Մասնակից:Արարատ Թրվանց/Ավազարկղ11111

1 Աշակերտ

Շախմատը կամ ճատրակը ծագել է Հին Հնդկաստանում, ունի մոտ 2000 տարվա պատմություն։ Այն աշխարհում ամենատարածված խաղերից մեկն է։ Միլիոնավոր մարդիկ շախմատ են խաղում տանը, հասարակական վայրերում, շախմատային ակումբներում, համակարգիչներով, առցանց, նամակագրությամբ և մրցաշարերում։

2 Աշակերտ

Շախմատի զարմանահրաշ աշխարհում իրար դեմ մարտնչում են սևերի ու սպիտակների բանակները։ Յուրաքանչյուր խաղացող խաղի սկզբին ունենում է մեկական արքա, մեկական թագուհի, երկու նավակ, երկու փիղ, երկու զինվոր և ութ զինվոր։

3 Աշակերտ

Արքան շախմատի գլխավոր խաղաքարն է։ Այն կարող է տեղաշարժվել հարևան ցանկացած դաշտ` հորիզոնական, ուղղահայաց կամ անկյունագծով։ Գտնվելով խաղատախտակի անկյունում՝ արքան գրոհում է 3 դաշտ, խաղատախտակի եզրին՝ 5 դաշտ, իսկ մնացած դաշտերում՝ 8 դաշտ։ Արքայի իրական ուժը երևում է վերջնախաղի ժամանակ։ Շախմատի կանոնների համաձայն՝ արքայի չի կարելի թողնել հարվածի տակ։

4 Աշակերտ

Արքայի կողակիցը՝ թագուհին, շախմատի ամենաուժեղ խաղաքարն է։ Թագուհին ունի 9 միավոր, այն հեռահար խաղաքար է, քայլում է հորիզոնական, ուղղահայաց կամ անկյունագծով, դաշտի մի անկունից մեկ քայլով կարող է տեղափոխվել մեկ այլ անկյուն։ Խաղը սկսվելուց առաջ կողմերն ունենում են մեկական թագուհի։ Թագուհին իր հնարավորություններն ավելի լավ է դրսևորում միջնախաղում և վերջնախաղում։

5 Աշակերտ

Թագուհուց հետո հաջորդ ուժեղ խաղաքարը նավակն է, նավակն ունի 5 միավոր, այն նույնպես հեռահար խաղաքար է, քայլում է հորիզոնական կամ ուղղահայաց։ Արքայի և նավակի միաժամանակյա քայլը կոչվում է փոխատեղում։ Նավակը, որ դաշտում էլ գտնվի, եթե ճանապարհին չկա այլ խաղաքար, միշտ վերահսկում է 14 դաշտ։

6 Աշակերտ

Հաջորդ հեռահար խաղաքարը փիղն է։ Այն ունի 3 միավոր։ Խաղը սկսվելուց առաջ կողմերն ունենում են երկուական փիղ՝ սևադաշտ և սպիտակադաշտ։ Սևադաշտ փիղը կարող է շարժվել սև անկյունագծերով, սպիտակադաշտ փիղը՝ սպիտակ անկյունագծերով։ Փղին հասանելի է խաղադաշտերի միայն կեսը, այդ պատճառով նա նավակից թույլ խաղաքար է համարվում։ Միայնակ փիղը իր արքայի հետ հակառակորդի արքային չի կարող մատ հայտաարարել։

7 Աշակերտ

Փղին իր միավորով հավասար է ձին։ Խաղը սկսվելուց առաջ կողմերն ունենում են երկուական ձի։ Շախմատում ձին համարվում է ցատկող խաղաքար։ Նա կարող է ցատկել և՛ իր խաղաքարերի և՛ հակառակորդի խաղաքարերի վրայով։ Գտնվելով խաղատախտակի կենտրոնական դաշտերից մեկում` ձին միաժամանակ կարող է հսկել մինչև 8 դաշտ, եզրին՝ մինչև 4 դաշտ, իսկ անկյունում՝ 2 դաշտ։ Ձին սպիտակ վանդակից իր քայլը կարող է ավարտել սև վանդակում, սև վանդակից՝ սպիտակ։ Այն շարժվում է հայերեն Լ տառի նման։ Ինչպես միայնակ փիղը, այնպես էլ միայնակ ձին իր արքայի հետ հակառակորդի արքային չեն կարող մատ անել, սակայն ձին ու փիղը համագործակցելով կարողանում են հակառակորդի արքային մատ հայտարարել։

8 Աշակերտ

Մենք խոսեցինք արքայի կարևորության, թագուհու, նավակների, փղերի և ձիու քայլերի մասին, սակայն չխոսեցինք շախմատային պարտիայի ոգին հանդիսացող զինվորների մասին։ Թեև ընդունված է ասել, որ զինվորը շախմատի ամենաթույլ միավորն է, բայց ես համաձայն չեմ: Եթե զինվորները միավորվեն և առաջ շարժվեն, ապա նրանց առաջխաղացումը չեն կարող կասեցնել անգամ ամենահզոր խաղաքարերը։

