Ենթաստղային օբյեկտ

Ենթաստղային օբյեկտ (անգլ.՝ Substellar object), ենթաստղը աստղագիտական օբյեկտ է, որի զանգվածը փոքր է ջրածնի այրման միջուկային ռեակցիաներին աջակցելու համար պահանջվող նվազագույնից (մոտ 0,08 ԱԱրեգակի զանգված)։ Այս սահմանումը ներառում է շագանակագույն թզուկներ և EF Eridani B աստղեր, ինչպես նաև կարող է ներառել մոլորակային զանգվածի օբյեկտներ՝ անկախ նրանց ձևավորման մեխանիզմից կամ ընդունող աստղի հետ կապից^[2]^[3]^[4]^[5]։

Եթե ենթադրենք, որ ենթաստղային մարմինն ունի Արեգակի բաղադրությունը և առնվազն Յուպիտերի զանգվածը (մոտ 10⁻³ արևի զանգված), ապա շառավիղը համեմատելի կլինի Յուպիտերի շառավղին (մոտ 0,1 արևի շառավիղ)՝ անկախ նրանից ենթաստղային օբյեկտի զանգվածից (շագանակագույն թզուկների զանգվածը չի գերազանցում Յուպիտերի 75 զանգված)։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ նման օբյեկտի կենտրոնը զանգվածային միջակայքի վերին սահմանում (ջրածնի այրման սահմանից ցածր) դեգեներացված է ≈10³գ/սմ³ խտությամբ, բայց դեգեներացիան նվազում է զանգվածի նվազման հետ մինչև Յուպիտերի զանգվածին հավասար զանգված, ենթաստղային մարմինը կենտրոնական խտություն չի ստանա 10գ/ ^սմ3-ից պակաս։ Խտության նվազումը հավասարակշռում է զանգվածի նվազումը, ինչի արդյունքում շառավիղը մնում է գրեթե անփոփոխ^[6]։

Ենթաստղային մարմինը, որի զանգվածը մի փոքր ավելի փոքր է, քան պահանջվում է ջրածնի այրման համար, դեռ կարող է այրել ջրածինը հենց կենտրոնում։ Չնայած այս գործընթացը որոշակի էներգիա է ստեղծում, այն բավարար չէ օբյեկտի գրավիտացիոն սեղմումը հաղթահարելու համար։ Նմանապես, թեև 0․13 արեգակնային զանգվածից ավելի զանգված ունեցող օբյեկտը ի վիճակի է որոշ ժամանակ աջակցել միջուկային դեյտերիումի այրման ռեակցիաներին, էներգիայի նման աղբյուրը կսպառվի 10^{6 –}10⁸ տարում։ Բացառությամբ էներգիայի նման աղբյուրների, մեկուսացված ենթաստղային օբյեկտի ճառագայթումը տեղի է ունենում միայն այն ժամանակ, երբ գրավիտացիոն պոտենցիալ էներգիան ազատվում է, ինչի հետևանքով աստղը սառչում և կծկվում է։ Աստղի շուրջ պտտվող ենթաստղային առարկան ավելի դանդաղ կկծկվի, քանի որ տաքանում է աստղից և հակված է հավասարակշռության վիճակի, երբ օբյեկտը արձակում է այնքան էներգիա, որքան ստանում է աստղից^[7]։

Դասակարգում խմբագրել

Ուիլյամ ՄաքՄիլանը 1918 թվականին առաջարկեց ենթաստղային մարմինների դասակարգումը երեք կատեգորիայի՝ հիմնված օբյեկտի խտության և փուլային վիճակի վրա՝ պինդ, անցումային և մուգ (ոչ աստղային) գազային մարմիններ^[8]։ Պինդ մարմիններից են Երկիրը, ավելի փոքր երկրային մոլորակները և արբանյակները; Ուրանը և Նեպտունը (ինչպես նաև մինի-Նեպտունները և գերերկրները) դասակարգվում են որպես անցումային օբյեկտներ։ Սատուրնը, Յուպիտերը և գազային խոշոր հսկաները ներառված են գազային օբյեկտների կատեգորիայի մեջ։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Chabrier and Baraffe: Chabrier, Gilles; Baraffe, Isabelle Theory of Low-Mass Stars and Substellar Objects(անգլ.) // Կաղապար:Нп3 : journal. — 2000. — Т. 38. — С. 337—377. — doi:10.1146/annurev.astro.38.1.337

↑ «New Cool Starlet in Our Backyard». ESO Picture of the Week. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
↑ §3, What Is a Planet? Archive copy Wayback Machine-ի միջոցով:, Steven Soter, Astronomical Journal, 132, #6 (December 2006), pp. 2513–2519.
↑ Chabrier and Baraffe, pp. 337–338
↑ Alula Australis Error in Webarchive template: Empty url., Jim Kaler, in Stars, a collection of web pages. Accessed on line September 17, 2007.
↑ A search for substellar members in the Praesepe and σ Orionis clusters Archive copy Wayback Machine-ի միջոցով:, B. M. González-García, M. R. Zapatero Osorio, V. J. S. Béjar, G. Bihain, D. Barrado Y Navascués, J. A. Caballero, and M. Morales-Calderón, Astronomy and Astrophysics 460, #3 (December 2006), pp. 799–810.
↑ Chabrier and Baraffe, §2.1.1, 3.1, Figure 3
↑ Chabrier and Baraffe, §4.1, Figures 6–8
↑ {{{վերնագիր}}}.

[1] «New Cool Starlet in Our Backyard». ESO Picture of the Week. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.

[2] §3, What Is a Planet? Archive copy Wayback Machine-ի միջոցով:, Steven Soter, Astronomical Journal, 132, #6 (December 2006), pp. 2513–2519.

[3] Chabrier and Baraffe, pp. 337–338

[4] Alula Australis Error in Webarchive template: Empty url., Jim Kaler, in Stars, a collection of web pages. Accessed on line September 17, 2007.

[5] A search for substellar members in the Praesepe and σ Orionis clusters Archive copy Wayback Machine-ի միջոցով:, B. M. González-García, M. R. Zapatero Osorio, V. J. S. Béjar, G. Bihain, D. Barrado Y Navascués, J. A. Caballero, and M. Morales-Calderón, Astronomy and Astrophysics 460, #3 (December 2006), pp. 799–810.

[6] Chabrier and Baraffe, §2.1.1, 3.1, Figure 3

[7] Chabrier and Baraffe, §4.1, Figures 6–8

[8] {{{վերնագիր}}}.

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]