Տատյանա Ալեքսադրովնա Բակունինա (ռուս.՝ Татьяна Александровна Бакунина, հուլիսի 14 (26), 1815, գ. Վեշկի, Տվերի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - 1871[1][2][3]), ռուս մտածող և հեղափոխական Միխայիլ Բակունինի քույրը և գրող Իվան Տուրգենևի սիրեցյալը։ Բակունինայի և Տուրգենևի հարաբերությունները, որը գրականագետներն անվանել են «պրյամուխինյան սիրավեպ», իրենց արտացոլումն են գտել Իվան Տուրգենևի գրած «Ճանապարհին» բանաստեղծության («Այգն ալևորիկ և այգը մռայլ», ռուս.՝ «В дороге» («Утро туманное, утро седое»)) և մի քանի այլ ստեղծագործությունների մեջ։
Բակունինան ռուսական ազնվական ընտանիքի ներկայացուցիչ է եղել, որը հայտնի էր 17-րդ դարի երկրորդ կեսից։ Նրա հայրը՝ Ալեքսանդր Միխայլովիչ Բակունինը, փիլիսոփայական ատենախոսությունը պաշտպանելուց հետո երկար տարիներ աշխատել է արտասահմանում։ Ռուսաստան վերադառնալուց հետո նա ձեռնամուխ է եղել Պրյամուխինոյում կալվածքի բարեկարգմանը։ Նրա կյանքի ընկերուհին է դարձել Վարվառա Ալեքսանդրովնա Մուրավյովան (ամուսնական ազգանունը՝ Բակունինա)։ Ընտանիքում ծնվել է տասնմեկ երեխա՝ Միխայիլն ու Տատյանան տարեկից էին[4], Տատյանան ընտանիքում չորրորդն է եղել[5]։ Ծնվել է Պրյամուխինո գյուղի ծնողական կալվածքում, մկրտվել է 1815 թվականի հուլիսի 16-ին Բարեխոսության եկեղեցում իր հորեղբոր՝ Միխայիլ Պավլովիչի և մորաքույր Նադեժդա Պավլովնա Պոլտորացկու ընդունելության ներքո։ Բացի Միխայիլ Բակունինից՝ մյուս հայտնի դեմքերը Տատյանայի երեք կրտսեր եղբայրներն են՝ Պավել Բակունինը, Ալեքսանդր Բակունինը և Ալեքսեյ Բակունինը։
Կալվածքի սեփականատերը ձգտում էր իր տանը ստեղծել յուրահատուկ աշխարհ՝ կյանքը կապելով արվեստի հետ։ Ինքը՝ Ալեքսանդր Միխայլովիչը, Տատյանային, որը համարվում էր «Պրյամուխինոյի օջախի տիպիկ բնակչուհի»[6], անգլերեն, ֆրանսերեն, իտալերեն է դասավանդել, ինչպես նաև բնագիտական առարկաներ[4]։ Պոեզիայի և փիլիսոփայության հանդեպ սերը նա ստացել է ավագ եղբայր Միխայիլից[7]։
Պրյամուխինոյում երկարատև հանգրվանել են գրող և հրապարակախոս Նիկոլայ Ստանկևիչը, գրաքննադատ Վասիլի Բոտկինը, բանաստեղծ Իվան Կլյուշնիկովը, պատմաբան Տիմոֆեյ Գրանովսկին[8]։ Վիսարիոն Բելինսկին, որի հետ Տատյանան ջերմ հարաբերություններ ուներ, Միխայիլ Բակունինին ուղղված նամակում նրա քրոջ մասին խոսում է որպես «հրաշալի, գեղեցիկ արարածի»[9]։
Այդ աչքերը կապույտ են և ծովի պես խորը, այս հայացքը հանկարծակի է, կայծակնային, երկար, ինչպես հավերժություն՝ Հեգելի խոսքերով, այս դեմքը հեզ է, սուրբ, որի վրա ասես դեռ չեն ջնջվել դեպի երկինք ուղղված ջերմեռանդ աղոթքների հետքերը. ոչ, այս ամենի մասին չպետք է խոսել, չպետք է համարձակվել խոսել։
Բակունինների տունը Պրյամուխինոյում
