Վիքիպեդիա

Տիրոջ հրեշտակ

Տիրոջ հրեշտակ (անգլ.՝ Angel of the Lord, եբրայերեն՝ מַלְאַךְ יְהוָה‎, «YHWH-ի հրեշտակ» կամ «Յահվեի պատգամաբեր»), եբրայերեն Աստվածաշնչում (Հին Կտակարան) Իսրայելի աստծո անունից բազմիցս հանդես եկող էակ։

Տիրոջ հրեշտակը հայտնվում է Հագարին, հեղինակ՝ Նիկոլյա Կոլոմբել (1644-1717)

Եբրայերեն malakh YHWH արտահայտությունը, որն Աստվածաշնչում հանդիպում է 65 անգամ, կարելի է թարգմանել ինչպես՝ «Տիրոջ հրեշտակը», այնպես էլ՝ «Տիրոջ հրեշտակ»։ Աստվածաշնչի՝ Հակոբ Ա-ի հրամանով անգլերեն թարգմանված տարբերակում (KJV) ավելի հաճախ հանդիպում է արտահայտության առաջին, քան թե երկրորդ թարգմանությունը[1]։ Սեպտուագինտայում (LXX) հանդիպում են երկու թարգմանություններն էլ[2][3]։

«Տիրոջ հրեշտակ» արտահայտությանը նման «Աստծո հրեշտակ» (mal'akh 'Elohim) արտահայտությունն Աստվածաշնչում հանդիպում է 12 անգամ, որից երկուսը՝ հոգնակի թվով։ Եվս մեկ նմանատիպ արտահայտություն՝ «Ներկայության հրեշտակ» (անգլ.՝ Angel of the Presence) հանդիպում է միայն մեկ անգամ (Եսայի 63:9)։

Նոր Կտակարանում «Տիրոջ հրեշտակ» (ἄγγελος Κυρίου) արտահայտությունն օգտագործված է մի քանի անգամ, բայց միայն մեկ անգամ է նույնացվել Գաբրիելի հետ (Ղուկաս 1:11–19)։

Եբրայերեն Աստվածաշունչ խմբագրել

Եհովայի հրեշտակ խմբագրել

Եբրայերեն מַלְאַךְ יְהוָה արտահայտության կիրառման դեպքեր հայտնաբերվել են հետևյալ տեքստերում (այստեղ բերված են KJV թարգմանությամբ)․

  • Genesis 16:7–14 (Ծննդոց 16։7-14), Տիրոջ հրեշտակը հայտնվում է Հագարին և նրա հետ Աստծո անունից խոսում առաջին դեմքով։
  • Genesis 22:11–15 (Ծննդոց 22։11-15), Տիրոջ հրեշտակը հայտնվում է Աբրահամին և Աստծո անունից խոսում առաջին դեմքով։
  • Exodus 3:2–4 (Ելք 3։2-4), Տիրոջ հրեշտակը բոցերի միջից հայտնվում է Մովսեսին տող 2-ում, և Աստված խոսում է Մովսեսի հետ այդ բոցերից տող 4-ում։
  • Numbers 22:22–38 (Թվեր 22։22-38), Տիրոջ հրեշտակը ճանապարհին հանդիպում է Բալաամ մարգարեին։
  • Judges 2:1–3 (Դատավորներ 2։1-3) Տիրոջ հրեշտակներից մեկը հայտնվում է Իսրայելին։
  • Judges 6:11–23 (Դատավորներ 6։1-23), Տիրոջ հրեշտակներից մեկը հայտնվում է Գեդեոնին, և վերջինս վախենում է իր կյանքի համար, քանի որ դեմ առ դեմ տեսել էր տիրոջ հրեշտակին։
  • Judges 13:3–22 (Դատավորներ 13։3-22), Տիրոջ հրեշտակը հայտնվում է Մանոահին ու իր կնոջը, որոնք հետագայում մտածում են, որ մեռնելու են, քանի որ տեսել են Աստծուն։
  • Zechariah 1:12 (Զաքարիա 1։12), Տիրոջ հրեշտակն աղաչում է Աստծուն ողորմածություն ցուցաբերել Երուսաղեմի և Հուդայի քաղաքների հանդեպ։
  • Zechariah 3:4 (Զաքարիա 3։4), Տիրոջ հրեշտակը վերցնում է քահանայապետ Յեշուայի մեղքը։

