչ բույ սե րի Բ.՝ գե ղա զար դիչ ծա ռա տե սակնե րի, ծաղ կա բույ սե րի հի վան դու թյուն նե րը։ Բույ սե րի հի վան դու թյուն նե րը դա սա կար գե լու առա ջին փորձն արել է ֆրանս. բու սա բան Ժ. Տուր նը ֆո րը XVIII դ-ի սկզբին։ Նույն դա րի եր կրորդ կե սին բազ մա թիվ փոր ձե րի մի ջո ցով (Ռու սաս տա նում՝ Ա. Բո լո տով, Ֆրան սի ա յում՝ Ա. Թի մետ, Իտա լի ա յում՝ Ֆ. Ֆոն տա նա, Դանի ա յում՝ Յա. Ֆաբ րի ցի ուս և ուր.) ապա ցուց վել է մրի կի, ժան գի, հաս կա ժան գի ախ տա ծին բնույ թը, սա կայն հի վան դա հա րույց ազ դակ ների բնույ թը դե ռևս մնում էր չբա ցա հայ տված։ XIX դ-ի եր կրորդ կե սին գերմ. գիտ նա կան Ա.դը Բա րիի, ռուս սնկա բան և բու ս ախ տա բան Մ. Ս. Վո րո նի նի և նրանց աշա կեր տնե րի շնորհիվ ապա ցուց վել է, որ շատ հի վան դու թյուննե րի պատ ճա ռը սնկերն են։ XIX դ-ի վեր ջին պար զվել է, որ բույ սե րի հի վան դու թյուն ներ առա ջաց նում են նաև այլ մա կա բույ ծներ ու վի րուս ներ։ XX դ-ի կե սե րին Բ. ձև ա վոր վել է որ պես հա մա լիր գի տու թյուն, որը բաղ կա ցած է ին քնու րույն գիտ. ճյու ղե րից. ուս մունք բույսե րի սնկա յին (բու սաս նկա բա նու թյուն), վի րուսա յին (բու սա վի րու սա բա նու թյուն), բակ տեր., նե մա տոդ. (բու սա նե մա տո դա բա նու թյուն), հի վան դու թյուն նե րի զան գված. բռնկում նե րի (բու սա հա մա ճա րա կի) պատ ճառ նե րի և օրինա չա փու թյուն նե րի մա սին, բու սա ի մու նա բանու թյուն, բու սա թու նա բա նու թյուն ևն։ Բա ցա հայ տված են մրի կի, ժանգ., ալ րացող. սնկե րի, գոն ջի, ֆի տոֆ տո րո զի հա րուցիչ նե րի և այլ հի վան դու թյուն նե րի ախ տածնու թյան, բու սա հա մա ճա րա կի օրի նա չա փություն նե րը։ Ստեղ ծվել են ցո րե նի ար ժե քա վոր ժան գա դի մաց կուն սոր տեր, ճրա գա խո տի, ժան գի, կեղծ ալ րա ցո ղի, սպի տակ և մոխրա գույն փտման հան դեպ իմուն. արև ա ծաղկի սոր տեր, ծխա խո տի խայտաբղետության վի րու սի, սև ար մա տափ տման, ալ րա ցո ղի հան դեպ կա յուն ծխա խո տի սոր տեր ևն։ Աշխա տան քներ են կատար վում վիլ տա դի մացկուն բամ բա կե նու սոր տեր ստեղ ծե լու հա մար, կա տա րե լա գոր ծվում են այդ հի վան դու թյան դեմ պայ քա րի մե թոդ նե ր։ Մշակ վում են մշակա բույ սե րի հի վան դու թյուն նե րի դեմ պայքա րի նոր մե թոդ ներ ու մի ջոց ներ։ Գղտ. բուհե րում կան Բ-յան բա ժին ներ կամ ֆակ-ներ։ Հա յաս տա նում բույ սե րի հի վան դու թյուննե րի դեմ պայ քար տար վել է XIX դ-ի վերջե րից սկսած։ Այդ ժա մա նակ կազ մա կեր պել են այ գի նե րի փորձն. բու ժում ներ միլ դյու և օի դի ում հի վան դու թյուն նե րի դեմ։ Օի դի ու մի դեմ փո շահարու մը ծծմ բով առա ջին ան գամ կա տար վել է 1893-ին Մեղ րու շրջա նում։ 1920- ից ծա վալ վում են ուսում նա սի րու թյուն ներ բույ սե րի հի վան դու թյուն նե րի վե րա բեր յալ (Գ. Գրձել յան, Պ. Քա լան թար յան)։ 1925-ին ՀԽՍՀ հող ժող կո մա տին կից հիմ նադ րվել է բույ սե րի պաշ տպա նու թյան բա ժին, 1929-ին բույ սե րի պաշ տպա նու թյան և մի ա ժա մա նակ բամ բակե նու վնա սա տու նե րի ու հի վան դու թյուն նե րի ուսում նա սի րու թյան կա յան ներ, որոնց հիմքի վրա կազ մա կեր պվել է (1934) Բույ սե րի պաշ տպա նու թյան ԳՀԻ-ն (այժմ՝ կեն տրոն)։ Բու սախ տա բան. հե տա զո տու թյուն ներ են կա տար վում ՀՀ ԳԱԱ Բու սա բա նու թյանինստ-ում։ Հայ բու սախ տա բան նե րը (Ա. Ա. Բա բա յան, Դ. Ն. Տե տե րև նի կո վա-Բա բա յան և ուր.) ուսում նա սի րել են հան րա պե տությու նում մշակ վող հա ցա հա տի կի, ծխա խոտի, շա քա րի ճակ նդե ղի, բան ջա րա բոս տան. մշակաբույսերի, խա ղո ղի վա զի, պտղա տու և հա տապ տղա տու, ան տառ. թփուտ նե րի և գե ղա զար դիչ բույ սե րի, բամ բա կե նու հի վանդու թյուն նե րը, որոշ վել է դրանց հա րու ցիչնե րի տե սակ. կազ մը, տա րած վա ծու թյու նը, վնա սա կա րու թյու նը, մշակ վել պայ քա րի միջո ցա ռում ներ դրանց դեմ։ Բու սախ տա բան. հե տա զո տու թյուն ներն առա վել մեծ զար գա ցում են ստա ցել ԱՄՆում, Գեր մա նի ա յում, Մեծ Բրի տա նի ա յում, Ճա պո նի ա յում, Նի դեր լան դնե րում, Բել գիայում, Ֆրան սի ա յում, Իտա լի ա յում, որ տեղ իրա կա նաց վում են բույ սե րի ին տեգ րված պաշ տպա նու թյուն, պես տի ցիդ նե րի քիմիային, հի վան դու թյուն նե րի դեմ պայ քա րի կենսբ. մե թոդ նե րին վե րա բե րող աշ խատան քներ, հա ջո ղու թյամբ իրա կա նաց վում է հի վան դու թյուն նե րի հան դեպ կա յուն մշա կաբույ սե րի ըն տրա սե րու մը։