Վիքիպեդիա

Վիլմա Ռուդոլֆ

Վիլմա Գլոդեան Ռուդոլֆ[5] (անգլ.՝ Wilma Glodean Rudolph; հունիսի 23, 1940(1940-06-23)[1][2][3][…], Քլարքսվիլ, Թենեսի, ԱՄՆ - նոյեմբերի 12, 1994(1994-11-12)[1][2], Brentwood, Ուիլյամսոն շրջան, Թենեսի, ԱՄՆ), ամերիկացի մարզիկ, 1960 թվականի եռակի օլիմպիական չեմպիոն 100 և 200 մետր հեռավորության վրա, ինչպես նաև 4×100 մետր փոխանցումավազքում։ Աշխարհի նախկին ռեկորդակիրը 100 և 200 մետր հեռավորության վրա, ինչպես նաև 4×100 մետր փոխանցումավազքում։ Իտալիայում այն կոչվում էր «Սև գազել» (իտալ.՝ La Gazzella Negra), Ֆրանսիայում՝ «Սև մարգարիտ» (ֆր.՝ La Perle Noire), Ամերիկայում՝ «Տորնադո»։

Վիլմա Ռուդոլֆ
Անձնական տեղեկություն
Սեռ՝իգական
Բնօրինակ անուն՝անգլ.՝ Wilma Glodean Rudolph
Ազգություն՝աֆրոամերիկացի
Մասնագիտացում՝վազորդ
Երկիր՝ ԱՄՆ
Ծննդյան ամսաթիվ՝հունիսի 23, 1940(1940-06-23)[1][2][3][…]
Ծննդավայր՝Քլարքսվիլ, Թենեսի, ԱՄՆ
Մահվան ամսաթիվ՝նոյեմբերի 12, 1994(1994-11-12)[1][2] (54 տարեկան)
Մահվան վայր՝Brentwood, Ուիլյամսոն շրջան, Թենեսի, ԱՄՆ
180 սանտիմետր
Քաշ՝59 կիլոգրամ
Պարգևներ

Կենսագրություն խմբագրել

Ռուդոլֆը ծնվել է վաղաժամ՝ 2,0 կգ (4,5 ֆունտ) քաշով, 1940 թվականի հունիսի 23-ին Թենեսի նահանգի Սեն Բեթղեհեմ քաղաքում (այժմ՝ Քլարկսվիլ, Թենեսի[6][7])։ Նա իր հոր երկու ամուսնություններից 22 եղբայրներից և քույրերից 20-րդն էր[8][9][10]։ Վիլմայի ծնվելուց անմիջապես հետո նրա ընտանիքը տեղափոխվեց Քլարկսվիլ[7], որտեղ նա մեծացավ և հաճախեց տարրական և ավագ դպրոց։ Նրա հայրը՝ Էդը, ով աշխատում էր որպես երկաթուղային աշխատող և պատահական վաստակ ուներ Քլարկսվիլում, մահացավ 1961 թվականին, նրա մայրը՝ Բլանշը, աշխատում էր որպես սպասուհի Քլարկսվիլում և մահացավ 1994 թվականին[11]։

Ռուդոլֆը տառապում էր մանկության մի քանի վաղ հիվանդություններից, այդ թվում՝ թոքաբորբից և քութեշից, իսկ հինգ տարեկանում հիվանդացավ մանկական կաթվածով (առաջացած պոլիոմիելիտի վիրուսով[12])։ Նա ապաքինվել է պոլիոմիելիտից, բայց կորցրել է ձախ ոտքի վրա նորմալ ոտք դնելու հնարավորությունը։ Իր մանկության մեծ մասում հաշմանդամ լինելով՝ Ռուդոլֆը մինչև տասներկու տարեկան հասակը կրում էր ոտքի ամրագոտի։ Քանի որ 1940-ականներին Քլարկսվիլում բնակվող աֆրոամերիկացիներին քիչ բժշկական օգնություն էր ցուցաբերվում, Վիլմայի ծնողները նրա համար բուժում էին փնտրում պատմականորեն «սև» Մեհարի բժշկական քոլեջում (այժմ՝ Մեհարիի Նեշվիլի ընդհանուր հիվանդանոց) Նեշվիլում (Թենեսի), Քլարկսվիլից մոտ 80 կմ հեռավորության վրա[13]։

