Մասնակից:Անի Խաչատրյան002/Ավազարկղ

Վեթինգ (անգլ.՝ Vetting), (պետական և քաղաքական գործիչների զտում) գործընթաց է, որի ընթացքում իրականացվում են հետաքննություններ են՝ պարզելու, թե արդյո՞ք պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձինք, ովքեր մեղադրվում են մարդու իրավունքների խախտումների, կոռուպցիայի և այլ հանցագործությունների մեջ, իրենց գործունեությունն իրականացնելիս չարաշահել են իրենց պաշտոնական դիրքը, թե՞ ոչ:^[1] Անվտանգության ոլորտում այն հակված է լինել շատ ավելին խիստ և ծավալուն: Ինչու՞ է անհրաժեշտ: Այն անհրաժեշտ է, որպեսզի պետական պաշտոնից բացառեն այն անձանց, որոնք սպառնալիք են ներկայացնում պետության համար: Այսինքն՝

Ունեն հակասահմանադրական տեսակետներ, Կապված են ահաբեկչական խմբերի հետ, կազմակերպված հանցագործության կամ քաղաքական ճնշման, Խոցելի են ճնշման, շորթման կամ կոռուպցիայի դեպքում և այլն:^[2]

Վեթինգը կիրառվում է նաև որպես անցումային արդարադատության գործիք,ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների կամ աշխատանքի ընդունման համար, ինչպես նաև պաշտոնի նշանակման կամ առաջխաղացման կանոնավոր մեխանիզմ՝ զգայուն ոլորտների և պաշտոնների դեպքում։ Թիրախում կարող են լինել հանրային/պետական կառույցներում, այդ թվում՝ ոստիկանությունում, ազգային անվտանգության ծառայություններում, բանակում, քրեակատարողական հիմնարկներում, դատաիրավական համակարգում, հանրային և քաղաքացիական ծառայությունում, քաղաքական պաշտոններում, դիվանագիտական համակարգում և ֆինանսական հաստատություններում պաշտոն զբաղեցնող կամ ծառայող անձինք։^[3]

Լյուստրացիա մի տերմին է, որը կիրառվում է Արևելյան Եվրոպայում և նախկին Սովետական Միությունում ՝ նկատի ունենալով պետական պաշտոնյաներին հեռացնել կոմունիստական ժամանակաշրջանի անվտանգության ծառայության կապերով: Թե վեթինգը և թե լյուստրացիան ենթադրում են փորձաքննության ենթարկել անհատների անձնական պատմությունները:^[4]

Բովանդակություն 1 Ստուգաբանում 2 Քաղաքական ընտրություն 3 Անցումնային շրջանի արդարադատություն 4 Վեթինգը Հայաստանում 5 Տես նաև 6 Ծանոթագրություններ 7 Նշումներ 8 Արտաքին հղումներ Ստուգաբանում Վեթինգ եզրը ծագել է ձիերի մրցավազքից, երբ անասնաբույժը մրցավազքից առաջ ստուգում և եզրակացություն էր տալիս ձիու առողջության և աշխատունակության մասին։ Հետագայում եզրը ստացել է ընդհանուր՝ «ստուգել» իմաստը^[5]։ Անասնաբույժ բառի 17-րդ դարում առաջացած անգլերեն տարբերակի «veterinarian» բառի կրճատ ձևն է։ Համաձայն Օքսֆորդի անգլերեն բառարանի եզրի առաջին օգտագործումը թվագրվում է 1891 թվականով^[6] և օգտագործվել է մրցավազքից առաջ ձիերին ստուգելու վերաբերյալ։

1900-ական թվականների սկզբին «վեթինգ» եզրը սկսել է օգտագործել որպես «գնահատելու» հոմանիշ, հատկապես թերությունների որոնման համատեքստում։^[7]