Տարիներ անց Բելինսկին սկսել է նկատել Տատյանա Ալեքսանդրովնայի այլ հատկություններ՝ ինչ-որ «հոգևոր զարգացման միակողմանիություն», չափից դուրս ռոմանտիզմ, ոգևորվածության և զգացմունքայնության միտում, «պարզության և բնականության» բացակայություն[7]։ Միևնույն ժամանակ, նա մնացել է անբասիր ընկերուհի. ըստ հետազոտողների՝ հենց Բակունինան էր, որ ակտիվորեն աջակցել է կոմպոզիտոր Ալեքսանդր Սերովին, որն ընկել էր դեպրեսիայի մեջ՝ իր «Հուդիթ» օպերայի հանդեպ հասարակական զուսպ արձագանքից հետո։ Նա նաև ոգեշնչել է հեղինակին՝ գրելու մեկ այլ ստեղծագործություն՝ «Ռոգնեդա» օպերան[10]։ Տատյանա Ալեքսանդրովնայի՝ սիրելիներին «փրկելու» մշտական ցանկության մեջ, անձնազոհության ծարավում գրականագետ Վիկտոր Չալմաևը տեսել է ապագա «տուրգենևյան աղջիկների» առանձնահատկությունները[6]։
Տուրգենևը, որ Բակունինին հանդիպել է Գերմանիայում, Ռուսաստան վերադառնալուն պես ընդունել է ընկերոջ հրավերը և 1841 թվականի աշնանը ժամանել է Պրյամուխինո[4]։ Տատյանան նախապատրաստվել էր մի երիտասարդ գրողի այցին, որին նա ճանաչում էր իր եղբոր նամակներից. Միխայիլ Ալեքսանդրովիչը խոսում էր նրա մասին որպես նշանավոր անձնավորության, որի հետ իրենք «հրաշալի կյանք» էին վարել Բեռլինում[11]։ 27-ամյա կնոջ համար Տուրգենևի գալուստը մեծ իրադարձություն է եղել[7]. հենց նա է «սիրային զուգերգում վերցրել առաջին նոտան»[12].
Տատյանա ԲակունինաԻվան Տուրգենև
Դուք սուրբ եք, դուք հրաշալի եք, դուք Աստծու ընտրյալ եք։ Ձեզ պատկանում է կյանքի ոչ փոքր մասը, փառքը, երջանկությունը, ձերը ամբողջ լիությունն է, ամբողջ անսահմանությունը, կեցության ողջ աստվածությունը: Օ՜, թողեք ինձ այդ հրաշքի սուրբ, երանելի խորհրդածության մեջ ապագայի, որը ես համարձակվում եմ գուշակել ձեզ համար: Ի. Տուրգենևին Տ. Բակունինայի նամակից[11]
Երիտասարդները հանդիպել են Բակունինների կալվածքում, Մոսկվայում, Տվերում, սակայն Տուրգենևի կերպարը, ըստ Չալմաևի խոսքերի, այս պատմության մեջ «որոշ չափով մշուշոտ է»[13]։ Իվան Սերգեևիչը երեք տարով փոքր էր Տատյանայից, գրողի հանդեպ նրա վերաբերմունքի մեջ թափանցում էին ավագ քրոջ երանգներ, որը սովոր էր հովանավորել և հոգ տանել[7]։ Ըստ պատմաբան Նինա Մոլևայի՝ Բակունինը իր բուռն մասնակցությամբ և հովանավորությամբ երբեմն գրողին հիշեցնում էր իր մոր՝ Վարվառա Պետրովնային[14]։
Ամեն ինչ որոշ է մեզ համար երկուսի մասին՝ նա Օնեգինը չէ, նա Տատյանա Լարինան չէ, թեև... Թե ինչ էր կյանքը այս «սիրավեպի» մեջ և ինչը՝ գրական փորձ, դժվար է նույնիսկ հիմա որոշել։
Տուրգենևին ուղղված նամակներում Տատյանա Ալեքսանդրովնան նրան անվանել է «երեխա, որի մեջ թաքնված են բազմաթիվ սաղմեր՝ և՛ գեղեցիկ, և՛ թույլ»։ Ավելի ուշ նա հայտնել է, որ ինքը «պատրաստ է ատել» իր սիրելիին այն իշխանության համար, որ նա ուներ իր վրա։ Տառապելով նրա լռությունից՝ աղջիկը խնդրել է հիշել իրեն, ով «սպասում է կանչին՝ տալու իր ողջ ուժը, ամբողջ սերը, իր նվիրվածությունը»[16]։ Տուրգենևը, ինչպես նշում են հետազոտողները, բաժանվել է Բակունինայից «բավականին վսեմորեն»[12]։ Տատյանա Ալեքսանդրովնային ուղղված հրաժեշտի նամակում նրան անվանել է իր մուսան և խոստովանել, որ «երբեք ոչ մի կնոջ նրանից ավելի չի սիրել», միևնույն ժամանակ նա խնդրել է «ճանապարհի օրհնություն» և առաջարկել մոռանալ «ամեն ծանր, ամեն կիսատ բան»[17]։
