Եթե նրանք չունեն հաց, թող թխվածք ուտեն

«Եթե նրանք չունեն հաց, թող թխվածք ուտեն», ֆրանսիական հանրահայտ «Qu’ils mangent de la brioche» արտահայտության հայերեն թարգմանությունը, որը բառացի նշանակում է «Թող նրանք ուտեն բրիոշներ»։ Ունի խճճված ծագում, ըստ ամենատարածված տարբերակի հեղինակը Ֆրանսիայի թագուհի, Լյուդովիկոս XVI-ի կին Մարի Անտուանետն է, սակայն հարկ է նշել, որ թագուհու կենսագրության ժամանակագրական տվյալները չեն համապատասխանում արտահայտության ստեղծման ժամանակաշրջանին։

Շարդենի բրիոշով նատյուրմորտը

Արտահայտության պատմությունը

Վերը նշյալ արտահայտությունն առաջին անգամ օգտագործվել է Ժան-Ժակ Ռուսոյի կողմից իր «Ապաշխարանք» (1766 - 1770) ստեղծագործության մեջ, սակայն ոչ այն տարբերակով, որով սովորաբար այն կիրառվում է։ Համաձայն Ռուսոյի՝ այս արտահայտությունն արտաբերել է ֆրանսիական մի արքայադուստր, որն արդյունքում ժողովրդի և նույնիսկ մի քանի պատմաբանների կողմից նույնացվել է Մարիա-Անտուանետայի(1755 - 1793) հետ։

Ի՞նչ անել հաց ունենալու համար

Գնել` ես ինքս երբեք չէի համաձայնվի։ Ինչպես կարելի է, որ կարևոր պարոնը, սուրը ձեռքին, գնա հասարակ հացթուխի մոտ և այն էլ ինչի, մի կտոր հացի համար։ Եվ վերջապես ես հիշեցի, թե ինչպիսի ելք առաջարկեց մի արքայադուստր, երբ նրան տեղեկացրին, որ գյուղացիները հաց չունեն. թող ուտեն բրիոշի։ Ես այդպես էլ վարվեցի, բայց որքան դժվարությունների ես հանդիպեցի - Ժան-Ժակ Ռուսո «Ապաշխարանք»

Ժամանակագրական խնդիրն այն է, որ այդ ժամանակ Մարիա-Անտուանետան դեռևս ամուսնացած չի եղել և ապրել է հայրենի Ավստրիայում, Ֆրանսիա նա տեղափոխվել է միայն 1770 թ։ Ինչպես նկատում ենք, Ռուսոն իր ստեղծագործության մեջ որևէ կոնկրետ անուն չի մատնանշել։ Անկախ այժմյան հայտնիությունից՝ Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ այն գրեթե չի օգտագործվել։ Ինչպես երևում է, դիպուկ արտահայտության հեղինակը ինքը Ռուսոն է, որը շատ շատերի նման նույնպես ցանկանում էր հավատալ, որ այն արտաբերվել է թագուհու կողմից այդքան ատելի դարձած հեղափոխության նախօրեին։