Վիքիպեդիա

Մասնակից:ԳՄԱ1286/Ավազարկղ1

< Մասնակից:ԳՄԱ1286

Նաուրուի տնտեսություն, փոքր ազգային տնտեսություն,որը հիմնված է փոքրաթիվ բնակչության վրա՝ընդամենը 11,550 մարդ (2019)[1]։ Տնտեսությունը պատմականորեն հիմնված է եղել ֆոսֆատի արդյունահանման վրա։ Մինչև 2010-ական թվականների վերջը սպառվել են ֆոսֆատի առաջնային պաշարները, Նաուրուն ձգտել է դիվերսիֆիկացնել իր եկամտի աղբյուրները: 2020 թվականին Նաուրուի եկամտի հիմնական աղբյուրներն էին Նաուրուի տարածքային ջրերում ձկնորսության իրավունքների վաճառքը և Տարածաշրջանային վերամշակման կենտրոնից[2] (օֆշորային Ավստրալիայի ներգաղթի կալանավայր) եկամուտը։

Նաուրուն կախված է օտարերկրյա օգնությունից, հիմնականում Ավստրալիայից, Թայվանից և Նոր Զելանդիայից:

Տնտեսական կատարողականություն խմբագրել

Անկախությունից հետո՝ 1968 թվականին, Նաուրուն ուներ աշխարհում ամենաբարձր ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով՝ շնորհիվ իր հարուստ ֆոսֆատի հանքավայրերի: Ֆոսֆատի հանքավայրերի սպառման ակնկալիքով, ֆոսֆատներից ստացված եկամուտների զգալի մասը ներդրվել է հավատարմագրային հիմնադրամներում, որոնց նպատակն է օգնել մեղմելու անցումը և ապահովել Նաուրուի տնտեսական ապագան: Այնուամենայնիվ, մեծ ծախսերի, այդ թվում՝ սակավ օտարերկրյա ներդրումների պատճառով, կառավարությունն կանգնած էր սնանկության առաջ: Ծախսերը նվազեցնելու համար կառավարությունը կոչ է արել սառեցնել աշխատավարձերը, կրճատել հանրային ծառայությունների անձնակազմը, բազմաթիվ պետական կառույցների սեփականաշնորհում և Նաուրուի արտերկրում գտնվող որոշ հյուպատոսությունների փակում: Ֆինանսական վատ կառավարման և կոռուպցիայի հետևանքով առաջացած տնտեսական անորոշությունը, զուգորդված հիմնական ապրանքների պակասի հետ, հանգեցրեց ներքին անկարգությունների: 2004 թվականին Նաուրուն բախվեց քաոսի՝ քաղաքական բախումների և կղզու հեռահաղորդակցության համակարգի փլուզման ֆոնին: Ավելին, շարունակվել է բնակարանների և հիվանդանոցների վատթարացումը։

Նաուրուի տնտեսության վերաբերյալ քիչ համապարփակ վիճակագրություն գոյություն ունի, ընդ որում՝ Նաուրուի ՀՆԱ-ի գնահատականները շատ տարբեր են: Ըստ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի՝ Նաուրուի ՀՆԱ-ի ծավալը 2004 թվականին կազմել է 1 միլիոն ԱՄՆ դոլար։

Տնտեսությունը զգալիորեն աճել է 2012 թվականից սկսած՝ Ավստրալիայի կողմից ֆինանսավորվող Նաուրուի տարածաշրջանային վերամշակման կենտրոնի վերաբացման օգնությամբ[3]:

Նաուրուի ամենավերջին 2022-2023 բյուջեն գրանցել է 252,5 միլիոն դոլարի ակնկալվող եկամուտներ և 251,9 միլիոն դոլար ծախսեր (20% աճ 2021-2022 թվականների բյուջեից)՝ 549,000 դոլար հավելուրդով: Ավելցուկը կապահովի դրամական պահուստները բանկում և կաջակցի Նաուրուին տնտեսական անորոշության մեջ[2]:

