Մասնակից:ԱԲՈՎՅԱՆԱԲՈՎՅԱՆ/Ավազարկղ
«Ավազե ուսուցչուհին» —Անդրեյ Պլատոնովի պատմվածքներից՝ գրված 1927թ.: Պատմվածքի հիմքում ընկած են Մարի Կաշինցևայի/գլխավոր հերոսուհու նախատիպը/ կյանքի դրվագները: Պատմվածքի մոտիվներով նկարահանվել է գեղարվեստական ֆիլմ՝ «Այնա»:
Սյուժե
Գործողությունները տեղի են ունենում 1920-ական թվականներին: Հերոսուհին Աստրախանի մանկավարժական դասընթացների շրջանավարտ Մարիա Նիկիֆորովնա Նարիշկան է, որին գործուղում են միջինասիական անապատին սահմանակից հեռավոր Խոշուտովո գյուղ: Տեղ հասնելով՝ երիտասարդ ուսուցչուհին տեսնում է քարե դպրոցով, ցանցառ թփուտներով, ավազակույտերով մի բնակավայր: Գյուղացիների կյանքն անցնում է/ կենտրոնացած է միայն/ իրենց խրճիթներն ու բակերը ավազաթմբերից ազատելով: / Գյուղացիները կենտրոնացած են միայն իրենց խրճիթների ու բակերի մաքրության վրա:/
Ոգևորությունը, որով սկսում է Նարիշկինան իր աշխատանքը, շուտով վերածվում է շփոթության/շփոթվածության/՝ քաղցած ու հիվանդ աշակերտները դպրոց են հաճախում անկանոն, տեղացիները՝ ավազի հետ պայքարից ուժասպառ, դպրոցի հետ ոչ մի գործ չեն ցանկանում ունենալ///: Մարիա Նիկիֆորովնան հասկանում է, որ այդ գյուղում ուսումնական առարկան պիտի լինի ՙանապատը կենդանի տարածքի վերածելու արվեստը՛՛: Հիմա նրա ջանքերն ուղղված են պաշտպանիչ գոտիների, ոռոգվող բանջարանոցների, տնկարանների ստեղծմանը: Դպրոցը դառնում է գյուղական կյանքի կենտրոնը, ուր գալիս են և մեծերը, և փոքրերը:
Երրորդ տարում գյուղը ենթարկվում է քոչվորների ասպատակություններին և վերադառնում է իր նախնական՝ գյուղանման վիճակին. վերանում են կանաչ տարածությունները, անհետանում է ջուրը: Բարկացած Նարիշկինան փորձում է երկխոսություն սկսել ցեղի առաջնորդի հետ. վերջինս, ի պատասխան Նարիշկինայի պահանջների, բացատրում է, որ իր մարդկանց գործողություններում չարակամություն չկա: Հասկանալով, որ ցեղապետը հիմար չէ, Մարիա Նիկիֆորովնան մեկնում է ժողովրդական կրթության բաժին՝ զեկուցումով: ուսուցչուհուն լսելով՝ վարիչն առաջարկում է նրան տեղափոխվել Սաֆուտու, ուր ապրում էին քոչվորները: Նրանք ևս պետք է գիտելիքներ ստանան ավազների արվեստի մասին: Նարիշկինան տատանվում է. նրան հանգիստ չի տալիս այն հարցը, թե արդյոք արժե հանուն անապատային հողերի վերափոխման հրաժարվել անձնական կյանքից: Այնուհանդերձ երիտասարդ կինը համաձայնվում է:Պաշտոնյան չի թաքցնում իր զարմանքն ու խոստովանում է, որ Մարիան կարող է ոչ միայն դպրոց, այլև ամբողջ ժողովուրդ ղեկավարել:
Հերոսուհու նախատիպը «» խմբագրել
Գրականության պատմության մասնագետ Վարլամովի խոսքերով սյուժեի հիմքում Պլատոնովի հարսնացուի` Մարիա Ալեքսանդրովնա Կաշինցևայի կյանքի դրվագներն են: Տակավին ուսանողուհի 1921 թվականին վերջինս ուղևորվում է Վորոնեժին սահմանակից Վերին Վոլոշինո գյուղ` անգրագիտության վերացման ծրագրին մասնակցելու համար: Իր հուշերում` «20-րդ դարի երիտասարդ տղայի և աղջկա սիրո պատմության» մեջ, Կաշինցևայան խոստովանում է, որ խուլ գյուղ մեկնելու պատճառը ոչ միայն իրականացվելիք առաքելության շնորհակալ գործ լինելն էր, այլև «սիրուց փախչելու» նպատակը: Երիտասարդ կնոջը թվում էր` Պլատոնովն իր կյանքում չափազանց շատ տեղ է զբաղեցնում. այդ զգացմունքը մարելու ցանկությունն այնքան մեծ էր, որ Կաշինցևայան ինքն է խնդրում իրեն ուղարկել գյուղական միջավայր: «Սիրուց փախուստը» չստացվեց: Սկսնակ գրողը հանուն ապագա կնոջ հետ հանդիպումների ոտքով հաղթահարում էր 60կմ տարածություն, գրում էր նամակներ, իր առաջին գրքույկի կազմին նա գրեց. «Մարիին. իմ ողջ կյանքը եղել է Ձեզ կանխազգալը.Անդրեյ»:
Գ
