Ֆրեդ Շեպարդ
Ֆրեդ Շեպարդ (սեպտեմբերի 11, 1855[1], Ellenburg, Քլինտոն շրջան, Նյու Յորք, ԱՄՆ - դեկտեմբերի 18, 1915[1], Նորագեղ, Հայաստան), ամերիկացի բժիշկ, հայոց ցեղասպանության վկա։ Բազմաթիվ հայերի կյանք է փրկել Եղեռնի ընթացքում։ Հայտնի է թուրք քաղաքական գործիչներին հայերին արտաքսելուց հետ պահելուն ուղղված իր ջանքերով։
 | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | սեպտեմբերի 11, 1855[1] |
| Ծննդավայր | Ellenburg, Քլինտոն շրջան, Նյու Յորք, ԱՄՆ |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 18, 1915[1] (60 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Նորագեղ, Հայաստան |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} ԱՄՆ |
| Կրթություն | Կոռնելի համալսարան և Միչիգանի համալսարանի բժշկական դպրոց |
| Մասնագիտություն | բժիշկ |
| Ամուսին | Fannie Perkins Shepard?[1] |
Կենսագրություն խմբագրել
Ֆրեդ Դուգլաս Շեպարդը ծնվել է Էլենբուրգում՝ Նյու Յորքում, 1855 թ. սեպտեմբերի 11-ին[2]։ Նախնական կրթություն է ստացել Նյու Յորքի Ֆրակնլինի ակադեմիայում, շարունակել է Կորնելի Համալսարանում, ապա՝ Միչիգանի համալսարանում, որն ավարտել է բժշկական աստիճանով, 1881 թ.։
1882 թ. կնոջ հետ տեղափոխվել է Օսմանյան կայսրություն, աշխատել է Այնթապում Կենտրոնական Թուրքական քոլեջն կից Ազարիա Սմիթի բժշկական հոսպիտալում։ [2][3]։ Աշխատանքի ընթացքում բուժել է տարբեր ռասայական և կրոնական պատկանելություն ունեցող մարդկանց։ Բժշկական հմտություններ և տեխնիկաներ է սովորեցրել է տեղացիներին, այդ թվում հայերին[2]։ Նրանցից մեկը՝ բժ. Հաբիբ Նազարյանը, դարձել է Այնթապի գլխավոր բժիշկը, մյուսը՝ բժ. Ա. Ա. Ալթունյանը, դարձել է Հալեպի ամենահմուտ վիրաբույժներից մեկը և ի վերջո հիմնադրել իր սեփական հոսպիտալը[4]։ Շեպարդը հաճախ ձիով շրջել է բժշկելու նպատակով՝ աշխատելով վրանում և բուժելով հիվանդներին անկախ կրոնից ու ազգությունից[5]։
Համիդյան ջարդերը խմբագրել
1895 թ. Համիդյան ջարդերի ընթացքում Շեպարդին լուր է հասնում, որ Զեյթունի Սուլեյմանի գյուղը պաշարման մեջ է։ Պաշարումը, որը հետագայում հայտնի դարձավ Զեյթունի ապստամբություն անունով, սկսվեց, երբ գյուղի հայերը, վախենալով կոտորածի հեռանկարից, ինքնապաշտպանության համար զենք վերցրեցին Օսմանյան զորքի դեմ[6][7]։ Շեպարդն անմիջապես Զեյթուն մեկնեց։ Ալիս Շեպարդ Ռիգը հիշում է նրա ժամանումը.
|
Երբ դր. Շեպարդը Զեյթուն հասավ, այնտեղ տեսավ փոքր քաղաքում հավաքված 21.000 փախստականների։ Մարդիկ սովի մեջ էին երկար պաշարումից հետո, երբ հնարավոր չէր նույնիսկ թաղել մահացածներին։ Մարդկանց մեծ կուտակման և աղտոտվածության հետևանքով ոջիլներն ահագին անելիք ունեին, և տիֆի վարակը մի հիվանդից մյուսին էր անցնում։ Թվում էր, թե մարդիկ ոչնչից այնքան չեն վախենում, ինչքան դրսի օդից, բայց, հակառակ հիվանդների վախերի և ծեր կականց առարկությունների, բժիշկը բոլորին տներից դուրս հանեց հանեց ծածկապատշգամբներ։ Դա կախարդական ազդեցություն ունեցավ։ Մի շաբաթից էլ պակաս ժամանամիջոցում օրական քառասունհինգից հիսուն մահերի փոխարեն միայն չորսը կամ հինգն էին մահանում[8] | 
|
։
When Dr. Shepard reached Zeitoun, he found 21,000 refugees crowded together in the little town. After the long siege, when even the dead could not be carried out to be buried, the people were in a starving condition. With the crowding and filth, the "cooties" were hard at work, carrying typhus germs from one sick person to another. The people seemed to fear nothing so much as a breath of outside air; but, in spite of the fears of the patients and the protests of the old women, the doctor had them all carried out on the broad verandahs of the houses. It worked like a charm. In less than a week, instead of forty-five to fifty people dying in one day, only four or five died.[8]
