Հաղարծինի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Տավուշի մարզ)
Վիքիմեդիայի նախագծի ցանկ-հոդված
Այս հոդվածը ներկայացնում է Տավուշի մարզի Հաղարծին գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը, որը 2002 թ․ հաստատվել է Հայաստանի կառավարության կողմից[1]։ Ցանկում ներառված է ընդամենը 136 հուշարձան (39 միավոր)։
հուշարձան | կառուցված | վայր, հասցե | կոորդ | համարանիշ | նշան. | հավելյալ նշումներ | պատկեր |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Ամրոց | Ք.ա. 3-1 հզ | գյուղից 4 կմ հվ-աե, Հաղարծին տանող ճանապարհից աջ, անտառում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Ամրոց | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 1 կմ աե, Քսնաջրի աջ ափին, հրվանդանի վրա | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Ամրոց | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 3 կմ հս-աե, Քսնաջրի աջ ափին | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | ամրոցի տարածքում և մերձակայքում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Ամրոց | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 3 կմ հս-ամ, Ղալաքարից 0.3 կմ ամ, գոմերի մոտ, բլրի վրա | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Ամրոց | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 3 կմ հս-ամ, Ղալաքարից հվ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | ամրոցից հս-ամ, սարահարթի վրա | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Ամրոց | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 3.5 կմ հս, բլրի վրա | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | մասամբ ամրոցի տարածքում և մերձակայքում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Ամրոց | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 3.5 կմ հս-աե, Քսնաջրի աջ ափին, Աբեղաքար լեռան հվ ստորոտին | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Ամրոց | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 4 կմ հս-աե, Քսնաջրի ձախ ափին | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | ամրոցի հս, հվ և աե մասերում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Ամրոց | 13-17 դդ. | գյուղից 2 կմ ամ Հաղարծնի վանական համալիրից 2 կմ ամ, Խզնաքարում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Ամրոց «Ղալաքար» | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 6 կմ հս-ամ, Ղալաքար սարի գագաթին | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | ամրոցի ամ, հս-ամ և հվ-ամ կողմերում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Բնակատեղի | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 2 կմ հս-ամ, Ղալաքար տանող ճանապարհի երկու կողմում, «Պալախկուտ» վայրում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | բնակատեղիի ամ և հս կողմերում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Բնակատեղի | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 4.5 կմ հս-ամ, Ղալաքար տանող ճանապարհին | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | բնակատեղիի հս մասում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Բնակատեղի | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 6 կմ հս-աե, Քսնաջրից 3 կմ աե | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Բնակատեղի | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 7 կմ հս-ամ, Ղալաքարից 2կմ հվ-ամ, բլրի վրա | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | բնակատեղիից հվ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Բնակելի տուն | 1850-1900 ական թթ. | գյուղի մեջ, «Ժամի թաղ» թաղամասում | — | Հ | կիսավեր | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Գերեզմանոց | 13-15 դդ. | գյուղից 6.5 կմ հս-ամ, Հաղարծնի վանքից 3.5 կմ աե, վանք տանող ճանապարհից ձախ, անտառում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13 դ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Գյուղատեղի | 10-14 դդ. | գյուղից 6 կմ հվ, Գոշ տանող անտառամեջ ճանապարհին, «Տերտերի հանդեր» վայրի «Քոչ յոլ» բացատում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 11-12 դդ. | — | Տ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Մատուռ | 12-13 դդ. | գյուղատեղիի հվ մասում | — | Հ | ավերված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Գյուղատեղի | 13-15 դդ. | գյուղից 1.5 կմ հվ-ամ, «Խաչի յալ» վայրում, անտառի եզրին | — | Տ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գերեզմանոց | 13-15 դդ. | — | Տ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Խաչքար | 14 դ. | — | Տ | ընկած | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 14 դ. | — | Տ | ընկած | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 14 դ. | — | Տ | ընկած | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գյուղատեղի | 13-17 դդ. | Հաղարծնի վանքից 1.5 կմ ամ, Շամախյանի անասնապահական գոմերի մոտ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գյուղատեղի | 13-17 դդ. | գյուղից 7 կմ հս-ամ, Հաղարծնի վանքից 3 կմ աե, վանք տանող ճանապարհից ձախ, անտառում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գերեզմանոց | 13-15 դդ. | բլրի վրա | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 12 դ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Խաչքար | 12-13 դդ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Գյուղատեղի «Աշղի» | միջնադար | գյուղից 2.5 կմ հվ-աե, ձորի երկու կողմում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գերեզմանոց | 8-12 դդ. | գյուղատեղիի ամ մասում, ձորի ձախ կողմում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գերեզմանոց | 12-14 դդ. | գյուղատեղիի հվ-ամ մասում, ձորի ձախ կողմում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Մատուռ | 12-13 դդ | Թարխանագետի աջ ափին | — | Հ | ավերված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Գյուղատեղի «Եղցի» | 5-17 դդ. | գյուղից 2.5 կմ հվ, Փոխլու և Թարխանա գետերի միջև | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գերեզմանոց | 5-17 դդ. | գյուղատեղիի հս-աե մասում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Եկեղեցի «Եղցի» | 5-6 դդ. | — | Հ | կիսավեր | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գյուղատեղի «Հաղարծին» | 10-15 դդ. | գյուղից 4 կմ հս-ամ, Հաղարծնի վանքից 4 կմ հվ-աե, վանք տանող ճանապարհից աջ, անտառում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գյուղատեղի «Շլորկուտ» | 10-14 դդ | գյուղից 3 կմ հվ, «Կեղտոտ ջրի» («Փոխլու») ձախ ափին | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Մատուռ | 12-13 դդ. | գյուղատեղիի հս մասում | — | Հ | ավերված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Գերեզմանոց | 12-14 դդ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Խաչքար | 13 դ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Խաչքար | 13 դ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Խաչքար | 13-14 դդ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Գերեզմանոց | 12-14 դդ. | Գյուղատեղիի ամ մասում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գյուղատեղի «Սուլթան» | 15-17 դդ. | գյուղից 3 կմ հս-ամ, Ղալաքարից հվ, բլրակի վրա | — | Տ | տարածքում եղել է բրոնզեդարյան բնակատեղի, ներկայումս` մելիորացված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Գերեզմանոց | 15-17 դդ. | — | Տ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Խաչքար Ամիրխանի | 16-17 դդ. | — | Տ | վերին բեկոր | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գյուղատեղի «Քսնաջուր» | 10-15 դդ. | գյուղից 3 կմ հս-աե | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Գերեզմանոց | 10-15 դդ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Խաչքար | 8-9 դդ. | գյուղատեղիում, կամրջի ձախ կողմում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 12-13 դդ. | կամրջից 100 մ ամ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13-14 դդ. | կամրջի ձախ կողմում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13-14 դդ. | կամրջի աջ կողմում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 14-15 դդ. | կամրջի ձախ կողմում | — | Տ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 14-15 դդ. | կամրջի ձախ կողմում | — | Տ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար թևավոր | 12-13 դդ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Խաչքար թևավոր | 13 դ. | կամրջի ձախ կողմում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար տեր Ովաննեսի | 13 դ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղի հս մասում | — | Տ | ավերված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Դամբարանադաշտ | Ք.