Մասնակից:Արփինե Թորոսյան Մհերի/Հողի մորֆոլոգիական հատկություններ
Հողերի մորֆոլոգիան: Ինչպես բոլոր բնական մարմինները, հողը նույնպես ունի արտաքին հատկանիշներ, և
չնայած դրանք երևում են անզեն աչքով, բայց որոշ հատկանիշներ պարզելու համար օգտագործում են բարդ
փորձասարքեր: Մորֆոլոգիական հատկանիշները հանդիսանում են հողագոյացման պրոցեսների արդյունք և
բնականաբար ցույց են տալիս նրա ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները: Մորֆոլոգիական
հատկանիշներից են՝ հողային պրոֆիլը, նորագոյացումները, հողի ստրուկտուրա, հողի գույնը, ներամփոփումները ,
միկրոմորֆոլոգիան:
Հողային պրոֆիլը: Առավել կարևոր մորֆոլոգիական հատկանիշներից է հողի կառուցվածքը, այսինքն՝ հողային
շերտի օրինաչափ փոփոխումը վերևից ներքև: Առանձնացվում են գենետիկական հորիզոններ, որոնք նույնիսկ
վերջնականորեն ձևավորված հողերում չունեն հստակ սահմաններ: Սրանով տարբերվում են նստվածքային
շերտերից: Առաջին անգամ գենետիկական հորիզոններին բաժանել է Վ.Վ. Դոկուչաևը և նշանակել է տառերով:
Տարբեր հողերում գենետիկական հորիզոնները էականորեն տարբերվում են, բայց դրանք կարելի է խմբավորել
հողային պրոֆիլի 2 տիպերում:
Հողային պրոֆիլի առաջին տիպը հատկանշական է ավտոմորֆ հողերին, որոնց ձևավորումը կատարվում է
ջրբաժանների լավ դրենաժվող պայմաններում և մթնոլորտային խոնավությունը շարժվում է վերևից ներքև իր
հետ տանելով քիմիական էլեմենտներ: Հողի ջրային ռեժիմը կարող է լինել լվացվող և չլվացվող:
Հումուսա-կուտակումային հորիզոնը նշանակվում է A տառով: Այստեղ կատարվում է մեռած օրգանական
նյութերի վերափոխում և բուսահողի ու մոխրային էլեմենտների կուտակում: Շարժուն օրգանական և
անօրգանական նյութեր կարող են A1 հումուսային հորիզոնից դուրս տարվել: Սակայն գերակշռում է
կուտակման տենդենցը: Գույնը քիչ կամ շատ մուգ է կախված օրգանական նյութերի պարունակությունից,
հզորության մի քանի սմ-ից մինչև 1մ: Հողի մակերևույթին հաճախ կուտակվում են թույլ փոխակերպված
բուսական մնացորդներ, որոնք ձևավորում են անտառային փռոցաշերտ կամ տափաստանային թաղիք և
նշանակվում է A0 կամ տորֆային հորիզոնը՝ AT: Հողագետների միջազգային միության փորձագետների
առաջարկով տորֆային հորիզոնը նշանակվում է H, անտառային փռոցաշերտը՝ O, հումուսային հորիզոնը՝ A
տառերով:Անցումային հորիզոն-աստիճանաբար անցումն է հումուսային հորիզոնից մայր ապարին և այս մասում
կատարվում են բազմաթիվ՝ հաճախ հակադիր պրոցեսներ: Լվացման երևույթը հատկանշական է անցումային
մասի վերին հորիզոնին և որոշ հողերում ուժեղ արտահայտված են (պոդզոլային): Չեզոք և թույլ հիմնային
լուծույթներով տարվում են հեշտ լուծվող աղերը: Թույլ թթու լուծույթներով տարվում են քիչ լուծվող աղերը,
իսկ ուժեղ թթու հողերում լվացման հորիզոնից տարվում են նաև Fe և Mn օքսիդները: Բացի սրանից
գրավիտացիոն ջրերի միջոցով տեղաշարժվում են մանրդիպերս մասնիկները, որի հետևանքով լվացման
հորիզոնը ձեռք է բերում մոխրի գույնի նմանվող սպիտակավուն երանգ և հստակ առանձնանում
է հողային պրոֆիլում: Նշանակվում է A2, միջազգայինը՝ E: Ստորին կեսին հատուկ կուտակումը կոչվում
է իլլյովիալ հրիզոն, պրոֆիլում առանձնացվում է առավել մուգ երանգով և մեծ խտությամբ և նշանակվում
է B-ով: Այս տառով է նշանակվում ամբողջ անցումային հորիզոնը այն հողերում, որտեղ չեն առանձնանում
լվացման և իլլուվիալ հորիզոնները:
3. Մայր ապար- C հորիզոնը տարածվում է անցումային մասից ներքև, որի վերին մասում կան
միացությունների տեսքով հողագոյացման հետքեր, որոնք այստեղ են բերվել հողի վերին հորիզոններից:
4. Արմատական ապարը նշանակում են D կամ R տառերով: Երբեմն հողագոյացնող ապարն ունենում է
քիչ հզորություն և նրա մեջ կարող է մխրճվել ներքին ապարը և
այդ դեպքում այդ ապարը կոչվում է հողափռոցային: Այսպիսին է հողերի կառուցվածքը գրունտային ջրերի
համեմատաբար խորը տեղադիրքի դեպքում:
Հողային պրոֆիլի երկրորդ տիպը հատկանշական է հիդրոմորֆ հողերին, որոնք ձևավորվում են
գրունտային ջրերի մոտ տեղադիրքի պայմաններում և նրանց ազդեցությամբ: Գրունտային ջրերը
պարբերաբար կամ մշտապես հարստցնում են հողային պրոֆիլը որոշակի քիմիական էլեմենտներով և
ստեղծում յուրահատուկ
երկրաքիմիական իրավիճակ: Հողի ջրային ռեժիմն այդ պայմաններում համապատասխանում է արտաբերվողին կամ
լճացածին: Կապիլյար բարձացման հետ մեկտեղ տեղափոխվում է տարբեր միացություններ, սակայն այն դեպքում,
երբ գրավիտացիոն ջրերի ժամանակ մակերևույթին մոտ են քիչ լուծվող միացությունները, ապա բարձրացող
գրունտային ջրերի դեպքում հակառակ պատկերն է` առավել լուծվող միցությունները գտնվում են մակերևույթին
մոտ կամ անմիջապես մակերևույթին: Այդ պատճառով հիդրոմորֆ հողերի պրոֆիլը կազմված
է առաջին հերթին շատ թե քիչ արտահայտված կուտակումային մասից և երկրորդ՝ հանքային կուտակումային
հորիզոնների համակարգից, որոնցից յուրաքանչյուրը անվանվում է գերակշռող միացության անվանումով`
սուլֆատնատրիումային, գիպսային, կարբոնատային հորիզոններ և այլն:
Այս երկու հիմնական տիպերից բացի բնության մեջ հանդիպում են բազմաթիվ անցումային տեսակներ:
Հողային պրոֆիլի առավել մանրամասն ուսումնասիրության ժամանակ հիմնական գենետիկական հորիզոններում
առանձնացնում են ենթահորիզոններ: Օրինակ պոդզոլային հողերի կուտակումներ հորիզոնում առանձնացնում են
B1, B2, B3 ենթահորիզոններ: Գենետիկական հորիզոնների անցումը միմյանցից ոչ թե գիծ է այլ շերտ: Երբեմն
անցւմը հստակ է, բայց սահմանը ելուստներով է: