Կատեգորիա:Թափոններ

Ռադիոակտիվ թափոնների կառավարում խմբագրել

Ռադիոակտիվ թափոնը բնորոշվում է որպես ռադիոակտիվ նյութ, որը չի նախատեսվում օգտագործել որևէ նպատակով և ենթակա է կենսոլորտից մեկուսացման: Ռադիոակտիվ թափոնները դասակարգվում են ըստ ծագման, ագրեգատային վիճակի, ակտիվության, ճառագայթման տեսակի և թափոններում առկա ռադիոակտիվ իզոտոպների կիսատրոհման պարբերության:

Ըստ ծագման թափոնները դասվում են.

• Միջուկային թափոններ, որոնք առաջանում են միջուկային տեղակայանքների (միջուկային ռեակտոր, միջուկային վառելիքի պահեստարան, ատոմային կայան, միջուկային նյութի վերամշակման, արտադրության օբյեկտ) շահագործման և շահագործումից հանման ժամանակ.
• Ինստիտուցիոնալ (մունիցիպալ) թափոններ, որոնք առաջանում են ռադիոակտիվ իզոտոպների արտադրության և կիրառության ժամանակ (օրինակ՝ բժշկության, արդյունաբերության, գիտահետազոտական և այլ բնագավառներում).
• Բնական ծագմամբ ռադիոակտիվ նյութեր պարունակող թափոններ, որոնք առաջանում են հանքարդյունահանման և հանքամշակման ժամանակ:

Ըստ ագրեգատային վիճակի ռադիոակտիվ թափոնները բաժանվում են պինդ, հեղուկ և գազային թափոնների:
Ըստ տեսակարար ակտիվության պինդ ռադիոակտիվ թափոնները բաժանվում են. շատ ցածր ակտիվությամբ, ցածր ակտիվությամբ, միջին ակտիվությամբ և բարձր ակտիվությամբ թափոններ:
Ըստ ճառագայթման տեսակի ռադիոակտիվ թափոնները բաժանվում են ալֆա (α), բետա (β) և գամմա (γ) ճառագայթող թափոններ:
Ըստ թափոններում առկա ռադիոակտիվ իզոտոպների կիսատրոհման պարբերության թափոնները դասակարգվում են շատ կարճ ապրող, կարճ ապրող և երկար ապրող թափոնների:

Ռադիոակտիվ թափոնների կառավարման հիմնարար սկզբունքները ^[1]
Ռադիոակտիվ թափոնները պետք է կառավարվեն այնպես, որ.

• չհասցվի վնաս մարդկանց առողջությանը,
• չհասցվի վնաս շրջակա միջավայրին, ներառյալ բնական ռեսուրսներին,
• հաշվի առնվեն հարակից պետությունների բնակչության և շրջակա միջավայրի վրա ռադիոակտիվ թափոների վնասակար ազդեցության հնարավոր հետևանքները,
• ռադիոակտիվ թափոնների կանխատեսելի ազդեցությունն ապագա սերունդների վրա առնվազն չգերազանցի ներկա սերնդի վրա այդ ազդեցության ընդունելի մակարդակները,
• ապագա սերունդների վրա չդրվի չարդարացված բեռ,
• ռադիոակտիվ թափոնների կառավարումը կարգավորող իրավական համակարգը պետք է նախատեսի ռադիոակտիվ թափոնների կառավարման ոլորտում իրավասությունների ու պարտականությունների հստակ տարանջատում և ապահովի անկախ կարգավորման գործառույթների իրականացում,
• ռադիոակտիվ թափոնների առաջացումն ըստ ակտիվության և ծավալի պետք է պահվի գործնականորեն հասանելի նվազագույն մակարդակի վրա,
• պետք է հաշվի առնվի ռադիոակտիվ թափոնների առաջացման և դրանց կառավարման փուլերի փոխկապակցվածությունը,
• ռադիոակտիվ թափոնների կառավարման տեղակայանքների անվտանգությունը պատշաճ մակարդակով պետք է ապահովվի նրանց կենսական ցիկլի բոլոր փուլերում:

Ռադիոակտիվ թափոնների կառավարման փուլերը և յուրաքանչյուր փուլը ներառող աշխատանքները համառոտ ներկայացված են ^[2] գրաֆիկում

Հեղուկ ռադիոակտիվ թափոնների կառավարումը գրաֆիկորեն կարելի է ներկայացնել հետևյալ կերպ.^[3]
Հեղուկ թափոնների մշակումը հիմնականում նպատակաուղղված է բաժանելու այն երկու մասի՝