Վեթինգի գործիքակազմը Շատ քաղաքական գործիչներ հաճախ ենթարկվում են վեթինգի: Օրինակ, Միացյալ Նահանգներում կուսակցության նախագահի թեկնածուն պետք է ընտրի իր հետ մեկ քվեաթերթիկում ներկայացված փոխնախագահի թեկնածուին: Փոխնախագահի պոտենցիալ թեկնածուները խորհրդատուների խմբի կողմից ենթարկվում են մանրակրկիտ ուսումնասիրության և արժանանում գնահատականի: Այդ գործընթացի ավարտական շրջափուլերում ստուգող թիմը ուսումնասիրում է պոտենցիալ թեկնածուի վարքը, լրատվամիջոցներում լուսաբանումը և ֆինանսները: 2008 թվականին Հանրապետական կուսակցության թեկնածու Ջոն Մաքքեյնի կողմից իր զուգընկեր թեկնածու Սարա Փալինի ընտրությանը նախորդած հապճեպ վեթինգը շատերի քաղաքական դիտորների կողմից գնահատվել է որպես սխալ: Վեթինգը իրականացվում է հետևյալ եղանակներով.

Ապակենտրոնացված, երբ վեթինգային մեխանիզմը ստեղծվում է յուրաքանչյուր պետական մարմնում,
Կենտրոնացված, երբ ստեղծվում է միջգերատեսչական հանձնաժողով, որում ընդգրկվում են անդամներ տարբեր պետական մարմիններից, այդ թվում՝ ուժային կառույցներից կամ նոր անկախ մարմնի ստեղծմամբ, որը համարվում է ամենաարդյունավետ, սակայն միևնույն ժամանակ ամենաթանկ մոդելը։^[8]

ՎԵԹԻՆԳԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐ 1. Ապահովել նվազագույն պայմաններ՝

Քաղաքական պայմաններ․վեթինգ իրականացնելու իշխանության և քաղաքական կամքի առկայություն տվյալ կառավարության կողմից:
Ինստիտուցիոնալ պայմաններ. այն հանրային/պետական պաշտոնների շրջանակի սահմանում, որոնք ենթարվելու են վեթինգի
Անձնական պայմաններ. այն անձանց շրջանակի սահմանում, որոնք ենթարկվելու են վեթինգի
Իրավաական պայմաններ. համապատասխան օրենսդրական շրջանակի սահմանում վեթինգի իրականացման համար
Օպերատիվ պայմաններ. ֆինանսական ռեսուրսների հատկացում վեթինգի իրականացման համար
Ժամանակային պայմաններ. ժամանակաշրջանի սահմանում վեթինգի իրականացման համար

2. Խուսափել ոչ ցանկալի հետևանքներից`

Քաղաքական չարաշահումներ (արգելվում է վեթինգի ենթարկել այն անձանց,որոնց շրջանակում հետապնդվում են քաղաքական հակառակորդները և, որոնք կապված են քաղաքական և կուսակցական դիրքորոշումներ արտահայտելու հետ),
Կառավարման համակարգի պարալիզացում (երբ բոլոր հանրային ծառայողները ենթարկվում են վեթինգի միաժամանակ՝ առանց փուլային անցման և փոխարինումների),
Ապակայունացում (երբ վեթինգի ենթարկվող անձինք չեն ինտեգրվում հասարակությունում, դառնում են հանցագործ՝ ձևավորելով կազմակերպված հանցավոր խմբեր կամ զինված ընդդիմություն և անվտանգության համար սպառնալիք հանդիսանում):^[9]

Վեթինգի իրականացման փուլերը

Վեթինգային առաջնահերթությունների սահմանում և մոդելի ընտրություն

Այստեղ առաջին հերթին պետք է ուշադրություն դարձնել այն պետական մարմինների և/կամ դրանց ստորաբաժանումների վրա, որոնց գործունեության վերաբերյալ առավել մեծ թվով բողոքներ են ստացվել։ Բացի այդ, անհրաժեշտ է հասկանալ, արդյո՞ք վեթինգը տարածվելու է տվյալ պետական մարմիններում կամ ստորաբաժանումներում աշխատող բոլոր աշխատողների, թե՝ միայն որոշակի խմբի վրա: Ընդ որում, վեթինգի կարող են ենթարվել ոչ միայն պաշտոնավորող պաշտոնյանները, այլև՝ նոր նշանակում ստացած պաշտոնյաները, ներառյալ՝ նրանք, ովքեր ունեն առաջխաղացումներ մի պաշտոնից մյուսին։ Միաժամանակ պետք է նշել, որ այս «փափուկ» վեթինգային տարբերակը չի ապահովում լուրջ իրավախախտումներ իրականացրած անձանց հեռացումը համակարգից։ Վեթինգի ենթարկվող անձանց ճշգրիտ ցանկերն անհրաժեշտ է հրապարակել։^[10]