ա. 2-1 հզ | գյուղից 2 կմ աե, Դիլիջան-Իջևան խճուղուց աջ, Աղստև գետի աջ ափին | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Եկեղեցի | 19 դ. | գյուղի մեջ, «Ժամի թաղ» թաղամասում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13-14 դդ. | ագուցված է մկրտարանի հս պատին | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13 դ. | գյուղի մեջ, Սարգիս Գրիգորյանի տան մոտ | — | Հ | երկատված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 13 դ. | Հաղարծնի վանքից 4 կմ աե, վանք տանող ճանապարհից ձախ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար Թևավոր խաչ (Խաչքար «Պորտավոր») | 1287 թ. | գյուղից 4 կմ հս-ամ, Հաղարծնի վանք տանող ճանապարհի ձախ կողմում | — | Հ | պատվիրատու` Խութլուբեկ, Էլբեկ, Ջոլբեկ եղբայրներ, տեղափոխել են Պորտայալի բարձունքից 1998 թ. | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար «Կռնավոր խաչ» | 13 դ. | գյուղից 5 կմ հս-ամ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Կամուրջ | 19 դ. | Դիլիջանի-Իջևան ճանապարհին, Հաղարծին գետի վրա, նոր կամրջի հս կողմում | — | Տ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին | 1985 թ. | գյուղի կենտրոնում | — | Տ | ![]()
| ||
Մատուռ Սբ. Սարգիս | 16 դ. | «Վիրի կալեր» վայրում | — | Հ | կիսավեր | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 12-13 դդ. | — | Հ | ծառայում է որպես վեմքար | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Շենք դպրոցի | 20 դ. սկիզբ | գյուղի մեջ | — | Հ | դպրոցը գործել է 1915-21 թթ., հետագայում` բնակելի տուն («Բարսեղանցտներ») | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Վանական համալիր Հաղարծին | 10-13 դդ. | գյուղից 8 կմ հս-ամ, հրվանդանի վրա | — | Հ | ![]()
| ||
Գավիթ | 12 դ. | կից է Սբ. Աստվածածին եկեղեցուն ամ-ից | — | Հ | ավերված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Գավիթ | 12 դ. վերջ | կից է Սբ Գրիգոր եկեղեցուն ամ-ից | — | Հ | կառուցել է Իվանե Զաքարյանը, շինարարությանն աջակցել են Զաքարյանների վասալ Աթանեսը և Արտավազը | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար Արտավազի | 12-13 դդ. | եկեղեցու մուտքի մոտ | — | Հ | ստորին բեկոր` 9 տող արձանագրությամբ | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Գերեզմանոց | 10-15 դդ. | հիմնական հուշարձանախմբից 350-500մ աե, կիսավեր մատուռի շրջակայքում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 10 դ. | ճանապարհից հս | — | Հ | ընկած գետնին | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 11-12 դդ. | ճանապարհից հվ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 12 դ. | մատուռի ամ կողմում | — | Հ | ստորին բեկոր` կանգնեցված պատվանդանի վրա | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 12 դ. | ճանապարհից հս | — | Հ | կանգնեցված է պատվանդանի վրա | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 12-13 դդ. | ճանապարհից հվ | — | Հ | կանգնեցված է պատվանդանի վրա | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 12-13 դդ. | մատուռի ամ կողմում | — | Հ | կանգնեցված է պատվանդանի վրա | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար Ներսես քահանայի | 1218 թ. | մատուռից հս | — | Հ | արձանագիր է պատվանդանը | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 1219 թ. | մատուռից հս | — | Հ | կանգնեցված է պատվանդանի վրա | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 13 դ. | ճանապարհից հս | — | Հ | երկատված, ընկած գետնին | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 13 դ. | ճանապարհից հս | — | Հ | կանգնեցված է պատվանդանի վրա, վերնամասը կոտրված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 13 դ. | մատուռից հս | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13 դ. | մատուռից 10 մ ամ | — | Հ | ստորին բեկոր, կանգնեցված է պատվանդանի վրա | ![]()
| |
Խաչքար | 13-14 դդ. | մատուռի մոտ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Մատուռ | 13 դ. | — | Հ | կիսավեր է, ունի ամ-ից կից նախասրահ | ![]()
| ||
Խաչքար | 13 դ. | ագուցված է մատուռի մուտքից աջ | — | Հ | ![]()
| ||
Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին | 1072 թ | — | Հ | գմբեթավոր դահլիճ, գլխավոր եկեղեցին է | ![]()
| ||
Խաչքար | 12-13 դդ. | ագուցված է եկեղեցու ամ պատին, արտաքուստ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 12-13 դդ. | ագուցված է եկեղեցու ամ պատին, արտաքուստ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13 դ. | ագուցված է եկեղեցու հվ պատին, ներքուստ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13 դ. | ագուցված է եկեղեցու ամ պատին, մուտքից աջ, ներքուստ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Եկեղեցի Սբ. Գրիգոր | 10 դ. | հրվանդանի աե մասում | — | Հ | գմբեթավոր սրահ | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Եկեղեցի Սբ. Ստեփանոս | 1244 թ. | Սբ. Գրիգոր եկեղեցուց աե | — | Հ | գմբեթավոր | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 12-13 դդ. | համալիրի աե կողմում | — | Հ | կանգնեցված է պատվանդանի վրա | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 12-13 դդ. | հացատան մոտ | — | Հ | երկատված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 12-13 դդ. | Սբ. Ստեփանոս եկեղեցու մուտքի մոտ, արտաքուստ | — | Հ | երկատված, կանգնեցված պատվանդանի վրա | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 13 դ. | Սբ. Աստվածածին եկեղեցու հվ մուտքի մոտ, արտաքուստ | — | Հ | բարձրարվեստ | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 13 դ. | Սբ. Գրիգոր եկեղեցու գավթի ամ մուտքի մոտ, արտաքուստ | — | Հ | կանգնեցված է պատվանդանի վրա | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 13 դ. | Սբ. Գրիգոր եկեղեցու գավթի ամ մուտքի մոտ, արտաքուստ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Հացատուն | 13 դ. | Սբ. Աստվածածին եկեղեցուց ամ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Մատուռ | 13 դ. | կից է Սբ. Գրիգոր եկեղեցուն հս-ից | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Մատուռ | 13 դ. | հիմնական հուշարձանախմբից 300 մ աե, բլրալանջին | — | Հ | ![]()
| ||
Խաչքար | 12 դ. | ագուցված է մատուռի ամ պատին, արտաքուստ | — | Հ | ![]()
| ||
Խաչքար | 12 դ. | ագուցված է մատուռի ամ պատին, արտաքուստ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 12 դ. | ագուցված է մատուռի ամ պատին, արտաքուստ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13 դ. | մատուռի խորանում | — | Հ | արձանագիր, ծառայում է որպես վեմքար | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Խաչքար | 13 դ. | մատուռի մուտքի մոտ, ներքուստ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13 դ. | մատուռի հվ պատի մոտ, արտաքուստ | — | Հ | երկատված | ![]()
| |
Խաչքար | 13 դ. | մատուռից հվ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13 դ. | մատուռից հս | — | Հ | կանգնեցված է պատվանդանի վրա | ![]()
| |
Խաչքար | 13 դ. | մատուռի մոտ | — | Հ | կանգնեցված է պատվանդանի վրա | ![]()
| |
Սեղանատուն | 1248 թ. | համալիրի ամ կողմում | — | Հ | ճարտ.` Մինաս և Գրիգորես | ![]()
| |
Տապանատուն Բագրատունիների | 12-13 դդ. | կից է Սբ. Գրիգոր եկեղեցու գավթի հվ պատին | — | Հ | ավերված, պահպանվել են հիմքերը | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Տապանաքար Սմբատ թագավորի | 12 դ. | — | Հ | արձանագիր | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Տապանաքար | 12 դ. | — | Հ | արձանագիր | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Քարայր-կացարանների համալիր | 10-13 դդ. | վանքից մոտ 250 մ ամ, սար տանող ճանապարհի աջ ժայռալանջին | — | Հ | բաղկացած է մոտ 10 բնական և արհեստական այրերից | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Քարայր-կացարան | 10-13 դդ. | — | Հ | երկհարկ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Քարայր-կացարան | 10-13 դդ. | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| |||
Խաչքար | 7 դ. | Քարայր-կացարանների համալիր մտնող կածանի աջ կողմում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 7-8 դդ. | նախորդի մոտ | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
| ||
Խաչքար | 13 դ. | նախորդի մոտ | — | Հ | երկատված | Լուսանկար վերբեռնել
| |
Քարայր-կացարան | 10-13 դդ. | Հաղարծնի վանք տանող ճանապարհի 2.5 կմ-ի վրա, ճանապարհից 300 մ աջ, անտառում | — | Հ | Լուսանկար վերբեռնել
|