Հին Կտակարանի հունարեն թարգմանությունը, որը հայտնի է «Սեպտուագինտա» անունով[4], եբրայերեն מַלְאַךְ יְהוָה as ἄγγελος Κυρίου արտահայտության համար առաջարկում է «Տիրոջ հրեշտակ», իսկ ὁ ἄγγελος Κυρίου արտահայտության համար՝ «Տիրոջ հրեշտակը» տարբերակները, որոնք ըստ եբրայերեն խոսելաոճի՝ պետք է նշանակեին ոչ ավելին, քան «Տիրոջ հրեշտակ», ուստի Սեպտուագինտան այն կամայականորեն թարգմանել է հոդով կամ առանց հոդի[5]։

Հակոբ Ա-ի թարգմանության մեջ ու դրա նոր տարբերակում մեծատառով «Հրեշտակ» բառը ենթադրում է «Տիրոջ հրեշտակը», իսկ փոքրատառով «հրեշտակ» բառը՝ պարզապես «Տիրոջ հրեշտակ»․ Աստվածաշնչյան այլ տարբերակներում արտահայտությունը մեծատառով չի հանդիպում։

Էլոհիմի հրեշտակ խմբագրել

Եբրայերեն mal'akh 'Elohim արտահայտությունը («Աստծո հրեշտակ») հանդիպում է 12 անգամ, որոնցից երկուսում՝ հոգնակի թվով հետևյալ օրինակներում․

  • Genesis 31:11 (Ծննդոց 31։11), Աստծո հրեշտակը երազում հայտնվում է Հակոբին և ասում նրան․ «Ես Բեթ Էլի աստվածն եմ»։
  • Exodus 14:19 (Ելք 14։19), Աստծո հրեշտակն առաջնորդում է Իսրայելի ճամբարը, ինչպես նաև գնում նրանց հետևից կրակե սյունի մեջ։
  • Judges 13:9 (Դատավորներ 13։9), Աստծո հրեշտակը մոտենում է Մանոահի կնոջը, Աստծո՝ Մանոահին լսելուց հետո։
 
Դավիդը բարեխոսում է մարդկանց համար՝ ժանտախտի համաճարակին վերջ տալու նպատակով (1 Chronicles 21), հեղինակ՝ Հուլիուս Շնոր, 1860 թվական, փորագրություն փայտի վրա

Բացի սրանցից, կան նաև օրինակներ, որտեղ նշված է, որ Աստված «ուղարկում է հրեշտակին»։

Նոր Կտակարան խմբագրել

Նոր Կտակարանում հունարեն ἄγγελος Κυρίου (aggelos kuriou, «Տիրոջ հրեշտակ») արտահայտությունը հանդիպում է Մատթեոսի Ավետարանում, Ղուկասի Ավետարանում, Հովհաննեսի Ավետարանում ու Գործք առաքելոցում։ Անգլերեն թարգմանություններում արտահայտությունը հանդիպում է և՛ որպես «Տիրոջ հրեշտակ», և՛ որպես «Տիրոջ հրեշտակը»[6]։ «Գործք»-ում և «Հայտնություն»-ում օգտագործված «նրա հրեշտակը» արտահայտությունը կարել է հասկանալ որպես «Տիրոջ հրեշտակ» կամ «Տիրոջ հրեշտակը»։ Ղուկասի ավետարանում նշված «Տիրոջ հրեշտակը» իր մասին խոսում է որպես Գաբրիելի։

Մեկնություններ խմբագրել

«Տիրոջ հրեշտակի» շատ հայտնություններ ընթերցողի մոտ կասկած են հարուցում․ արդյոք դա հրեշտա՞կ էր, թե՞ Յահվեն ինքն էր հայտնվել։ Բացի այն տեսակետը, որ «Տիրոջ հրեշտակը պարզապես հրեշտակ է»[7], առաջարկվել են նաև այլ լուծումներ, ինչպես օրինակ՝ հրեշտակին Աստծո կամ Քրիստոսի երկրային դրսևորում (Ավատար) դարձնելը։

