Դեղագործական գործունեության կազմակերպումը Հայաստանում

Դեղագործական գործունեության կազմակերպումը Հայաստանում, Հայաստանում առաջին պաշտոնական դեղատունը բացվել է Երևանում 1899 թվականին՝ դեղագործ Շահնազարովի միջոցներով։ Հայաստանի Առաջին Հանրապետության օրոք գործել են 11 մասնավոր դեղատներ, որտեղ աշխատել է 36 դեղագործ։ Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո մասնավոր դեղատներն ազգայնացվել են, կառուցվել նորերը. 1925 թվականին կար 12, 1940 թվականին՝ 63 դեղատուն (32-ը՝ գյուղերում)։ Հետպատերազմյան տարիներին հանրապետությունում ստեղծվել է դեղատնայի նցանց։ 1988 թվականին գործել են 314 տնտհաշվարկային (123-ը՝ գյուղերում) դեղատներ, բուժկանխարգելիչ հիմնարկներինկից՝ բյուջետային 30 դեղատուն, ինչպես նաև 210 դեղակրպակ և 565 դեղատնային կետեր։ Աշխատել են 627 պրովիզոր և 1050 դեղագործ։ Մինչև 1992 թվականը դեղատնային ոլորտը ղեկավարել է Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության դեղատնային գլխավոր վարչությունը։ Հայաստանի Հանրապետության անկախությունից հետո այդ ոլորտը հիմնովին փոխվել է. երկրի դեղատների ու դեղերի «Արմֆարմացիա» հան-րապետական միության պահեստների փոխարեն ձևավորվել է մասնավոր համակարգ, որի շուկան պետությունը գրեթե չի կարգավորում։ Սեփականաշնորհման հետևանքով Հայաստանի Հանրապետությունում ընդլայնվել է դեղերի ընդհանուր տեսականին, բայց զգալիորեն նվազել է դրանց մատչելիությունը։ 1992 թվականին հիմնադրվել է դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների գործակալությունը (այժմ՝ դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն՝ ԴԲՏՓԿ), որը ձևավորվել է ԱՄՆ-ի սննդի և դեղերի դեղատներից (Երևան) վարչության օրինակով։ Դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնն պետական փակ բաժնետիրական ընկերություն(ՓԲԸ) է, որը պատասխանատու է դեղերի և բժշկական սարքերի գնահատման ու գրանցման, ինչպես նաև համապատասխան կանոնակարգող փաստաթղթերի մշակման համար։ Մինչև 2000 թվականը գործակալությունը պատասխանատու էր նաև շրջանառվող դեղերի գրանցման պահանջներին համապատասխանության մշտադիտարկման համար, որն իրականացվել է տեսչական ստուգումների միջոցով։ Այդ պատասխանատվությունը փոխանցվել է առողջապահությանը։ Հայաստանի Հանրապետությունում դեղերի ոլորտի կանոնակարգման իրավական հիմքերը սահմանվել են 1998 թվականի «Դեղերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով։ Պետությունը ներդրել է նաև որոշ հիվանդությունների բուժման համար պահանջվող դեղերի կենտրոնացված գնումների մեխանիզմ։ Այդ դեղերի գնման ծախսերը նախատեսված են առաջնային բուժօգնության հաստատությունների ֆինանսավորման կազմում(ըստ մարդաշնչի հատկացվող), որը հնարավորություն է տալիս ԱԱՊ-ի բուժկագմակերպություններին դեղեր ձեռք բերելու պետության սահմանած գներով։ Դեղագործական շուկայում գործում են թմրամիջոցներիև հոգեմետ նյութերի պահպանումն իրականացնող 8 դեղագործական կազմակերպություններ

• «Մերկադո Հոլ-դինգ»
• «Լամբրոն-ՖարմիմպԷքս»
• «Արֆարմացիա»
• «Ռիխտեր-Լամբրոն» և այլն։