Վճարային հաշվեկշիռ խմբագրել

Ֆոսֆատը Նաուրուի միակ արտահանվող արտադրանքն է, թեև կառավարությունը նաև համեմատաբար զգալի արտարժութային եկամուտ է ստանում իր հարուստ ձկնորսության վայրերը օտարերկրյա ձկնորսական նավերին լիցենզավորելուց, որոնք տարեկան միջինը 50,000 տոննա Նաուրու գոտուց որսված թունա են արտահանում[1[4]: 2004 թվականին ֆոսֆատի արտահանման եկամուտը կազմում էր 640,000 ԱՄՆ դոլար, որտեղ Ավստրալիան, Նոր Զելանդիան և Ճապոնիան ծառայում էին որպես երկրի արտահանման հիմնական շուկաներ: Նույն տարում Նաուրուի կառավարության բյուջեն ցույց էր տալիս, որ օտարերկրյա ձկնորսական նավերի լիցենզավորումից ստացված եկամուտը գերազանցել է 3,000,000 ԱՄՆ դոլարը:

Նաուրուն ներմուծում է գրեթե բոլոր հիմնական և կապիտալ ապրանքները, ներառյալ սնունդը, ջուրը, վառելիքը և արտադրված ապրանքները, որոնց ներմուծման հիմնական աղբյուրներն են Ավստրալիան և Նոր Զելանդիան: 2004 թվականին Նաուրուի ներմուծումը կազմել է մոտ 19,8 միլիոն ԱՄՆ դոլար[5]։

Ֆինանսներ խմբագրել

Նաուրուն կանխիկ տնտեսություն է եղել առնվազն 2004 թվականից, այն բանից հետո, երբ Նաուրուի բանկը և Նաուրուի ֆինանսական կորպորացիան սնանկացան և դադարեցրին գործունեությունը 2000-ական թվականների սկզբին, իսկ բոլոր օֆշորային բանկերի լիցենզիաները չեղարկվեցին Նաուրուի կառավարության կողմից 2004 թվականին[6]։ Նաուրուն որպես արժույթ օգտագործում է ավստրալիական դոլարը։ Պետական վճարումների մեծ մասը կատարվում է դրամական միջոցների էլեկտրոնային փոխանցման միջոցով: Վաճառքի կետում դրամական միջոցների էլեկտրոնային փոխանցումը ներդրվել է 2020 թվականին: Կառավարությունից պահանջվում է պարբերաբար թռիչքներ կատարել ավստրալական արժույթով՝ իրացվելիությունը պահպանելու համար:

2015 թվականի հունիսի 2-ին Ֆինանսների դեպարտամենտի կողմից Նաուրուում ստեղծվեց Bendigo and Adelaide Bank-ի գործակալությունը՝ Ավստրալիայի հինգերորդ ամենամեծ բանկը[7][8]։ Ուժի մեջ մտնելով 2016 թվականի ապրիլի վերջից՝ Westpac-ը՝ Ավստրալիայի խոշորագույն բանկերից մեկը, դադարեց որևէ գործ ունենալ Նաուրուի կառավարության հետ[9]: 2016 թվականի ապրիլի 21-ին հայտարարվեց, որ Bendigo Bank-ը ճնշում է գործադրում փակելու իր գործունեությունը Նաուրուում[10]:

2023 թվականի նոյեմբերի 14-ին Bendigo-ն և Adelaide Bank-ը հայտարարեցին, որ մտադիր են դադարեցնել գործունեությունը Նաուրուում մինչև 2024 թվականի դեկտեմբերը[11]: 2024 թվականի հունվարի 24-ին Նաուրուն պաշտոնապես վերահաստատում է դիվանագիտական հարաբերությունները Չինաստանի հետ՝ Թայվանի ճանաչումը չեղյալ հայտարարելուց հետո[12]։ 2024 թվականի մարտի սկզբին Չինաստանի բանկը պատվիրակություն ուղարկեց Նաուրու՝ քննարկելու իր բանկային խնդիրները։ Մարտի 18-ին Bendigo-ն և Adelaide Bank-ը հայտարարեցին, որ մտադիր են հետաձգել ելքը Նաուրուից՝ 2024 թվականի դեկտեմբերից մինչև 2025 թվականի հուլիսը[13]։