Զեյթունում աշխատելուց հետո Շեպարդը վերադառնում է Այնթապ, որտեղ մասնակցում է Կարմիր Խաչի օգնական գործողություններին[9]։ Այնթապում այդ ժամանակ բազմաթիվ նշանավոր հայ բանտարկյալներ կային, դադարեցված էին գործունեությունները[9]։ Շեպարդը բազմաթիվ հիվանդներ ընդունեց այնտեղ՝ մեծապես օգնելով տեղի բնակչությանը։
Ադանայի ջարդերը խմբագրել
1909 թ. Ադանայի կոտորածի ընթացքում Շեպարդը մեծ օգնություն էր հայ զոհերի համար[10]։ Այդ ժամանակ մի խումբ հայեր դիմում են ինքնապաշտպանության։ Մինչ այդ խմբի տղամարդիկ ապաստարան էին փնտրում հարևան գյուղերում, կանայք կանայք թաքնվում են տեղի եկեղեցում։ Շեպարդն այցելում է եկեղեցի և օգնում է բուժել հիվանդներին ու վիրավորներին[11]։ Երբ կանայք իրենց գյուղերն են վերադառնում, տները գտնում են ավերված կամ վառված[11]։ Շեպարդը հոգում է անօգնական հայերի կարիքները, ինչի համար մեդալ է ստանում Սուլթանից և շնորհավորական նամակ՝ Ջեմալ փաշայից, որն այդ ժամանակ Ադանան կառավարող գեներալն էր[12]։ Մեդալ է ստացել նաև Կարմիր խաչից[13]։
Մեծ եղեռնը խմբագրել
Մեծ Եղեռնի ժամանակ Շեպարդը աշխատում էր Այնթապի Ամերիկյան հիվանդանոցում։ Բազմիցս փրկել է հայերին տեղահանությունից ու կոտորածից։
Շեպարդը հատկապես հայտնի է տեղի հայերին անունից Հալեպի կառավարիչ Մեհմետ Սելալին իր դիմումով՝ համոզելով նրան չշարունակել հայերի տեղահանությունը[14]։ Ալիս Շեպարդ Ռիգը նկարագրում է.
|
|
Երբ տեղահանության ալիքը հասավ մեզ, կլանեց հարևան քաղաքները և արդեն սպառնում էր Այնթապին, դր. Շեպարդը խիստ կոչով դիմեց Հալեպ գավառի վալիին, և այս պաշտոնյան, ով արդարամիտ մարդ էր, անհողդողդ կասեցրեց այդ գործողությունները։ Մի այլ քաղաքի մի ուրիշ արդարամիտ մարդ մերժեց արտաքսել իր քաղաքի անմեղ ժողովրդին, ասելով. «Դուք կարող եք արտաքսել ինձ և իմ ընտանիքը, բայց ես չեմ ենթարկվի այս հրամաններին»։ Նրան շուտով հեռացրեցին պաշտոնից։ Հալեպի բարեպաշտ վալիին նույնպես ազատեցին և շարունակվեց Քրիստոնյա ժողովրդի դեմ ուղղված դաժան հրամանների կատարումը[15] |
|
When the wave of deportation had reached, and swept over, the neighboring towns and was threatening Aintab, Dr. Shepard made a strong appeal to the Vali [Governor General] of the province of Aleppo, and this official, who was a righteous man, firmly prevented the action being carried out. Another righteous man of another town refused to send out the innocent people of his city, saying, "You may deport me and my family, if you will, but I will not carry out these orders." He was soon removed from his post. The righteous Vali of Aleppo, too, was sent away, and the fiendish work ordered against the "Christian nation" still went on.[15]
Հալեպի կառավարչից լսելով, որ հրամանները եկել են մայրաքաղաք Կոստանդուպոլսի ամենահեղինակավոր պաշտոնյաներից, Շեպարդը հետագա տեղանահանությունները կանխելու նպատակով մեկնում է այնտեղ[16]։ Չնայած դա նրան չի հաջողվում, կարողանում է միջոցներ հավաքել տեղահանվածներին օգնելու համար[16]։ Ինչպես գրում է Ալիս Շեպարդ Ռիգը, նրան հավաստիացնում են, որ հայ կաթոլիկ և բողոքական եկեղեցիները տեղահանության չեն ենթարկվի.