Կաթոլիկ հանրագիտարանում (1907) անգլիացի դոմինիկյան աստվածաբան Հաֆ Պոպը գրել է․ «Վաղ շրջանի Եկեղեցու հայրերը, առաջնորդվելով Սեպտուագինտայում գրված տեքստերի տառին համապատասխան, պնդել են, որ Աստված ինքն է հայտնվել Մովսեսին։ Այն ժամանակ Տերտուղիանոսի համար անբնական չի եղել այսպիսի դրսևորումները դիտարկել մարմնացման լույսի ներքո, և արևելյան հայրերից շատերը հետևել են նույն մտքին»։ Պոպը մեջբերել է Թեոդորետոսի տեսակետը, թե այդ հրեշտակը հավանաբար Քրիստոսն է եղել՝ «միածին որդին, մեծ խորհրդի հրեշտակը», որին հակադրել է լատինական հայրեր Հիերոնիմոսի, Օգոստինոսի ու Գրիգոր I-ի տեսակետը, թե դա ոչինչ այլ չէր, քան հրեշտակ։ Նա պնդել է նաև, որ Կաթոլիկ եկեղեցում գոյություն է ունեցել նաև հակառակ տեսակետը[5]։

«Տիրոջ հրեշտակի» հայտնություններն իրականում ներկայացվել են որպես թեոֆանիա․ հենց իր՝ Յահվեի հայտնություններ[8], քանի որ որոշ դեպքերում հրեշտակն ասել է․ «Ես Բեթ Էլի աստվածն եմ» կամ «Ես քո հոր աստվածն եմ»։

Այլ մեկնաբանություններ հիմնված են քերականաական առաջին դեմքի օգտագործման վրա, որով խոսել է ներկայացողը[9]։

Սամուել Ա․ Մեյերի վարկածի համաձայն[10]՝ պատմությունները, որոնցում երկիմաստություն կա Յահվեի ու Յահվեի հրեշտակի միջև, գրվել են Յահվեի մասին, որն ինքն է հանդես եկել որպես պատգամաբեր։ Հետագայում կրկնօրինակող գրիչներն աստծո անունից առաջ ավելացրել են mal’akh բառը, որը տեքստից հեռացնելիս տեքստը դառնում է հին մերձավոր-արևելյան համատեքստին ավելի համահունչ[11]։

Չնայած Վոյչեկ Կոսիորը համաձայն է մեկնության այս տեսակետին, նա նշել է մի քանի չլուծված հարցեր դրա հետ կապված․ մեծաթիվ թոեֆանիաներ, որոնցում mal’akh բառն ավելացված չէ Յահվե կամ Էլոհիմ անուններից առաջ, և ևս մեկ փաստ, որ այդ բառը երբեք չի կապվել աստվածաշնչյան հրեաների կողմից երկրպագված Էլ-Էլիոն, Էլ-Շադդի, Էլ-Ռոեհ անունների հետ[12]։

Հնարավոր քրիստոֆանիաներ խմբագրել

Վաղ շրջանի եկեղեցու հայրերն, ինչպես օրինակ՝ Հուստինոս Փիլիսոփան, նույնականացրել են «Տիրոջ հրեշտակին» նախամարմնացած Քրիստոսի հետ[13], որի հայտնությունը, այսինքն քրիստոֆանիան, արձանագրված է եբրայերեն Աստվծաշնչում։

Փիլոն Ալեքսանդրացին «Տիրոջ հրեշտակին» նույնացրել է Լոգոսի հետ[14][15]։

Բեյքերի աստվածաշնչյան աստվածաբանության ավետարանական բառարանում Լուիս Գոլդբերգը գրել է․ «Հին Կտակարանում «Տիրոջ հրեշտակի» գործառույթները նախակերպավորել են Հիսուսի հաշտեցնող ծառայությունները։ Նոր Կտակարանում «Տիրոջ հրեշտակի» մասին հիշատակում չկա․ Մեսսիան ինքն է այդ անձը»[16]։

Մյուս կողմից, Կնոֆել Ստատոնը նշել է․ «Գաղափարը, թե այս հրեշտակը Քրիստոսն է, անհավանական է մի քանի առումով․ 1) Աստված երբեք ոչ մի հրեշտակի չի ասել․ «դու իմ որդին ես» (Հեբ 1:5)[17]», Բեն Վիթերինգթոնն ասել է․ «Տիրոջ հրեշտակը պարզապես հրեշտակ է, Աստծո որդին պարզապես Տիրոջ հրեշտակ չէ, ոչ էլ նախքան մարմնացումը իրեն դրսևորել է որպես այդպիսին»[7]։

