Յազդ
Յազդ կամ Եզդ (պարս.՝ یزد), քաղաք Իրանի իսլամանական հանրապետության կենտրոնական մասում` Յազդ օսթանում, վերջինիս վարչական կենտրոնը։ Հանդիսանում է նաև համանուն շահրեստանի վարչական կենտրոնը։ Վերջին մարդահամարի տվյալներով բնակչությունը կազմում է 529 673 մարդ (2016)[1]։
| Քաղաք | ||
|---|---|---|
| Յազդ | ||
| պարս.՝ یزد | ||
 | ||
| Երկիր |  Իրան | |
| Օսթան | Յազդ | |
| Շահրեստան | Յազդ | |
| Մակերես | 131,551 կմ² | |
| ԲԾՄ | 1216 մետր | |
| Կլիմայի տեսակ | շոգ անապատային | |
| Պաշտոնական լեզու | պարսկերեն | |
| Բնակչություն | 529 673 մարդ (2016)[1] | |
| Ազգային կազմ | պարսիկներ | |
| Կրոնական կազմ | շիա մուսուլմաններ, զրադաշտականներ | |
| Ժամային գոտի | UTC+3:30 | |
| Հեռախոսային կոդ | 0351 | |
| Պաշտոնական կայք | yazd.ir(պարս.) | |
| ||
Բնակչություն խմբագրել
Բնակչությունը 2016 թվականի մարդահամարի տվյալներով կազմում էր 529 673 մարդ, որոնք կազմում էին 158 368 տնտեսություն[2]։ Քաղաքը բնակչությամբ Յազդ օսթանի ամենախոշոր[3] և Իրանի տասնհինգերորդ ամենախոշոր[4] քաղաքն է։ Յազդի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում բերված է աղյուսակում ստորև.
| Տարի | 1956 | 1966 | 1986 | 1991 | 1996 | 2006 | 2011 | 2016 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 63 502[5] | 93 241[6] | 230 483 | 275 298[4] | 326 776[4] | 423 006[7] | 486 152[8] | 529 673[2] |
Բնակիչները հիմնականում շիա իսլամ դավանող պարսիկներ են, կա նաև էական զրադաշտական համայնք։
Պատմություն խմբագրել
Մ.թ.ա 3000 թվականից ի հայտ եկան քաղաքի մասին հիշատակումներ։ Այն նշված էր, որպես Մեդիայի Իսատիս քաղաք։ Հնագիտական պեղումների ընթացքում գտնվել են նաև առարկաներ, որոնք վերագրվում են Աքեմենյանների հարստության ժամանակաշրջանին։
Յազդը գտնվում է պատմական մայրաքաղաքներից հեռու, այդ պատճառով էլ կարողացել է խուսափել վնասներից։ Քաղաքում պահպանվել են պատմական հուշարձաններ և մշակութային հին մասունքներ։
Չինգիզ խանի հարձակումների ժամանակ այստեղ թաքնվում էին նկարիչներ, գիտնականներ և պոետներ։
1272 թվականին Յազդ է այցելել Մարկո Պոլոն։ Ըստ նրա նկարագրության` քաղաքը հանդիսանում էր մետաքսի արտադրության և առևտրի կենտրոն։
Տեսարժան վայրեր խմբագրել
Յազդը Իրանի զարգացած քաղաքներից մեկն է, որտեղ պահպանվել է հին քաղաքի տեսքը, ինչպես մի քանի դար առաջ։ Քաղաքում շատ են պատմական հուշարձաններ։ 2014 թվականին Յազդը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչվել է որպես համաշխարհային մշակույթի ժառանգության օբյեկտ[9]։
Ամենահայտնի պատմամշակութային հուշարձաններն են՝
- Դովազդեխ Իմամի դամբարանը, որը կառուցվել է XI դարում և հանդիսանում է ամենահին պահպանված կառույցը Յազդում։
- Մայր մզկիթը` կառուցված XIV դար դարում, որի 52 մետր բարձրությամբ մինարեթներն ամենաբարձրն են Իրանում։ Մզկիթն իրենից ներկայացնում է միջնադարյան պարսկական խճանկարչության և ճարտարապետության հոյակապ մի օրինակ։
- Շամսիայի մեդրեսեն` կառուցված XIV դարում[10]
- Ամիր Չակմակի համալիրը, որի հիմնական մասը XV դարի մզկիթն է, համալիրի մաս են կազմում նաև քարվանսարան, բաղնիքը և ալյ կառույցներ
- Ջրի թանգարան` բացված 2000 թվականին[11]
- Զրադաշտական ատրուշանը` միակն Իրանում որտեղ պահվում է բարձրագույն աստիճանի սրբազան կրակ` Աթաշ Վահարամը։ Ատրուշանը կառուցվել է 1934 թվականին, սակայն պնդվում է, որ այստեղ պահվող անշեջ կրակը վառվում է մ. թ. 470 թվականից և մի քանի անգամ տեղափոխվել է նախքան ատրուշանում հաստատվելը[12]։
- Զրադաշտական լռության աշտարակը, որը գտնվում է քաղաքի մոտակայքում
Յազդը հայտնի է նաև իր բազմաթիվ քամու աշտարակներով, որոնք նախատեսված են օդի սառեցման համար։
Հայտնի բնակիչներ խմբագրել
- Շարաֆ ադ-Դին Յազդի
- Մոհամմադ Հատամ
- Մոշե Կացավ` Իսրայելի ութերորդ նախագահը (2000 - 2007 թթ.)
Պատկերասրահ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (перс.)
- ↑ 2,0 2,1 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1395 (2016)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2020 թ. նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.
- ↑ «Յազդ օսթանի քաղաքները» (անգլերեն).
- ↑ 4,0 4,1 4,2 «Իրանի քաղաքները» (անգլերեն).
- ↑ «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1956 թ.» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2024 թ. փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2024 թ. մարտի 1-ին.
- ↑ «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1966 թ.» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2024 թ. փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2024 թ. մարտի 1-ին.
- ↑ «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1385 (2006)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2011 թ. սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2022 թ. սեպտեմբերի 25-ին.
- ↑ «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1390 (2011)» (Excel) (պարսկերեն). Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.
- ↑ «Historic City of Yazd». World Heritage (անգլերեն). ՅՈՒՆԵՍԿՕ.
- ↑ «Madrasa-i Shamsiya» (անգլերեն). Archnet.
- ↑ [1] Արխիվացված 2007-06-26 Wayback Machine
- ↑ «Account of flame still burning after over 1,500 years». theiranproject.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 21-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յազդ» հոդվածին։ |