Երկու տարի շարունակ Ռուդոլֆը և նրա մայրը շաբաթական ավտոբուսով ուղևորություններ էին կատարում դեպի Նեշվիլ՝ բուժման համար, որպեսզի վերականգնեն նրա թուլացած ոտքի աշխատանքը[13]։ Նա նաև ստացել է տնային մերսման հետագա բուժում օրական չորս անգամ իր ընտանիքի անդամներից և կրել օրթոպեդիկ կոշիկներ ևս երկու տարի[14]։ Մեհարիում ստացած բուժման և ամենօրյա մերսումների շնորհիվ 12 տարեկանում Ռուդոլֆը կարողացավ հաղթահարել պոլիոմիելիտի թուլացնող հետևանքները և սովորեց քայլել առանց օրթեզի կամ օրթոպեդիկ կոշիկների[7][12]։

Ռուդոլֆը սկզբում տնային կրթություն էր ստանում հաճախակի հիվանդությունների պատճառով, որոնք նրան ստիպում էին բաց թողնել մանկապարտեզը և առաջին դասարանը։ Նա սկսեց երկրորդ դասարան հաճախել Քլարկսվիլի Քոբի տարրական դպրոցում 1947 թվականին, երբ նա յոթ տարեկան էր[12]։ Ռուդոլֆը հաճախել է Քլարկսվիլի Բերտի ավագ դպրոց, որտեղ նա հաջողություններ է ունեցել բասկետբոլում և աթլետիկայում։ Ավագ դպրոցում Ռուդոլֆը հղիացավ իր առաջնեկով՝ Յոլանդայով, որը ծնվել է 1958 թվականին, Նեշվիլում Թենեսիի պետական համալսարան ընդունվելուց մի քանի շաբաթ առաջ[15]։ Համալսարանում Ռուդոլֆը շարունակում էր մրցել վազքի մեջ։ Նա նաև դարձավ Դելտա Սիգմա Թետա ակումբի անդամ (ΔΣΘ)։ 1963 թվականին Ռուդոլֆը ավարտել է համալսարանը՝ ստանալով կրթության բակալավրի աստիճան։ Ռուդոլֆի ուսման վարձը համալսարանում վճարվել է ուսման կրթաթոշակային ծրագրին մասնակցելու շնորհիվ, որը պահանջում էր, որ նա օրական երկու ժամ աշխատի համալսարանում[7][12][16]։

 
Վիլմա Ռուդոլֆ (աջից)

1961 թվականի հոկտեմբերին ամուսնացել է Հյուսիսային Կարոլինայի կենտրոնական համալսարանի աթլետ Ուիլյամ Ուորդի հետ, որից ամուսնալուծվել է 17 ամիս անց՝ 1962 թվականի մայիսին՝ «դաժան և անմարդկային վերաբերմունքի» պատճառով[17]։ 1963 թվականին ամուսնացել է Ռոբերտ Էլդրիջի հետ, ամուսնության մեջ ունեցել է 4 երեխա՝ Յոլանդա (ծնվ. 1958, մինչև Վիլմայի առաջին ամուսնությունը), Ջուաննա (ծն. 1964), Ռոբերտ (ծն. 1965), Քսարի (ծն. 1971)։ Վիլման և Ռոբերտը ամուսնալուծվել են ամուսնությունից 17 տարի անց։

1969 թվականի մարտի 25-ին Մոնղոլիայի փոստը թողարկեց մի շարք փոստային նամականիշեր (№520-527 + №120 փոստային բլոկ)։ 30 մոնղե անվանական արժեքով № 524 նամականիշի վրա պատկերված է Վիլմա Ռուդոլֆը։