Հասարակության իրազեկում և հաղորդակցում

Վեթինգ նախաձեռնելու գործընթացը սկսելու առաջին իսկ օրերից անհրաժեշտ է իրազեկել հասարակությանը և իրականացնել հանրային հաղորդակցությունը մինչև գործընթացի ավարտը՝ ապահովելով մեդիայի և քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը։ Ներքին ընթացակարգերի ընդունումը հնարավորություն կընձեռնի վեթինգ իրականացնող մարմնին տեղեկություններ հավաքագրել քաղաքացիական հասարակությունից։ Հատուկ ուշադրության են արժանի տուժողները և նրանց ընտանիքները։

Վեթինգային չափորոշիչների և ակնկալվող արդյունքների սահմանում Վեթինգային չափորոշիչները որպես կանոն, բաժանվում են բովանդակային և ընթացակարգային չափորոշիչների։ Բովանդակային ընդհանուր չափորոշիչները ներառում են․

Հայտարարագրման համակարգի և փաստացի տիրապետվող ողջ ակտիվների և դրանց ծագման աղբյուրների համեմատության միջոցով՝ դատավորների և նրանց հետ փոխկապակցված անձանց ակտիվների ստուգումը
Համապատասխանության հարցի պարզումը՝ մասնագիտական կարողությունների/հմտությունների ստուգումը (proficiency assessment), թե արդյո՞ք դատավորը համապատասխանում է իր զբաղեցրած պաշտոնին։
Կասկածելի կապերի ստուգումը, որի վերջնանպատակն է համոզվել, որ դատավորը կապված չէ կազմակերպված հանցավոր խմբերի հետ: Հարկ է նշել, որ որքան բարձր է պաշտոնը, այնքան՝ խիստ են չափորոշիչները:^[11]

Անցումնային շրջանի արդարադատություն Վեթինգը նաև օգտագործվում է անցումային շրջանի արդարադատության ժամանակ: Երբ երկրները՝ զինված հակամարտության կամ ավտորիտար իշխանության ժամանակաշրջանից հետո, անցումային գործընթացում են, հարկավոր է լինում որոշել, թե ինչպես վարվել պետական պաշտոնյաների հետ, ովքեր մարդու իրավունքների խախտումներ են կատարել: Պետք է նաև ուսումնասիրվեն և վերանայվեն այնպիսի ինստիտուցիոնալ կառույցներ, որոնք թույլ են տվել նմանօրինակ չարաշահումները: Վեթինգը ֆիզիկական անձանց ամբողջականության գնահատման գործընթացների շարք է (օրինակ, նրանց նվիրվածությունը մարդու իրավունքների համապատասխան չափանիշներին), որ որոշվի նրանց նպատակահարմարությունը հանրային աշխատանքների համար: Ժողովրդավարության և խաղաղության անցնող երկրները հաճախ օգտագործում են նման գործընթացները, որ չարաշահող կամ անգործունակ պետական պաշտոնյաները հեռացվեն քաղաքացիական ծառայությունից:^[12]