Տուրգենևից բաժանվելուց հետո Տատյանա Ալեքսանդրովնան, որը երբեք չի ամուսնացել, ամբողջ ուշադրությունը կենտրոնացրել է եղբոր՝ Միխայիլի ճակատագրի վրա։ 1851 թվականին, երբ գտնվում էր Պետրոպավլովյան ամրոցի Ալեքսեևսկի ռավելինում (պարսպի հետևի օժանդակ ամրություն), Բակունինը խնդրանքով դիմել է կայսր Նիկոլայ I-ին՝ հանդիպելու իր ծեր ծնողների և «մի սիրելի քրոջ, որի մասին չգիտեմ էլ, թե արդյոք նա ողջ է»։ Թույլտվությունը տրվել է. Տատյանա Ալեքսանդրովնան մեկնել է Պետերբուրգ[18]։
Բակունինայի երկրորդ հանդիպումը բանտարկյալի հետ տեղի է ունեցել մեկ տարի անց, երրորդը՝ ևս մեկուկես տարի հետո։ Հանդիպումներին նախորդել են Տատյանա Ալեքսանդրովնայի անախորժությունները, որը անձամբ դիմել է ինչպես գաղտնի ոստիկանության ղեկավար Լեոնտի Դուբելտին, այնպես էլ Նիկոլայ I-ին.
Անսահման երախտագիտության զգացումով արդեն իսկ ցուցաբերված ողորմության համար՝ ես համարձակվում եմ ինձ նետել Ձեր կայսերական մեծության ոտքերի առաջ՝ ամենաողորմած կերպով խնդրելով թույլտվությունը՝ ևս մի քանի անգամ հանդիպելու եղբորս, մինչ ես կլինեմ Սանկտ Պետերբուրգում, ուր ես ժամանեցի բացառապես նրա հետ հանդիպելու համար, որպեսզի որոշ չափով մեղմացնեմ նրա դժբախտ վիճակը։
Հետազոտողները չեն պարզել, թե եղբայրն ու քույրը ինչի մասին են խոսել հանդիպումների ժամանակ, սակայն հայտնի է, որ Տատյանային հաջողվել է դուրս բերել Բակունինի կազմած «գաղտնագրված բառապաշարը»՝ գործընկերների հետ տեղեկատվության փոխանակման կոդերի համակարգ[19]։ Բացի այդ՝ մեծ մասամբ Միխայիլ Ալեքսանդրովիչի վերաբերյալ նրա միջնորդությունների պատճառով «շեղումներ են արվել ռավելինյան կենսակերպից». նրան թույլ է տրվել նամակագրություն վարել հարազատների հետ։ Ավելի ուշ՝ Շլիսելբուրգի ամրոցում գտնվելու ընթացքում, բանտարկյալը կարողացել է Պրյամուխինոյից ծանրոցներ ստանալ թեյով, ծխախոտով, գրքերով, ինչպես նաև իր ծնողների և սիրելի քրոջ դիմանկարները։ Տատյանային ուղղված նամակներում Բակունինը անհանգստանում էր, որ նա «հիվանդ է, ուժասպառ», խնդրում էր, որ եղբայրը՝ Պավելը, նրա համար լավ բժիշկ գտնի Սանկտ Պետերբուրգում և խոստովանում, որ «քարե լեռան պես» հույսեր է կապում նրա հետ[18]։
Տատյանա Ալեքսանդրովնան մահացել է «գլխի թարախակույտից» 1871 թվականի սեպտեմբերի 1-ին և թաղվեց Պրյամուխինոյի ընտանեկան գերեզմանատանը։ Նրանից հետո հինգ տարի ողջ մնացած Բակունինը իր մահից չորս ամիս առաջ Լուգանոյից իր ընտանիքին ուղղված վերջին նամակում կարոտով հիշել է «պրյամուխինյան աշխարհը» և այն ժամանակները, երբ ինքը սիրելի քրոջ հետ «գնացել են կղզի»[20]։
Այգն ալևորիկ և այգը մռայլ,
Մորմոք արտերին ձյուն է մի շռայլ.