Հարկեր խմբագրել

2014 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Նաուրուում առաջին անգամ եկամտահարկ է սահմանվել, որտեղ բարձր եկամուտ ունեցողները վճարում են հաստատագրված 10% դրույքաչափ: Կանխատեսվում էր, որ 2015 թվականին կառավարության ծախսերը կկազմեն 92 միլիոն ԱՄՆ դոլարից պակաս[14]: Հարկերը ներառում են օդանավակայանից մեկնելու հարկը և Meneñ հյուրանոցում կեցության հարկը: 2007-2008 թվականների բյուջեում ավելացել են ծխախոտի ակցիզները և ներմուծման տուրքերը: Մուտքագրվեց նաև շաքար պարունակող մթերքների վրա հարկ՝ հիմնականում օգնելու պայքարել Նաուրուի շաքարախտի համաճարակի դեմ[15]:

Հարկային կարգավիճակ խմբագրել

Պատմականորեն Նաուրուն համարվում էր հարկային ապահով օթևան՝ իր միջազգային ֆինանսական կենտրոնի գործունեության շնորհիվ, որը, ի թիվս այլ բաների, առաջարկում էր օֆշորային բանկային ծառայություններ[16]: 2001 թվականին Նաուրուն հայտնվեց միջազգային սև ցուցակում այն մտավախությունների պատճառով, որ այն դարձել է փողերի լվացման ապաստարան[8]: 2004 թվականին կատարված փոփոխությունները վերացրեցին Նաուրուի օֆշորային բանկային հատվածը և, ինչպես ճանաչվեց Նաուրուի փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի վերջին վերանայման մեջ, Նաուրուի օֆշորային հատվածն այժմ սահմանափակվում է փոքր օֆշորային ընկերությունների ռեգիստրով[17]։

2017 թվականի հուլիսին Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությունը (ՏՀԶԿ) բարձրացրել է Նաուրուի հարկային թափանցիկության չափանիշների իր վարկանիշը։ Նաուրուն ցուցակվել էր տասնչորս այլ երկրների կողքին, որոնք չկարողացան ցույց տալ, որ կարող են համապատասխանել հարկային թափանցիկության միջազգային չափանիշներին և կանոնակարգերին: Հետագայում ՏՀԶԿ-ն Նաուրուն անցկացրեց համապատասխանության արագացված գործընթացի մեջ, և երկրին տրվեց «մեծապես համապատասխան» վարկանիշ[18]:

Հարաբերություններ Ավստրալիայի հետ խմբագրել

Ներկայումս Նաուրուն մեծապես կախված է Ավստրալիայից՝ որպես ֆինանսական աջակցության հիմնական աղբյուր: 2001 թվականին Նաուրուն պայմանագիր է ստորագրել Ավստրալիայի հետ՝ կղզում ապաստան հայցողներին (հիմնականում Իրաքից և Աֆղանստանից) տեղավորելու համար՝ միլիոնավոր դոլարների օգնության դիմաց: Այս համաձայնագիրը, որը կոչվում է «Խաղաղօվկիանոսյան լուծում», ավարտվեց 2007 թվականին՝ առաջացնելով Նաուրուայի մտահոգությունները կղզու եկամուտների ապագայի վերաբերյալ[19]: Ավստրալիան նաև ֆինանսական փորձագետներ է ուղարկել Նաուրու՝ օգնելու փոքր ազգին հաղթահարել իր տնտեսական խնդիրները: Այնուամենայնիվ, Նաուրուի տնտեսության երկարաժամկետ կենսունակության հետ կապված լուրջ հարցեր են մնում՝ ականապատված հողերի վերականգնման և ֆոսֆատներից ստացվող եկամուտների փոխարինման հետ կապված անորոշություններով[5]։

2008 թվականին Ավստրալիայի և Նաուրուի միջև բանակցություններ սկսվեցին վերջիններիս տնտեսական զարգացմանն ուղղված ապագայի վերաբերյալ: Նաուրուի արտաքին գործերի և ֆինանսների նախարար դոկտոր Կիրեն Կեկեն հայտարարել է, որ իր երկիրը չի ցանկանում օգնություն տրամադրել: Ներկայումս ուսումնասիրվող հնարավոր լուծումներից մեկը կլինի Ավստրալիայի աջակցությունը Նաուրուին՝ տարածաշրջանային ձկնորսական նավերի համար «նավերի վերանորոգման արդյունաբերություն» ստեղծելու հարցում[20]:

Նաուրուի կալանավայր խմբագրել

Նաուրուի կալանավայրը ստեղծվել է Ավստրալիայի կառավարության կողմից, Նաուրուայի համաձայնությամբ, 2001 թվականին՝ Ավստրալիայի «Խաղաղօվկիանոսյան լուծում» նախագծի համաձայն սպասարկելու մինչև 800 փախստականների և ապաստան հայցողների: Կենտրոնը նաուրուացիների կողմից դիտվում է որպես զբաղվածության հնարավորությունների կարևոր աղբյուր։:

Տնտեսական վիճակագրություն խմբագրել

ՀՆԱ. գնողունակության համարժեքություն- 60 միլիոն ԱՄՆ դոլար (2001)

Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ. գնողունակության համարժեքություն՝ 5000 ԱՄՆ դոլար (2001)

Գնաճի մակարդակ (սպառողական գներ)՝ -3,6% (1993)

Բյուջե՝ եկամուտներ՝ 23,4 մլն ԱՄՆ դոլար; ծախսեր՝ միլիոն ԱՄՆ դոլար (1995/1996)

Արտաքին պարտք՝ 33,3 մլն ԱՄՆ դոլար

Տնտեսական օգնություն - ստանում է շուրջ 2,25 միլիոն ԱՄՆ դոլար Ավստրալիայից (1996/1997)

Արժույթը՝ Ավստրալիական դոլար

Ֆինանսական տարին սկսվում է հուլիսի 1-ից հունիսի 30-ը:

Զբաղվածություն խմբագրել

Աշխատուժը հիմնականում ներգրավված է ֆոսֆատների արդյունահանման, RONPhos-ի պետական կառավարման, կրթության և տրանսպորտի ոլորտներում։ 2004 թվականին գործազրկության մակարդակը մոտ 90% էր[21]: 2008 թվականի փետրվարին արտաքին գործերի նախարար դոկտոր Կիրեն Կեկեն հայտարարեց, որ գործազրկության մեծ ճգնաժամ ունեն։

Արդյունաբերության հիմնական ճյուղերն են

  • ֆոսֆատի արդյունահանումը,
  • օֆշորային բանկերը,
  • կոկոսի արտադրանքը

Էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը (հանածո վառելիք) և սպառումը կազմում են մոտ 30 ԳՎտժ (2000) Գյուղատնտեսությունը իր ծավալներով խոշոր գործատու չէ։

Տվյալներ խմբագրել

Հետևյալ աղյուսակը ցույց է տալիս 2004–2022 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները (ԱՄՀ անձնակազմի գնահատականներով 2019–2027)։ 3%-ից ցածր գնաճը կանաչ գույնով է [22]։

Տարի ՀՆԱ

(մլրդ ԱՄՆ դոլար)

ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով

(ԱՄՆ դոլար)

ՀՆԱ

(մլրդ ԱՄՆ դոլար անվանական)

ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով

(ԱՄՆ դոլար անվանական)

Գնաճի մակարդակ

(տոկոս)

Պետական պարտք

(ՀՆԱ % )

2004  0.035  3,174.9  0.032  3,504.2 n/a n/a
2005  0.036  3,167.6  0.031  3,647.1  8.6% n/a
2006  0.04  3,200.7  0.029  4,438.1  19.3% n/a
2007  0.032  3,487.7  0.023  3,487.7  5.6% n/a
2008  0.04  3,965.3  0.037  4,207.1  1.03% n/a
2009  0.043  4,587.7  0.044  4,541.9  3.5%  247.9%
2010  0.049  4,748.1  0.047  4,892.8  -1.9%  243.2%
2011  0.055  6,529.4  0.066  5,473.5  -3.3%  188.1%
2012  0.062  9,382.6  0.097  5,980.83  0.2%  127.5%
2013  0.083  9,103.5  0.099  7,642.4  -1.1%  121.6%
2014  0.107  8,865.6  0.105  9,042.8  0.2%  105.8%
2015  0.112  6,994.1  0.087  8,974.5  9.7%  80%
2016  0.116  7,674.4  0.1  8,927.4  8.1%  79.5%
2017  0.112  8,152.9  0.11  8,341.6  5.1%  77.5%
2018  0.121  9,398.5  0.124  9,197.2  0.4%  75.1%
2019  0.125  9,365.4  0.119  9,856.4  4.3%  62.8%
2020  0.127  8,866.8  0.114  9,852.9  -6.5  61.3%
2021  0.134  10,139.1  0.133  10,221.4  1.2  27%
2022  0.145  10,004.7  0.134  10,834.3  2.0  27.3%
2023  0.154  10,096.2  0.138  11,228.6  2.0  24.9%
2024  0.161  10,162.8  0.142  11,512.8  2.0  22.8%
2025  0.167  10,156.6  0.144  11,733.4  2.0  20.9%
2026  0.173  10,088.1  0.146  11,934.3  2.0  19%
2027  0.18  10,071.5  0.149  12,150.8  2.0  16.5%