По словам исследователя истории литературы Алексея Варламова, в основу сюжета легли фрагменты биографии невесты Платонова — Марии Александровны Кашинцевой. В 1921 году, будучи студенткой университета, она отправилась в село Верхнее Волошино близ Воронежа, чтобы участвовать в программе ликвидации безграмотности. В своих воспоминаниях, озаглавленных «История молодого человека и молодой девушки 20-го века», Кашинцева признавалась, что отъезд в глубинку был связан не только с осознанием благородства выполняемой миссии, но и с желанием «бежать от любви». Молодой женщине казалось, что Платонов занимает в её жизни слишком много места; стремление заглушить это чувство привело к тому, что Кашинцева сама попросила отправить её в сельскую местность[1].
«Побег от любви» не удался: начинающий литератор ради встреч с будущей женой преодолевал пешком расстояние в 60 километров, писал ей письма; на обложке своей первой брошюры Платонов начертал: «Марии. Вся моя жизнь была только предчувствием Вас. Андрей»[1].
«»
Քիչ կանայք են իրենց ամուսինների ստեղծագործություններում այնպիսի արտացոլում գտել, ինչպիսին Մարիա Ալեքսանդրովնան Պլատոնովի վեպերում, վիպակներում, պատմվածքներում: Ի վերջո Վորոնեժից Վոլոշինո քայլելու և այնտեղ ապրելու ժամանակ ստացած իր տպավորություններըն ընկան պատմվածքների և վեպերի հիմքում`
«Ջրապտույտ», «Դանիլոկ» և հատկապես «Ավազե ուսուցչուհին»
Мало какая женщина отразилась в сочинениях своего мужа так, как Мария Александровна в повестях, романах, рассказах Андрея Платонова. <…> Впечатления, полученные им во время пеших переходов из Воронежа в Волошино и от пребывания там, впоследствии легли в основу рассказов и повестей: «Данилок», «Бучило» и особенно «Песчаная учительница».Կաղապար:Конец цитаты
Художественные особенности խմբագրել
Գեղարվեստական առանձնահատկությունները խմբագրել
Основная тема Հիմնական գաղափարը խմբագրել
Отказавшись от всего личного, юная Мария Нарышкина одолевает вместе с жителями захолустного, обречённого на вымирание Хошутова напор безжалостных песков пустыни. И безжизненная земля становится очеловеченной и доброй[2].
«»«Ավազե ուսուցչուհին» ստեղծագործության մեջ զարգացվում է այն նույն թեման, ինչ արտահայտված է Պլատոնովի` 1920-ական թթ. երկերում: Միայնակ ու խանդավառ աղջիկը փորձում է դիմակայել բնության տարերքին: Բարեփոխիչներն ու նվիրյալները կան «Էլեկտրաէներգիայի հայրենիքում», «Песчаной учительнице» получает развитие та же тема, что воплощена и в других произведениях Платонова, написанных в 1920-х годах: энтузиаст-одиночка пытается противостоять природной стихии[3]. Реформаторы и подвижники присутствуют в «Родине электричества», в «Епифанских шлюзах», однако образ Марии Нарышкиной выделяется в ряду ей подобных тем, что «этот человеческий тип очерчен с особой приязнью»[2]. На его создание работают метафоры: так, песок в рассказе — не только символ пустыни, но и знак бесполезного, бессмысленного труда («Работа, уходящая в песок»). Изначальная деятельность Нарышкиной, стремящейся заинтересовать изнурённых недугами детей новыми знаниями, напоминает «строительство за́мков на песке». Позже, когда Мария Никифоровна приходит к осознанию коренных перемен в «облике земли», понятие «Песчаная учительница» начинает восходить к сочетанию «Учитель жизни»[4].
