Կոստանդնուպոլսում 1915 թվականի ապրիլի 24-ին ձերբակալված հայ մտավորականների ցանկ
Հայ մտավորականության ոչնչացումը Մեծ Եղեռնի կենտրոնական փուլերից մեկն է։ Օգտվելով պատերազմական իրավիճակից և իր կողքին ունենալով հզոր դաշնակիցներ, խաղալով Քառյակ միության և Անտանտի միջև առկա հակասությունների վրա, ձեռնարկեց հայերին իրենց հայրենիքի մի մասում բնաջնջելու քաղաքականությունը։ Այդ ծրագրի իրականացումը սկսվեց բանակում ծառայող հայերի զինաթափումից և ոչնչացումից, որին հետևեց հայ մտավորականության սպանդը[1]։
Երիտթուրքական կառավարությունը նպատակ ուներ գլխատել ժողովրդին և ի չիք դարձնել մոտալուտ կոտորածների ժամանակ ինքնապաշտպանության հնարավոր որևէ փորձ։ Ապրիլի 24-ի լույս 25-ի գիշերը դարձավ այդ քաղաքականության գագաթնակետը. Կոստանդնուպոլսում ձերբակալվեցին 235 հայ մտավորականներ՝ պատգամավորներ, գրողներ, հոգևորականներ, պաշտոնյաներ, բժիշկներ, որոնց, առանց մեղադրանք ներկայացնելու, աքսորեցին Անկարա, Կոնիա, Դիարբեքիր և ի վերջո՝ Սիրիայի անապատային շրջաններ, մասնավորաբար Դեր Զոր։ Դա պայմանավորված էր նրանով, որ հայ մտավորականության մեծ մասը կենտրոնացած էր Կոստանդնուպոլսում և այստեղ էին եվրոպական երկրների դեսպանատները, ուր կարող էին բողոքով դիմել հայ մտավորականները[2]։
Ապրիլի 24-25 ձերբակալություններից երեք օր առաջ սկսվել էր մտավորականության ձերբակալությունը Անատոլիայի տարածքում։ Ձերբակալվածներից ոչ մեկի դեմ դատական գործ չհարուցվեց, նրանց մեծ մասը մահապատժի ենթարկվեց առանց դատական որոշման[3]։ Նույն ճակատագրին արժանացան կայսրության կենտրոնում տեղակայված քաղաքների բոլոր մտավորականները[2]։
Բոլոր դեպքերում ձերբակալված մտավորականները պատկանում են հայկական տարբեր քաղաքական կուսակցությունների, առաջին հերթին Հնչակյանների (սոցիալ-դեմոկրատների) կուսակցությանը և այնուհետև դաշնակցականների (ռադիկալների) և ռամկավարների (դեմոկրատների), հայերի, որոնք այսօրինակ քաղաքական ուղղությունների արդեն վաղուց են պատկանում և յուրաքանչյուր անձնավորություն ինքնուրույն քաղաքական գործունեությամբ է աչքի ընկել, ու որոնք կապ ունեն արտասահմանի հայկական քաղաքական միությունների կամ կոմիտեների հետ[4]։
Ցանկ խմբագրել
Ձերբակալված հայ մտավորականների ցանկը[5]
- Կոմիտաս
- Սիամանթո
- Ռուբեն Սևակ
- Ռուբեն Զարդարյան
- Քելեկյան (թուրքական «Սաբահ» թերթի գլխավոր խմբագիր)
- Տիրան Կոծոկյան (թուրքական համալսարանի քաղաքական պատմության պրոֆեսոր)
Գրականություն խմբագրել
- Армянский вопрос и геноцид армян в Турции (1913-1919), Материалы Политархива МИД Кайзеровской Германии, отв. ред. В. А. Микаелян, Е., 1995, с. 456
- http://lraber.asj-oa.am/6175/1/15.pdf Արխիվացված 2014-12-15 Wayback Machine
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Rummel R. J. "The Holocaust in Comparative and Historical Perspective". The Journal of Social Issues. Volume 3, no.2. April 1, 1998.
- ↑ 2,0 2,1 է. Շտիր // «Հայերի բնաջնջումը Թուրքիայում»
- ↑ Германские источники о геноциде армян; Период Первой мировой войны. Сб. док. и мат., в 2-х т., сост. Степанян С. С., т. 1, Е., 1991, с. 203
- ↑ Օհանջանյան Ա., Մարտիրոսյան Վ., Ավստրո-Հունգարիայի դիվանագետների հաղորդագրությունները Հայոց ցեղասպանության մասին (1915-1918), Ե., 2004, էջ 13։
- ↑ Լեփսիուս Յ., Գաղտնի տեղեկագիր. Հայ ժողովրդի ջարդերը, Ե., 2003, էջ 129