Առևտուր խմբագրել

  • Արտահանում՝ 30 մլն ԱՄՆ դոլար արժեք (2018): Արտահանվում է՝ ձուկ, կալցիումի ֆոսֆատներ, ցածր լարման պաշտպանության սարքավորումներ, օդորակիչներ, կաշվե հագուստ։ Հիմնական առևտրային գործընկերներն են Թաիլանդը 34%, Ավստրալիան 16%, ԱՄՆ 13% և Հարավային Կորեան 10%:
  • Ներմուծում՝ 90 մլն ԱՄՆ դոլար արժեք (2018): Ներմուծվում է՝ զտված նավթ, շինարարական մեքենաներ, քարշակային նավակներ, թռչնամիս, մեքենաներ: Հիմնական գործընկերներն են Թայվանը՝ 52%, Ավստրալիան՝ 28%։

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 2019 Nauru Mini Census https://naurufinance.info/nauru-statistics/
  2. ↑ 2,0 2,1 «2022-23 Budget». Department of Finance - Nauru (ավստրալիական անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021-10-06-ին. Վերցված է 2022-12-28-ին.
  3. ↑ Asian Development Bank (2014). Pacific Economic Monitor: Budget Analysis. Manila: Cornell University School of Industrial and Labor Relations. էջ 8.
  4. ↑ Nauru Fisheries and Marine Resources Authority. «NFMRA Corporate Plan». Government of Nauru. Վերցված է 2018-03-13-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «autogenerated1» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  6. ↑ «Find Banking and Financial Services expertise in Nauru». Nexus Commonwealth Network.
  7. ↑ Flitton, Daniel (26 March 2014). «'Uncertainties' lead to Australian bank dumping plans for Nauru's only branch». The Sydney Morning Herald.
  8. ↑ 8,0 8,1 «Tiny Island Nation Of Nauru To Rebuild Its Banking System With Help From Australia». International Business Times. 4 November 2013.
  9. ↑ Fox, Liam (14 April 2016). «Westpac bank severs ties to Nauru Government over money laundering concerns». ABC News.
  10. ↑ Fox, Liam (21 April 2016). «Bendigo Bank facing pressure to close its operation in Nauru». PM. ABC News.
  11. ↑ «Joint statement from Bendigo Bank and the Government of Nauru». Bendigo and Adelaide Bank (անգլերեն). 14 November 2023. Վերցված է 18 April 2024-ին.
  12. ↑ «China formally restores diplomatic relations with Nauru after Pacific island nation cut Taiwan ties». AP News (անգլերեն). 2024-01-24. Վերցված է 2024-01-24-ին.
  13. ↑ Dziedzic, Stephen (18 March 2024). «Bendigo Bank delays exit from Nauru as Chinese state-owned bank emerges as replacement». Australian Broadcasting Corporation (անգլերեն). Վերցված է 18 April 2024-ին.
  14. ↑ "Income taxes coming in Nauru", Radio New Zealand International, 11 June 2014
  15. ↑ «CountryWatch - Login Page». Արխիվացված է օրիգինալից January 9, 2022-ին.
  16. ↑ Gravelle, Jane G. (15 January 2015). «Tax Havens: International Tax Avoidance and Evasion» (PDF). Congressional Research Service.
  17. ↑ «Asia / Pacific Group On Money Laundering». www.apgml.org.
  18. ↑ «Nauru gets an OECD upgrade». 12 July 2017.
  19. ↑ "Nauru 'hit' by detention centre closure", The Age, February 7, 2008
  20. ↑ "Nauru suggests boat repair industry" Արխիվացված 2008-05-28 Wayback Machine, Saipan Tribune, March 4, 2008
  21. ↑ «Nauru». CIA World Factbook. 24 November 2020. Վերցված է 8 December 2020-ին.
  22. ↑ «International Monetary Fund». IMF. 28 December 2022. Վերցված է 2022-12-28-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:ԳՄԱ1286/Ավազարկղ1&oldid=9939967» էջից