• ռադիոակտիվ իզոտոպների բարձր պարունակությամբ խտանյութ (փոքր մաս)
• հեղուկ, որի աղտոտվածության մակարդակը թույլ է տալիս արտանետել շրջակա միջավայր կամ կրկնակի օգտագործել (մեծ մաս)

Պինդ ռադիոակտիվ թափոնների կառավարումը գրաֆիկորեն ներկայացված է ^[4]

Օգտագործումից դուրս եկած ռադիոիզոտոպային աղբյուրների կառավարումը գրաֆիկորեն ներկայացված է ^[5]

Բնական ծագմամբ ռադիոակտիվ նյութեր պարունակող թափոնների կառավարում

Բնական ծագմամբ ռադիոակտիվ նյութեր պարունակող թափոններ են անվանում ռադիոակտիվ թափոն հայտարարված.

• բնական ծագմամբ ռադիոակտիվ նյութերը (NORM - Naturally Occurring Radioactive Material), որոնք բացի բնական ռադիոակտիվ իզոտոպներից չեն պարունակում նշանակալի քանակությամբ այլ ռադիոակտիվ իզոտոպներ («զգալի քանակություն»-ը սահմանվում է ատոմային էներգիայի օգտագործման ոլորտը կարգավորող մարմնի կողմից),
• տեխնոլոգիապես հարստացված բնական ծագմամբ ռադիոակտիվ նյութերը (TENORM - Technologically Enhanced Naturally Occurring Radioactive Material), որոնցում բնական ռադիոակտիվ իզոտոպների տեսակարար ակտիվությունները ենթարկվել են փոփոխության անթրոպոգեն գործունեության արդյունքում:

Բնական ծագմամբ ռադիոակտիվ իզոտոպներ հասկացությունը սովորաբար օգտագործվում է K-40, U-235, 238, Th-232 (U-236-ի տրոհման արդյունք), դրանց տրոհման արդյունքների դեպքում և տրիտիում և C-14 /բնական ակտիվացման գործընթացներից առաջացող իզոտոպների վերաբերյալ: Հանքարդյունաբերությունը (հազվագյուտ տարրերի, ցինկի, կապարի, ածխի, ալյումինի, ցիրկոնիումի) ընդհանուր առմամբ տարեկան առաջացնում է 104-106 տոննա բնական ծագմամբ ռադիոակտիվ նյութեր պարունակող թափոններ: Նմանատիպ ռադիոակտիվ թափոնների կառավարումը տարբերվում է այլ ծագմամբ ռադիոակտիվ թափոնների կառավարման բնորոշ մոտեցումից` այն է խտացում և մեկուսացում: Այս թափոնների վերամշակումը ներառում է տարբեր գործընթացների միջոցով կույտերի կայունացումը, որը նպատակաուղղված է թափոնների պահման և թաղման անվտանգության մեծացմանը: Քանի որ հնարավոր չէ տեղափոխել այսպիսի մեծ քանակությամբ նյութերը, բնական ծագմամբ ռադիոակտիվ թափոնները նպատակահարմար է թաղել առաջացման վայրում կամ հաշվի առնելով երկար ապրող ռադիոակտիվ իզոտոպների առկայությունը նմանատիպ թափոններում, որպես թաղման այլընտրանք՝անժամկետ վերահսկողություն:

Ռադիոակտիվ թափոնների պահում և թաղում

Պահումը դա ռադիոակտիվ թափոնների ժամանակավոր (կարճաժամկետ կամ երկարաժամկետ) ամփոփումն է դրանց մեկուսացումը ապահովող տեղակայանքում` ռադիոակտիվ թափոնների պահեստարանում` հետագա դուրս բերման մտադրությամբ: Մինչդեռ թաղումը դա ռադիոակտիվ թափոնների տեղադրումն է համապատասխան գերեզմանոցում (մակերևույթային, մերձմակերեսային, խորը երկրաբանական ֆորմացիաներում կառուցված), առանց դուրսբերման մտադրության:
Ռադիոակտիվ թափոնների դասակարգման կիրառությունը թաղման տարբերակի ընտրության ժամանակ գրաֆիկորեն ներկայացված է ^[6]

1. ↑ IAEA Safety Series No. 111-F
2. ↑

   

3. ↑

   

4. ↑

   

5. ↑

   

6. ↑