Վեթինգի նախադեպերը.Միջազգային փորձ Ալբանիայի հաջողված օրինակը կարող է ծառայել որպես հիմնական մոդելընդունվել ընդհանուր առմամբ, այլ երկրների, այդ թվում Բալկանյան երկրների համար, որով սահմանվել է համակարգային լուծումներ վեթինգի գործընթացի համակարգային վերահսկողության և ղեկավարման համար։ Վեթթինգի գործընթացները իրականացվել են Եվրոպայի նախկին կոմունիստական այլ երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Կոսովոյում, Բոսնիա և Հերցեգովինայում, Սերբիայում, Չեխիայում, Հունգարիրայում, Գերմանիայում, Լեհաստանում և Խորվաթիայում։ Այդուհանդերձ, նշյալ գործընթացներից ոչ բոլորի արդյունքում են դատական համակարգում գրանցվել արդյունավետության էական փոփոխություններ,հաշվետվողականություն և թափանցիկություն։Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետությունը,Սալվադորը և Արգենտինան ևս պատկանում են այն երկրների թվին, որոնք վեթինգ են իրականացրել:^[13] Ալբանիա Վերջին երեք տարիների ընթացքում Ալբանիայի կառավարությունը կարողացավ չափավոր հաջողությունների հասնել ԵՄ հիմնարկների կողմից կարևորված կարևորագույն առաջնահերթությունների վրա, ընդ որում դատական բարեփոխումները դեռևս հանդիսանում են երկրի համար գլխավոր հաջողությունը: Կոմունիզմի փլուզումից հետո ոչ մի լյուստրացիա և ստուգում չկար և այն անցկացվել է այն մարդկանց մոտ, ովքեր կոմունիստական ժամանակաշրջանում եղել են որպես դատավոր և դատախազ: Այդ իսկ պատճառով Եվրամիությունը հորդորել է Ալբանիային վերափոխել իր դատական համակարգը `նպատակ ունենալով վերականգնել քաղաքացիների վստահությունը դատարաններում: ԵՄ հանձնակատար Յոհաննես Հանը բազմիցս նշել է, որ Ալբանիաին անհրաժեշտ է իրականացնել բարեփոխումներ: ԵՄ-ին անդամակցելու բանակցությունները, կոռուպցիայի բարձր մակարդակը, ամբողջականության և դատական համակարգի ներսում պատասխանատվության պակասը Ալբանիայի հաղթահարած ամենամեծ մարտահրավերներն են: Դատավորների և դատախազների վեթինգը, որը հայտնի է որպես ստուգման գործընթաց, կարևոր նախապայման է, որը պետք է կատարեր Ալբանիան:^[14] Ալբանիայի պառլամենտը միաձայն ընդունել սահմանադրական փոփոխությունները դատական բարեփոխումների հետ կապված, ներառյալ «Վեթինգի մասին» օրենքի կիրարկումը: Դատաիրավական բարեփոխումների փաթեթի երկու հիմնական հիմնասյուները ներառում են Ալբանիայի Սահմանադրության 46 հոդվածների փոփոխություն և նոր դատական ինստիտուտներ ստեղծելու համար սահմանված օրենքների փաթեթի (ներառյալ ՝ «Վեթինգի մասին» օրենքը) հաստատումը: Այս օրենքը կենսական նշանակություն ուներ Ալբանիայի ապագայի համար ՝ քաղաքական տեսանկյունից: Չնայած այս ամենին վեսթինգի մասին օրենքի առաջարկը բուռն քննարկումներ և մի շարք հակասություններ առաջացրեց Ալբանիայի քաղաքական ասպարեզում: Վեթինգի գործընթացից խուսափելու համար հրաժարական են տվել ավելի քան հարյուր դատավոր և դատախազ:^[15] Ալբանիայի վեթինգի մասին նոր օրենքը կկատարի մանրակրկիտ հետաքննություն և գնահատում՝ դատական համակարգի տվյալ անձի հմտությունների, իրավասությունների, անհատականության, ակտիվների և այլ ասպեկտների վերաբերյալ: Վեթինգ իրականացնող հանձնաժողովը պատժամիջոցների է ենթարկում, որոնք ներառում են պաշտոնից հեռացում, նման աշխատանքային պաշտոններ զբաղեցնելու կանխարգելում, պաշտոնից ինքնակամ հրաժարվելու ճնշում և / կամ տվյալ անձանց իրականացրած հանցագործություննի հրապարակային բացահայտմանը: . Քիչ դեպքերում, ստուգումը կարող է ներառել մի ամբողջ հաստատություն կամ որոշ հաստատություններ,երբ տեղի է ունեցել մարդու իրավունքների ոտնահարում: Ավելին, ստուգման ընթացակարգերի ներդրումը ներառում է սկրինինգի պրակտիկայի ստեղծում, որոնք գործելու են որպես վերը նշված խախտումներում ներգրավված անձանց հետագա զորակոչի կանխարգելիչ մեխանիզմ: Այս բոլոր դրույթները անհրաժեշտ և անխուսափելի միջոցներ են`ալբանական դատական իրական իշխանությանը մոտենալու համար: Եվրոպական չափանիշներ: Ներդրելով լավ ճարտարապետության ստուգման մասին օրենք, Ալբանիան ձգտում է կառուցել բարձր ամբողջականության ժողովրդավարական և հաշվետու հաստատություններ, որոնք կանխելու են մարդու իրավունքների ոտնահարման հետագա կրկնությունը:^[16]