Անցած օրերն ես կիսակամ հիշում,
Վաղուց անթեղած՝ դեմքերը փոշում։
Խոսք ու զրույցն ես հիշում խանդավառ,
Կարծիքներն անհագ, երկչոտ կամ շիվար,
Ժամադրության առաջն ու վերջը,
Քաղցր ձայներում՝ անշուքն ու պերճը[21]։
Հատված բանաստեղծությունից
1843 թվականի նոյեմբերին Տուրգենևը գրել է «Ճանապարհին» բանաստեղծությունը, որը լայն ճանաչման է հասել որպես կոմպոզիտոր Էրաստ Ագեևիչ Աբազայի «Այգն ալևորիկ և այգը մռայլ» ռոմանս[22][23]։ Գրականագետները կարծում են, որ այս «ռուսական պոեզիայի գլուխգործոցը»[24] ստեղծվել է Իվան Սերգեևիչի «պրյամուխինյան սիրավեպի» մասին հուշերի ազդեցությամբ[25]։ Բանաստեղծությունը, ըստ Վիկտոր Չալմաևի, վերստեղծում է «սիրային զգացմունքների առավելագույն լիության ակնթարթային պահեր», որոնք վերապրել են և՛ «ծաղկում, և՛ տխուր մարում»[24]։
Ուսումնասիրողները կապ են գտել Բակունինայի առանձին նամակների և Տուրգենևի բանաստեղծությունների միջև։ Մտքերի այդ փոխանակությունը, որը կոչվում է «քնարական օրագիր չափածոյի մեջ», նկատելի է «Նևա» բանաստեղծության մեջ («Հիմա, գուցե, պատուհանի մոտ / Նա նստած է... և չի տառապում, / Բայց, ինչպես մոմը քամուց, նա հալվում է / Եվ բռնկվում է...»), որը պատասխան է Տատյանա Ալեքսանդրովնայի խոստովանական նամակներից մեկին[7], ինչպես նաև «Ամառային մի գիշեր, երբ անհանգիստ տխրությամբ լի...», «Երբ ես բաժանվեցի քեզնից...» և այլն[8]։
Բացի այդ՝ «պրյամուխինյան սիրավեպն» իր հետքն է թողել Տուրգենևի «Նամակագրություն» պատմվածքի վրա, որում վերարտադրված են Բակունինայի և Իվան Սերգեևիչի նամակների դրվագներ[7], ինչպես նաև «Հայրենական գրառումներ» ամսագրում տպագրված «Անդրեյ Կոլոսով» պատմվածքի վրա։ Այս ստեղծագործությունը խիստ ինքնակենսագրական չէ, սակայն գրականագետները կարծում են, որ «պատմողի անձի մեջ և Վարյայի հանդեպ նրա սիրո պատմության մեջ Տուրգենևը շատ բան է դրել իր, անձնական, Տ. Բակունինայոտ տարվածության հետ կապված»[26]։ «Պրյամուխինյան շրջանի» հիշողությունները հիմք են հանդիսացել Տուրգենևի մեկ այլ պատմվածքի՝ «Տատյանա Բորիսովնան և նրա ազգականի» համար, որի հերոսուհին «ծեր օրիորդ» է, որը սիրում է կարդալ Գյոթե, Շիլլեր և գերմանացի փիլիսոփաների[27].
Հետազոտական գրականությունը բազմիցս նշվել է, որ պատմվածքը արտացոլում է Տուրգենևի «փիլիսոփայական սիրավեպը» Մ. Բակունինի քրոջ՝ Տատյանա Ալեքսանդրովնա Բակունինայի հետ, որը թվագրվում է 1841-1842 թվականներին, և որ նրա որոշ առանձնահատկություններ ծաղրվել են «ծեր օրիորդի» կերպարում։
↑Песни русских поэтов: Сборник в двух томах. — Л.: Советский писатель, 1988. — Т. 1. — С. 642. — (Библиотека поэта. Большая серия). — ISBN 5-265-00225-1
.svg){kind=small}
Ռուսական կայսրություն
Tatiana Bakunina Վիքիպահեստում