9 Աշակերտ

Խաղասկզբում կողմերից յուրաքանչյուրն ունի ութ զինվոր. որոնք դասավորվում են մյուս խաղաքարերի առջևում։ Սպիտակների զինվորները զբաղեցնում են 2-րդ հորիզոնականը, սևերինը` 7-րդ։ Ըստ ֆրանսիացի հռչակավոր շախմատիստ Ֆրանսուա-Անդրե Դանիկան Ֆիլիդորի` «զինվորը շախմատային պարտիայի հոգին է», զինվորների դասավորության կառուցվածքը որոշում է պարտիայի մարտավարական նկարագիրը։ Վերջնախաղում զինվորների դերն էականորեն մեծանում է։ Հատկապես վճռորոշ է դառնում այն զինվորների դերը, որոնք կարող են հասնել վերջին հորիզոնական և փոխարկվել այլ խաղաքարի հետ։

10 Աշակերտ

Զինվորը կարող է քայլել առաջ այն ուղղաձիգով, որում կանգնած է, միայն մեկ դաշտ, եթե այդ դաշտում այլ խաղաքար չկա։ Նախնական դիրքից զինվորը կարող է տեղաշարժվել ինչպես մեկ, այնպես էլ երկու դաշտ առաջ։ Զինվորը մրցակցի խաղաքարը հարվածում է անկյունագծով՝ զբաղեցնելով հարևան ուղղաձիգում կանգնած հակառակորդի խաղաքարի տեղը։ Զինվորը շախմատում միակ խաղաքարն է, որը հետ չի կարող շարժվել։

11 Աշակերտ

Յուրաքանչյուր խաղացող ձգտում է շախ և մատ հայտարարել հակառակորդի արքային։ Շախը դա արքային հարվածն է, երբ արքան շախի տակ է պետք է անմիջապես արքային ազատել շախից, իսկ մատը երբ արքային հնարվոր չէ ազատել շախից։

12 Աշակերտ

Ամենաարագ մատը դասական շախմատում դա հիմար մատն է, շախմատային պարտիայում այն տեղի է ունենում սևերի երկրորդ քայլին։

Ցույց տալ մատը

Արագ մատի տեսակներից է մանկական մատը, որը հիմնականում հանդիպվում է մեր պես սկսնակ շախմատիստների մոտ։ մանկական հանդիպվում է մատը հաճախ է հանդիպում սկսնակների պարտիաներում։

13 Աշակերտ

Որպեսզի արքայի տեղը լինի անառիկ, պետք է սկզբնախաղի ժամանակ կատարենք փոխատեղում և արքայի համար կառուցենք ամրոց։ Փոխատեղումը շախմատային պարտիայում հատուկ քայլ է, այն կատարում են որոնք կատարում են արքան և նավակը, եթե խաղի ընթացքում երկուսն էլ չեն տեղաշարժվել։ Թեպետ քայլը կատարվում է երկու խաղաքարով, փոխատեղումը լինում է կարճ և երկար, այն համարվում է մեկ քայլ։

14 Աշակերտ

Խաղաքարերի քայլերից բացի մենք ծանոթացել ենք նաև խաղատախտակի հետ, լատիներեն տառերի և թվերի օգնությամբ մենք կարող ենք որոշել սև ու սպիտակ վանդակների հասցեները, կարող ենք հեշտությամբ գտնել հորիզոնականները, ուղղագծերը, անկյունագծերը, թագուհու և արքայի թևերը, դաշտի անկյուններն ու եզրերը։

15 Աշակերտ

Շախմատը Հայաստանում հայտնի է դեռ վաղ միջնադարից, սակայն լայն ճանաչում է ստացել 1960-ական թվականներին, երբ Տիգրան Պետրոսյանը դարձավ շախմատի աշխարհի չեմպիոն։ Մոտ երեք միլիոն բնակչությամբ Հայաստանը համարվում է աշխարհի ամենաուժեղ շախմատային երկրներից մեկը։

16 Աշակերտ

Հայաստանի շախմատի տղամարդկանց հավաքականը եղել է Եվրոպայի թիմային առաջնության, աշխարհի առաջնության և երեք շախմատային օլիմպիադաների հաղթող, իսկ Կանանց հավաքականը 2003 թվականի դարձել է Եվրոպայի առաջնության հաղթող։

17 Աշակերտ

2011-2012 ուսումնական տարվանից սկսած՝ Հայաստանի հանրակրթական դպրոցներում շախմատը դարձել է պարտադիր առարկա և մենք արդեն ստացել ենք շախմատային այն տարրական գիտելիքները, որոնք անհրաժեշտ են նոր յուրացնող դպրոցականի համար։