1983 թվականին Ռուդոլֆ անունը ներառվել Է ԱՄՆ օլիմպիական Փառքի սրահում[18]։

1994 թվականի ամռանը՝ մոր մահից անմիջապես հետո, Վիլմայի մոտ ախտորոշվել է գլխուղեղի ուռուցք, իսկ նույն տարվա նոյեմբերին նա մահացել է 54 տարեկան հասակում։ Ռուդոլֆի հուղարկավորությանը հավաքվել էին նրա հազարավոր երկրպագուներ։ Թենեսիում իջեցվել էին պետական դրոշները։ 1997 թվականին Թենեսիի նահանգապետ Դոն Սանդքվիստը հայտարարեց, որ հունիսի 23-ը (Վիլմայի ծննդյան օրը) նահանգում կնշվի որպես Վիլմա Ռուդոլֆի օր։

Սպորտային կարիերա խմբագրել

 
Ռուդոլֆը (աջից) 1960 թվականի Օլիմպիական խաղերում հաղթում է 100 մետրում

16 տարեկանում նա Մելբուռնի Օլիմպիական խաղերում դարձավ ԱՄՆ աթլետիկայի հավաքականի անդամ, որտեղ 4×100 մետր փոխանցումավազքում նվաճեց բրոնզե մեդալ։

1960 թվականին Հռոմում կայացած Օլիմպիական խաղերում Վիլմային իսկական հաղթանակ էր սպասում։ Կիսաեզրափակչում 100 մետր հեռավորության վրա նա կրկնեց համաշխարհային ռեկորդը (11,3 վայրկյան), իսկ սեպտեմբերի 2-ին եզրափակչում նա ցույց տվեց ամենաբարձր արդյունքը՝ 11,0 վայրկյան, նույնիսկ հաշվի առնելով այն փաստը, որ համընթաց քամին (+2,8 մ/վ) գերազանցում էր նորման, և, հետևաբար, համաշխարհային ռեկորդ չի գրանցվել։ Երկրորդ՝ 19-ամյա բրիտանուհի Դորոթի Հայմանը հետ է մնացել 0,3 վայրկյանով։

 
Վիլմա Ռուդոլֆը 1960 թվականին

200 մետր հեռավորության վրա Վիլման նույնպես անվերապահ ֆավորիտ էր՝ 1960 թվականի հուլիսին նա համաշխարհային ռեկորդ սահմանեց՝ 22,9 վայրկյան։ Առաջին նախնական մրցավազքում նա սահմանեց օլիմպիական նոր ռեկորդ (23,2 վրկ), իսկ սեպտեմբերի 5-ի եզրափակչում բոլորը սպասում էին նոր համաշխարհային ռեկորդի։ Այս անգամ, սակայն, Օլիմպիական մարզադաշտում քամին հանդիպակաց էր, ուստի Ռուդոլֆը գրանցեց ընդամենը 24,0 վայրկյան՝ 0,4 վայրկյան առաջ անցնելով 19-ամյա գերմանացի Յուտա Հայնեից։ Ամերիկուհիների համար սա 200 մետր օլիմպիական խաղերում պատմության մեջ առաջին ոսկին էր, որն ընդգրկվել է օլիմպիական ծրագրում 1948 թվականին։