Ալբանիան, չնայած հետհեղափոխական երկիր չէր, սակայն Էնվեր Հոջկայի բռնապետությունից հետո դեռ տառապում է քայքայված և թույլ դատական համակարգից: Անպատժելիությունը, կոռուպցիան, կողմնակալությունը և արհեստավարժության պակասը ‹‹խեղդել են›› Ալբանիայի դատական համակարգին ՝ վեթինգը դարձնելով անհրաժեշտ բարեփոխում ՝ դատական համակարգի ամբողջականության, անկողմնակալության և արդյունավետության վերականգնման համար:

Ալբանիայում անցկացվող ստուգման գործընթացը չպետք է դիտվի որպես ավարտված խնդիր, այլ որպես հիմնաքար `արդար, անկողմնակալ և անկախ դատական համակարգ կառուցելու համար: Վեթինգի գործընթացը պետք է ծառայի որպես միջոց ՝ դատական համակարգի նկատմամբ հասարակության վստահությունը վերականգնելու և Ալբանիան ԵՄ-ին ինտեգրվելու ճիշտ ուղի: Այսպիսով, կարելի է պնդել, որ ստուգման գործընթացը կդիտարկվի որպես արդյունավետ գործընթաց միայն այն դեպքում, երբ օրենսդիր և գործադիր մարմինները, որպես պետական իշխանության երկու հիմնասյուներ, հասարակության կողմից ընկալվեն որպես կոռուպցիայից զերծ մարմիններ: ^[17] Տես նաև Առցանց վեթինգ (en) Կենսագրության ստուգում (en) Բարեհուսության ստուգում (en) Due diligence (en) Ծանոթագրություններ

«ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»
«Vetting»։ Online Etymology Dictionary։ Վերցված է 2012-11-07
«Vetting»։ Merriam-Webster։ Վերցված է 2012-11-07
Lapidos Juliet (September 3, 2008)։ «Vetting Vet The origins of vet, verb tr»։ Slate.com
Smith Ben (March 8, 2007)։ «Richardson Defense Raises Questions»։ Politico.com
https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2008/08/what-mccain-didnt-know-about-sarah-palin/307007/
«The International Center for Transitional Justice (ICTJ) on Vetting»։ ICTJ։ Վերցված է 2012-06-17

Նշումներ Արտաքին հղումներ International Center for Transitional Justice (ICTJ); Pablo de Greiff and Alexander Mayer-Rieckh. (2007): "Justice as Prevention: Vetting Public Employees in Transitional Societies" Կատեգորիաներ (++): Անվտանգություն (−) (±) (↓) (↑)Տեղեկատվական զգայունություն (−) (±) (↓) (↑)Անձնակազմի հավաքագրում (−) (±) (↓) (↑)(+)

[1] ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»

[2] Vetting and the Security Sector

[3] ttps://armla.am/wp-content/uploads/2019/08/%D4%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%8E%D5%A5%D5%A9%D5%AB%D5%B6%D5%A3-%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.pdf

[4] ttps://www.academia.edu/2565556/Vetting_as_an_Element_of_Institutional_Reform_and_Transitional_Justice

[5] ttps://www.etymonline.com/search?q=vet

[6] Merriam-Vebster

[7] ttps://slate.com/news-and-politics/2008/09/when-did-we-start-vetting-political-nominees.html

[8] ttps://armla.am/wp-content/uploads/2019/08/%D4%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%8E%D5%A5%D5%A9%D5%AB%D5%B6%D5%A3-%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.pdf

[9] «ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»

[10] «ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»

[11] «ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»

[12] The International Center for Transitional Justice on Vetting

[13] «ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»

[14] An Analysis of the Vetting Process in Albania

[15] Vetting process in Albania – the marching failure

[16] An Analysis of the Vetting Process in Albania

[17] An Analysis of the Vetting Process in Albania

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]