ՀՀ դեղեր ներմուծող 27 կազմակերպություն

• «Նատալի Ֆարմ»
• «Ալֆա-Ֆարմ»
• «Լամբրոն-ՖարմիմպԷքս»
• «Արֆարմացիա»,
• «Էսկու-լապ»
• «Տոնուս-Լես Ֆարմատեք»
• «Արմֆարմ»
• «Սեղվիե» և այլն,

,ինչպես նաև դեղեր և բժշկական նշանակության ապրանքներ ներկրող բարեգործ, կազմակերպություններ ( Ֆրանսիայի, Բելգիայի և Հունաստանի «Բժիշկներ առանցսահմանների»-ի բաժանմունքները, «Վորլդ Վիժն Ինտերնեյշընել» միջագգային բարեգործական կազմակերպությունը և այլն)։ Շուրջ 130 արտոնագրված առաքիչներից մոտ 30-ը խոշոր են, ունեն սեփական պահեստներ՝ 800-1000 անուն դեղորայքով։ Դրանցից մի քանիսն ապահովում են շուկայում վաճառվող դեղերի մոտ 80 %-ը։ Ներկայումս գործում են 1000-1200 մասնավոր դեղատներ(նախկին պետական համակարգում գործող շուրջ 300-ի փոխարեն), որոնց 70-80 %-ը՝ Երևանում։ Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության ծրագրի իրագործման շրջանակներում 2010 թվականին պետական գրանցում են ստացել շուրջ 555 անուն դեղեր, որի շնորհիվ մի շարք դեղեր հասանելի են դարձել հիվանդներին։ Միևնույն ժամանակ պետական բյուջեից կենտրոնացված կարգով դեղապահովման համար հատկացվել է 2,6 միլիարդ դրամ, որը կազմում է ընդհանուր պահանջարկի 40 %-ը։ Կառավարությունը բաշխում է նաև մարդասիրական օգնության շրջանակներում տրամադրված դեղերն ու բժշկական սարքերը։ Հայաստանի Հանրապետությունում դեղերի հիմնական դոնոր կազմակերպություններն են Հայաստանի միավորված հիմնադրամը, Օգնության միավորված մեթոդ, կոմիտեն(UMCOR) և Միջագգային օգնության և զարգացման կազմակերպությունը (IRD)։ Հայաստանի Հանրապետության բնակչությանն անվտանգ, արդյունավետ և որակյալ դեղերովապահովելու, կեղծ և չգրանցված դեղերի շրջանառությունը վերահսկելու նպատակով կատարվում են մասնագիտական ուսումնասիրություններ։ Ապահովվում է մասնագետների մասնակցությունը թմրամիջոցների հանձնման-ընդունման, պետական գնումների գործակալության, մարդասիրական ճանապարհով ստացված դեղերի և բժշկական նշանակության ապրանքների գույքագրման ու գնահատման, միջգերատեսչական հանձնաժողովների աշխատանքներին։ 2010 թվականին հաստատվել են «Դեղերի պատշաճ արտադրական գործունեության կանոնները»՝ Հայաստանի Հանրապետությունում դեղարտադրությունը միջագգային չափանիշներին համապատասխանեցնելու, տեղական և միջագգային շուկաներում տեղական արտադրությանդեղերի մրցունակությունը բարձրացնելու, արտահանման ծավալներն ավելացնելու, դեղարտադրության տեխնիկական հագեցվածությունը ժամանակակից միջագգային չափանիշներին համապատասխանեցնելու նպատակով և այլն։ Մշակվել են նաև իրավական ակտեր՝ «Թմրամիջոցների և հոգեմետ նյութերի ու դրանց պրեկուրսորների շրջանառության կանոնները սահմանելու», «Թունավորնյութերի ցանկը և խիստ թունավոր նյութերի խոշոր չափերը սահմանելու» և «Բժշկական նպատակներով թմրամիջոցների և հոգեմետ նյութերի օգտագործման կարգն ու պայմանները հաստատելու» վերաբերյալ։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։