 
Վիլմա Ռուդոլֆը 1961 թվականին

Երրորդ ոսկին Հռոմում Վիլման նվաճեց սեպտեմբերի 8-ին 4×100 մետր փոխանցումավազքի եզրափակչում։ Առաջին երեք փուլերից հետո ամերիկուհիները գրավեցին երկրորդ տեղը, իսկ Վիլման ստացավ էստաֆետային գավազան գերմանացի Հայնեից երկու մետր հեռավորության վրա։ Ռուդոլֆի շնորհիվ ԱՄՆ-ի հավաքականը նվաճեց օլիմպիական ոսկին նոր համաշխարհային ռեկորդով (44,5 վրկ)։ 2014 թվականին նա նվաճեց օլիմպիական ոսկե մեդալը, իսկ 2015 թվականին՝ օլիմպիական ոսկե մեդալը։ Հատկանշական է, որ ԱՄՆ-ի հավաքականն ամբողջությամբ կազմված էր Թենեսի նահանգի ներկայացուցիչներից՝ Մարթա Հադսոն, Լյուսինդա Ուիլյամս, Բարբարա Ջոնս (նույն էստաֆետում 1952 թվականի օլիմպիական չեմպիոն) և Վիլմա Ռուդոլֆ։ Ռուդոլֆը դարձավ առաջին ամերիկուհին, ով նույն խաղերում երեք ոսկի նվաճեց աթլետիկայում։

1960 և 1961 թվականներին Վիլման Ասսոշեյթեդ պրեսի վարկածով ճանաչվել է լավագույն կին մարզիկ[16]։

Հռոմում կայացած խաղերից 2 տարի անց Ռուդոլֆը ավարտեց իր մարզական կարիերան՝ վերջապես ելույթ ունենալով ԱՄՆ-ի և ԽՍՀՄ հավաքականների հանդիպման ժամանակ։ Վիլմայի ռեկորդը 200 մետրում (22,9 վրկ), որը սահմանվել է 1960 թվականի հուլիսին, 5 տարի անց գերազանցվել է լեհ հայտնի վազորդ Իրենա Շևինսկայի կողմից, որը ցույց է տվել 22,7 վրկ արդյունք։ 100 մետրում Ռուդոլֆի ռեկորդը (11,2 վրկ), որը սահմանվել է 1961 թվականին, նույնպես գերազանցել է Շևինսկայան 1965 թվականին (11,1 վրկ)։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 World Athletics database
  4. ↑ 4,0 4,1 https://www.womenofthehall.org/inductee/wilma-rudolph/
  5. ↑ Рудольф // Олимпийская энциклопедия / Павлов С. П. — М.: Советская энциклопедия, 1980. — 415 с. — С. 299
  6. ↑ «Wilma Rudolph». sports-reference.com. Sports Reference LLC. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 James E. Haney, «Wilma Rudolph» in Smith, Jessie Carnie, ed. Notable Black American Women. — Detroit: Կաղապար:Нп3, 1992. — С. 958—961.
  8. ↑ «1960: Rudolph takes third Olympic gold». BBC. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 9-ին.
  9. ↑ M. B. Roberts. «Rudolph ran and world went wild». ESPN. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 9-ին.
  10. ↑ Liberti, Smith, 2015, էջ 12
  11. ↑ Rob Bagchi (2012 թ․ հունիսի 1). «50 stunning Olympic moments No35: Wilma Rudolph's triple gold in 1960». The Guardian. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Brenda Meese, «Wilma Glodean Rudolph» in Hine, Darlene Clark, Elsa Barkley Brown, and Rosalyn Terborg-Penn, eds. Black Women in American: An Historical Encyclopedia. — Bloomington, Indiana: IU Press, 1993. — Т. II. — С. 992—993.
  13. ↑ 13,0 13,1 Liberti, Smith, 2015, էջ 29
  14. ↑ Martha Ward Plowden Olympic Black Women. — Tennessee State University Library: Կաղապար:Нп3, 1996. — С. 121. — ISBN 1-56554-080-8
  15. ↑ Liberti, Smith, 2015, էջ 124—125
  16. ↑ 16,0 16,1 Smith, 2006, էջ 22
  17. ↑ «Wilma Rudolph's Scars and Star: The Appreciation of Complicated Female Athletes». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  18. ↑ «Wilma Rudolph». USATF - Hall of Fame. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 16-ին.

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիլմա_Ռուդոլֆ&oldid=9674455» էջից