Համաշխարհային ժամանակ

Համաշխարհային ժամանակ կամ UT (անգլ.՝ Universal Time), ժամանակի սանդղակ՝ հիմնված Երկրի պտույտի վրա։ Համաշխարհային ժամանակը համարվում է Գրինվիչի միջին ժամանակի (GMT) ժամանակակից փոխարինողը։ Հաճախ շփոթվում է համաշխարհային կոորդինացված ժամանակի հետ (UTC)։ Համաշխարհային ժամանակը սկսել է կիրառվել 1925 թվականի հունվարի 1-ին։ Փաստացի «համաշխարհային ժամանակը» բազմիմաստ հասկացություն է, քանի որ գոյություն ունի նրա տարբեր տարբերակներ։ Դրանցից գլխավոր են հանդիսանում UT1 և UTC։ Մնացածները հիմնված են հեռավոր երկնային մարմինների նկատմամբ Երկրի պտույտով։Երկրի և UT-ի ռոտացիան մոնիտորինգի ենթարկվում է Միջազգային տեղեկատվական համակարգերի ծառայության (IERS) կողմից։ Միջազգային աստղագիտական միությունը նույնպես ներգրավված է ստանդարտներ սահմանելու գործում, սակայն հեռարձակման ստանդարտների վերջնական որոշումը կայացնում է Հեռահաղորդակցության միջազգային միությունը կամ ՄՄԸ-ն։

Ժամային գոտիներ

Համաշխարհային ժամանակի տարբերակներ

Համընդհանուր ժամանակի ընդունումից առաջ 1853 թվականին «բոլոր ազգերի» հարաբերական ժամանակները ցույց էր տալիս «համընդհանուր թվատախտակը»

Գոյություն ունեն համաշխարհային ժամանակի հետևյալ տարբերակները.

• UT0 համաշխարհային ժամանակ, որը որոշվում է աստղերի, Լուսնի կամ Երկրի արհեստական արբանյակների օրապտույտով։ UT0-ի համար հաշվի չի առնվում Երկրի աշխարհագրական բևեռների և պտտման առանցքի ակնթարթային շեղումները։ Այդ շեղումը կոչվում է Երկրի բևեռների շարժում^[en] ։ Այդ շարժումը բերում է Երկրի կետերի տեղաշարժի մի քանի մետրով, և տարբեր դիտորդներ ստանում են տարբեր արժեքներ։ Այդ պատճառով այն խիստ համաշխարհային և ճշգրիտ չէ։
• UT1 կամ ունիվերսալ ժամանակ, համաշխարհային ժամանակի հիմնական տարբերակը՝ տեղական միջին արեգակնային ժամանակը 0°լայնությունում։ UT1 հաշվում են միջազգայի երկնային կոորդինատային համակարգի նկատմամբ (ICRS)։ ICRS-ի նկատմամաբ հաշվում են նաև Երկրի պտտման անկյունը (անգլ.՝ Earth Rotation Angle, ERA), որը հանդիսանում է գրինվիչյան միջին աստղային ժամանակի փոխարինողը (GMST)։ Երկրի պտտման անկյունը կարելի է ստանալ UT1-ից $ERA=2\pi (0{,}7790572732640+1{,}00273781191135448T_{u})$ [ռադ], բանաձևով
  որտեղ $T_{u}=JD_{UT1}-2451545{,}0$, իսկ $JD_{UT1}$՝ UT1 ժամանակը հուլյան օրերով։

UT0-ի նման, UT1 համաշխարհային ժամանակըհանդիսանումէ Երկրի անհավասարաչափ պտույտի անհավասարաչափ հետևանքը։

• UT1R, UT1-ի ավելի հարմարեցված տարբերակն է, որտեղ հաշվի են առնվում մակընթացությունների պատճառով Երկրի շարժման պարբերական խոտորումները, в UT1R ներառում է 62 հարմարեցում 5,6 օրից մինչև 18,6 տարի պարբերությամբ։
• UT2, UT1-ի ավելի հարմարեցված տարբերակն է, որտեղ հաշվի են առնվում պարբերական եղանակային խոտորումները։ UT2 իրենից ներկայացնում է, հիմնականում պատմական հետաքրքրություն, քանի որ շատ քիչ է օգտագործվում։ UT2 որոշվում է հետևյալ բանաձևով։
  $UT2=UT1+0{,}022\sin(2\pi t)-0{,}012\cos(2\pi t)-0{,}006\sin(4\pi t)+0{,}007\cos(4\pi t)$ [վ],
  որտեղ t — ժամանակն է բեսելև տարվա տեսքով.
• UT2R, հարմարեցված է UT1, UT1R -ի բոլոր կետերով։ Համարվում է ամենաքիչ շեղում ունեցողը։ Նրա շեղումները կապված են տեկտոնական սալիկների, մթնոլորտում ՝ օդի և Երկրի մանտիայում շարժումների հետ։
• UTC, համաշխարհային կոորդինացված ժամանակը, UTC քաղաքացիական ժամանակի հիմքն է, որը տարբերվում է միջազգային ատոմային ժամանակից վայրկյանների որոշ թվով և նույնպես տարբերվում UT1-ից վայրկյանների կոտորակային թվով։ UTC-ն մտցվել է հնացված Գրինվիչի միջին ժամանակի (GMT) փոխարեն։ UTC-ի նոր ժամանակի սանդղակը մտցվել է, քանի որ GMT-ի սանդղակը անհարթ էր և կապված էր Երկիր մոլորակի օրական պտույտի հետ։ UTC-ի սանդղակը հիմնված է Միջազգային ատոմային ժամանակի (TAI) հարթ սանդղակի վրա և տվյալ պահին ամենահարմարն է քաղաքացիական օգտագործման համար։