|
|
Չհաջողելով բոլորին փրկելու իր ճիգերը, և կոտրված վերջնական ողբերգության մտքից, դր. Շեպարդը մեկնում է Հալեպ մի վերջին խնդրանքով։ Այնտեղ ոչնչի չէր հասել։ «Հրամանները ավելի վերևից են»։ Ուստի դոկտորը որոշում է դիմել ավելի վերևներին, և երկար ճամփորդություն է նախաձեռնում Կոստանդնուպոլիս։ Հինգ օր անց նա գրում է, որ կայսերական կառավարությունը ավետարանչական և կաթոլիկ հայերին բարեգթորեն շնորհել է աքսորից խուսափելու անձեռնմխելիություն[17] |
|
Having failed in his efforts to save all, and brokenhearted at the thought of this final tragedy. Dr. Shepard started for Aleppo to make one last appeal. Nothing could be accomplished there. "The orders were from higher up." So the doctor decided to take his appeal higher, and set out on the long journey to Constantinople. Five days later he wrote that the Imperial Government had graciously granted immunity from deportation to the Protestant and Catholic Armenians.[17]
Չնայած դրան, Այնթապ վերադառնալով նա իմացավ, որ այդ երաշխիքները չեն իրականացվել և կաթոլիկ ու բողոքական հայերը աքսորվել ու սպանվել են առաքելական հայերի հետ մեկտեղ[18]
Օսմանյան կայսրությունում ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուին ուղղված իր զեկուցման մեջ Շեպարդը նկարագրում է Զեյթունի և շրջակա գյուղերի հայերի տեղահանությունները՝ պահանջելով նրանց օգնություն տրամադրել և ասելով, որ հակառակ դեպքում ամիսների ընթացքում նրանց «երկու երրորդը կամ երեք չորրորդը կմահանա սովից ու վարակիչ հիվանդություններից»[19]
Մահը խմբագրել
Շեպարդը տիֆով է վարակվել հայ հալածյալներից և մահացել է 1915 թ. դեկտեմբերի 15-ին[20]։ Հուղարկավորությունը տեղի է ունեցել Այնթապի վարժարանում[21]։ Մահվան առթիվ հայերից մեկն ասել է. «Ես չտեսա Հիսուսին, բայց տեսա բժիշկ Շեպարդին» [21]։
Պատկերասրահ խմբագրել
-
Շեպարդը աշխատելիս -
Ձիով շրջելիս -
Լեռներում -
Ճամբարում
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 FamilySearch Family Tree — 2009.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Seaver Malone, 1918, էջ 780
- ↑ Franklin, 1919, էջ 57
- ↑ Franklin, 1919, էջ 60
- ↑ Howe, 2000, էջ 171
- ↑ Kurdoghlian, 1996, էջեր 28–29
- ↑ Hovannisian, 2004, էջ 223
- ↑ 8,0 8,1 Riggs, 1920, էջեր 113–4
- ↑ 9,0 9,1 Riggs, 1920, էջ 115
- ↑ Woman's Board of Missions, 1916, էջ 100
- ↑ 11,0 11,1 Riggs, 1920, էջ 121
- ↑ Riggs, 1920, էջ 124
- ↑ Riggs, 1920, էջ 125
- ↑ Kaiser, 2002, էջ 80
- ↑ 15,0 15,1 Riggs, 1920, էջեր 190–91
- ↑ 16,0 16,1 Kaiser, 2002, էջ 36
- ↑ 17,0 17,1 Riggs, 1920, էջ 191
- ↑ Riggs, 1920, էջ 194
- ↑ Payaslian, 2006, էջ 69
- ↑ Riggs, 1920, էջեր 195–97
- ↑ 21,0 21,1 Riggs, 1920, էջ 197
Գրականություն խմբագրել
- Franklin, James Henry (1919). Ministers of Mercy. Methodist Book Concern.
- Hovannisian, Richard G. (2004). The Armenian people from ancient to modern times (1. paperback ed.). New York, NY: St. Martin's Press. ISBN 140396422X.
- Howe, Marvine (2000). Turkey: a nation divided over Islam's revival. Boulder, Colorado: Westview Press. ISBN 0813342422.(չաշխատող հղում)
- Kaiser, Hilmar; Eskijian, Nancy (2002). At the crossroads of Der Zor: death, survival, and humanitarian resistance in Aleppo, 1915 – 1917. Taderon Press. ISBN 1903656125.
- Kurdoghlian, Mihran (1996). Պատմութիւն Հայոց (History of Armenia), Volume III. Athens, Greece: Council of National Education Publishing.
- Payaslian, Simon (2006). United States policy toward the Armenian question and the Armenian genocide. Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 1403978409.
- Riggs, Alice Shepard (1920). Constance Shepard Jolly (ed.). Shepard of Aintab (PDF). Princeton, NJ: Gomidas Inst. Books. ISBN 1903656052.
- Seaver Malone, Frederick J. (1918). Historical Sketches of Franklin County and its several towns (PDF). Albany, New York: J. B. Lyon Company, Printers.
- Woman's Board of Missions (1916 թ․ մարտ). «An Appreciation: Dr. Fred Douglas Shepard». Life and Light for Woman. 46 (3).
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Այնթապի Շեպարդը անգլ.՝ դստեր՝ Մարի Շեպարդ Ռիգսի գիրքը
- Personal Experience in Turkish Massacres and Relief Work (անգլ.) Շեպարդի կոչը Ադանայի կոտորածի վերաբերյալ
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրեդ Շեպարդ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրեդ Շեպարդ» հոդվածին։ |