Исследователи выделяют три пласта, формирующих образ учительницы. Первый — географический; он связан с «перемещением героини в пространстве». Условная географическая карта, незримо присутствующая в произведении, позволяет увидеть Астрахань, в которой прошли студенческие годы героини, село Хошутово, где она работает, село Сафуту, в котором ей, возможно, предстоит прожить много лет. За пределами карты остаются «дальние пункты, создающие особый колорит»: речь идёт о Памире и Персии — местах, которые существуют в воображении Марии Никифоровны[4].
Второй пласт соотносится с «органическим миром». Он начинает развиваться в первых же строчках рассказа, когда автор характеризует Нарышкину как «молодого здорового человека, похожего на юношу». Это описание близко образам «молодых строителей светлого будущего», изображённых на портретах советских живописцев (Дейнека, Самохвалов, Ряжский). Облик учительницы, в котором сочетаются мужские и женские черты, выводят исследователей на гендерные мотивы в произведении Платонова[4].
Андрей Платонов — единственный советский писатель, который мечтает, чтобы «социальной моралью» стало целомудрие, девственность. Новому человеку, которого он видит в будущем, «незнаком брак».Կաղապար:Конец цитаты В третьем слое, определяемом «законами существования этноса и социума», присутствуют три персонажа — это чиновник окружного отдела образования, вождь кочевников и всё та же Мария Нарышкина. При общении этих людей прорисовывается конфликт интересов «номадов и оседлых народов»[4].
Культурологические параллели խմբագրել
В рассказе замечена перекличка с темами и сюжетами разных жанров. Так, странствия Марии Никифоровны восходят к «мифологическим теориям Проппа»: подобно героиням сказок, она переходит из одного царства в другое; отличие заключается в том, что сказочных персонажей в итоге ждёт свадьба, а Марию Никифоровну, отказавшуюся от личной жизни, — преобразование общества[4].
Краткое упоминание о том, что отец сознательно ограждал юную Марию Нарышкину от житейских невзгод и социальных потрясений, напоминают строки из стихотворения Блока: «Она росла за дальними горами. / Пустынный дол — ей родина была». Портрет заведующего отделом образования, созданный с определённой долей иронии, — это прямая отсылка к «гротескным приёмам Гоголя и Маяковского»[4].
Экранизация խմբագրել
В конце 1920-х годов Платонов написал и отправил в «Совкино» сценарии к нескольким своим произведениям, включая рассказ «Песчаная учительница». В 1931 году по мотивам этого рассказа был снят художественный фильм «Айна» (автор сценария Мария Смирнова, режиссёр Николай Тихонов). Через полтора десятилетия тема получила развитие в картине «Сельская учительница» (автор сценария Мария Смирнова, режиссёр Марк Донской)[5].
Примечания խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Алексей Варламов Андрей Платонов // Новый мир. — 2010. — № 7.
- ↑ 2,0 2,1 В. Акимов «Рабочий класс — это моя родина...» // Платонов А. П. Повести и рассказы. — М.: Правда, 1983. — С. 440.
- ↑ Н. Полтавцева Свет жизни // Платонов А. П. Избранное. — М.: Просвещение, 1989. — С. 10. — ISBN 5-09-002933-4
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Филиппов С. А. Антрополическая картина мира в рассказе Андрея Платонова «Песчаная учительница» // Известия Российского государственного педагогического университета имени А. И. Герцена. — 2008. — В. 74—1.
- ↑ С. Пензин Союз медиапедагогики и краеведения // Высшее образование в России. — 2005. — № 6. — С. 128.
Ссылки խմբագրել