Երազ (էթնիկ խումբ)
Երազ, հաճախ կոչվում են Եր-ազ կամ Երազի, ադրբեջանական էթնիկ ենթախումբ։ Տերմինը հերաբերվում է նաև կլանի, որոնք գաղթել են ժամանակակից Հայաստանից։ Տերմինն առաջացել է «Երևանի ադրբեջանցիներ» բառակապակցությունից և օգտագործվում է, նույնիսկ եթե մարդը ծնունդով Երևանից չէ[1]։
Երբ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ հարևան Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վաղեմի պատմական լարվածության պատճառով գրեթե բոլոր երազները լքել են Հայաստանը և մեկնել Ադրբեջան և այլ երկրներ։ Քանի որ նրանց սովորույթները ու խոհանոցը տարբերվում են Ադրբեջանի ադրբեջանցիների սովորույթներից, երազները հետագայում պահպանել են իրենց ենթամշակույթը։ Ադրբեջանից ադրբեջանցիների և Հայաստանից ադրբեջանցիների միջև լարվածության և մշակութային տարբերությունների պատճառով «երազ» տերմինը կարող է մեկնաբանվել որպես նսեմացուցիչ[1][2]։
Պատմություն խմբագրել
Հայաստանում ադրբեջանական համայնքը ներկայացված է եղել մեծ թվով, սակայն գործնականում այլևս գոյություն չունի 1988-1991 թվականներից ի վեր, երբ ադրբեջանցիների ճնշող մեծամասնությունը լքել է երկիրը Արցախյան առաջին պատերազմի և Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև շարունակվող հակամարտության արդյունքում։ ՄԱՓԳՀ-ի հանձնակատարի գնահատականներով՝ ներկայումս Հայաստանում ադրբեջանցիների թիվը կազմում է 30-ից մինչև մի քանի հարյուր մարդ[3], որոնց մեծ մասը բնակվում է գյուղական վայրերում։ Նրանք հիմնականում ադրբեջանցի կանայք են, որոնք ամուսնացել են հայ տղամարդկանց հետ, ինչպես նաև տարեցներ և հիվանդներ, որոնք չեն կարողացել լքել երկիրը։ Հաղորդվում է նաև, որ նրանց մեծ մասը փոխել են իրենց անունները և փորձում են ստվերում մնալ, որպեսզի խուսափեն խտրականությունից[4][5]։
Քաղաքական իշխանություն խմբագրել
Ադրբեջանում երազները ձևավորում են համախմբված քաղաքական կլան, որը Նախիջևանի կլանի հետ մեկտեղ գերիշխում է ադրբեջանական քաղաքականության մեջ խորհրդային ժամանակներից ի վեր[6][7]։ Չնայած նրան, որ նա ծնվել է Նախիջևանում, Հեյդար Ալիևի ընտանիքը, որը Ադրբեջանի նախկին նախագահն է և ներկայիս նախագահի հայրը, ծագում է Հայաստանից[8]։ Քանի որ ադրբեջանական քաղաքականության մեջ իշխանության բաշխումը հիմնված է կլանային և ընտանեկան կապերի վրա[9], այդ երկու արևմտյան ադրբեջանական կլանները հետ են մղել իշխանության մյուս կլանները[6][8] և ձևավորել նախիջևանցիների և երազի կլանային խմբերի շուրջ կառուցված հովանավորության բրգաձև ցանց[10]։
Երազ կլանի առաջնորդը Ջալալ Ալիևն է՝ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հորեղբայրը[9]։ Եվս մեկ նշանավոր անդամ է Ռամիզ Մեհտիևը՝ նախագահի գործադիր մարմնի ղեկավարը[8]։ Ջալալ Ալիևից առաջ երազի ոչ պաշտոնական առաջնորդն էր Ալի Ինսանովը, «Նոր Ադրբեջան» իշխող կուսակցության համահիմնադիր և Ադրբեջանի առողջապահության նախկին նախարարը 12 տարվա ընթացքում։ Ինսանովը և ազդեցիկ պաշտոնյա Ակիֆ Մուրադվերդիևը համարվում էին երազի կլանի ամենաազդեցիկ անդամներից մեկը, քանի դեռ նախագահ Իլհամ Ալիևը նրանց չէր ազատել 2005 թվականի նոյեմբերին կայացած խորհրդարանական ընտրություններից առաջ կոռուպցիայի համար[7][11]։
Երազը երկու ոչ քաղաքական շարժում ունի՝ Ագրիդագը (Արարատի ադրբեջանական անվանումը) և Իրևան Բիրլիյին (Երևանյան միասնություն)[8]։ Ինսանովի հիմնադրած Ագրիդագը ազգային մակարդակում գործել է որպես կլանի ազդեցության տարածման միջոց, հատկապես երկրի առողջապահության համակարգի վրա[7]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Political glossary, Conciliation Resources, Accessed January 14, 2011.
- ↑ Azerbaijan: Vulnerable Stability Արխիվացված 2012-07-28 Wayback Machine, Europe Report N°207, International Crisis Group, September 3, 2010, Accessed January 14, 2011.
- ↑ Second Report Submitted by Armenia Pursuant to Article 25, Paragraph 1 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities. Received on 24 November 2004
- ↑ International Protection Considerations Regarding Armenian Asylum-Seekers and Refugees Արխիվացված 2014-04-16 Wayback Machine. United Nations High Commissioner for Refugees. Geneva: September 2003
- ↑ Country Reports on Human Rights Practices - 2003: Armenia U.S. Department of State. Released 25 February 2004
- ↑ 6,0 6,1 Azerbaijan Update Արխիվացված 2013-09-23 Wayback Machine, The European Forum for Democracy and Solidarity, November 24, 2006, Accessed Dec. 14, 2006.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Ben Wetherall, Azerbaijan: President Aliyev Asserts His Authority on Eve of Parliamentary Elections, Global Insight, Accessed Dec. 14, 2006.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Azerbaijan: Turning Over a New Leaf? Արխիվացված 2016-03-03 Wayback Machine, Europe Report N°156, International Crisis Group, May 12, 2004, Accessed Dec. 14, 2006.
- ↑ 9,0 9,1 Philip Stephens, From east to west, Financial Times, October 28, 2005, Accessed Dec. 14, 2006.
- ↑ Head of State: President Ilham Aliyev, October 2003- Արխիվացված 2007-09-27 Wayback Machine, International Crisis Group, September 22, 2004, Accessed Dec. 14, 2006.
- ↑ Rovshan Ismayilov, Azerbaijan: Two More officials Sacked Արխիվացված 2012-10-06 Wayback Machine, Eurasianet, October 20, 2005, Accessed Dec. 14, 2006.