Եհովայի վկաները պնդում են, թե հրեշտակը, որն իսրայելցիներին հասցրել է իրենց խոստացված երկիրը և չի ներել օրինազանցությունը, որովհետև Աստծո անունն իր մեջ էր (Exodus 23:20–21), «Աստծո առաջնեկ որդին էր», նախագոյ Քրիստոսը, որը նաև կոչվել է Միքայել Հրեշտակապետ, Իսրայելի ժողովրդի արքայազն, որի մասին նշվել է Daniel 10:21, առաջնեկը կոչվել է «Աստծո որդի», քանի որ նա ստեղծվել է իր հոր հատկանիշներով[18][19]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Judges 2:1; 6:11, 22; 13:16, 21
  2. ↑ «Genesis 16:7–11». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 6-ին.
  3. ↑ "The anaphoric article is the article denoting previous reference. The first mention of the substantive is usually anarthrous because it is merely being introduced. But subsequent mentions of it use the article, for the article is now pointing back to the substantive previously mentioned" (The Berean Christian Bible Resources: Greek article and others).
  4. ↑ Modern critical editions of the Septuagint are based on the Codices Vaticanus, Sinaiticus, and Alexandrinus, the oldest complete texts now existing, while taking into account the few older fragments that have been discovered (see Septuagint manuscripts).
  5. ↑ 5,0 5,1 Pope, Hugh. "Angels" in The Catholic Encyclopedia. Vol. 1. New York: Robert Appleton Company, 1907. accessed 9 July 2018
  6. ↑ For instance, Matthew 1:20
  7. ↑ 7,0 7,1 Ben Witherington, The Living Word of God (Baylor University Press 2007 978-1-60258-017-6), p. 224
  8. ↑ Douglas K. Stuart, Exodus 2006 p109. "Now, however, God, in the form of 'the Angel of the Կաղապար:LORD' (see excursus below, 'The Angel of the Lord') appeared in a fire theophany (see excursus below, 'Fire Theophany') to Moses"
  9. ↑ Kosior, Wojciech. «The Angel in the Hebrew Bible from the Statistic and Hermeneutic Perspectives. Some Remarks on the Interpolation Theory». "The Polish Journal of Biblical Research", Vol. 12, No. 1 (23), pp. 59-60. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 10-ին.
  10. ↑ Samuel Arthur Meier (1999). K. van der Toorn; B. Becking; P. W. van der Horst (eds.). The Dictionary of Deities and Demons. Leiden–Boston–Köln: Wm. B. Eerdmans Publishing. էջեր 58-59. «interpolation Meier.»
  11. ↑ Kosior, Wojciech. «The Angel in the Hebrew Bible from the Statistic and Hermeneutic Perspectives. Some Remarks on the Interpolation Theory». "The Polish Journal of Biblical Research", Vol. 12, No. 1 (23), pp. 60-61. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  12. ↑ Kosior, p. 69
  13. ↑ Garrett, Susan R. (2008). No Ordinary Angel: Celestial Spirits and Christian Claims about Jesus. Yale University Press. էջեր 248, n. 28. ISBN 978-0-300-14095-8. «Justin Martyr identified the Angel of the Lord with the pre-incarnate Christ; see Gieschen, Angelomorphic Christology, 187-200; Hannah, Michael and Christ, 111-13; more generally on early angelomorphic Christology, see Richard N. Longenecker,"Some Distinctive Early Christological Motifs", New Testament Studies 14 (1967-68): 526-45; Christopher Rowland, Christian Origins: An Account of the Setting and Character of the Most Important Messianic Sect of Judaism (2nd ed.; London: SPCK, 2002), 32-36. David Keck (Angels and Angelology in the Middle Ages [New York: Oxford University Press, 1998], 35) notes that in the early church, identification of the Angel of the Lord with Christ "became an essential ingredient of anti-Jewish polemics".»
  14. ↑ Frederick Copleston, A History of Philosophy, Volume 1, Continuum, 2003, p. 460.
  15. ↑ J.N.D. Kelly, Early Christian Doctrines, 5th ed., HarperOne, 1978, p. 11.
  16. ↑ Angel of the Lord - Elwell, Walter A. - Evangelical Dictionary of Theology. Retrieved 9 April 2012.
  17. ↑ Knofel Staton, Angels (College Press 2005 978-0-89900-939-1), p. 211
  18. ↑ "Your Leader Is One, the Christ" – The Watchtower – Announcing Jehovah's Kingdom – 15 September 2010, pg 21.
  19. ↑ «When Was Jesus Created, and Why Is He Called God's Son?». JW.ORG (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 6-ին.

Հետագա ընթերցանություն խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Տիրոջ_հրեշտակ&oldid=9772214» էջից