Միուս
Միուս (ուկրաիներեն՝ Міус, ռուս.՝ Миу́с), գետ, որ հոսում է Ուկրաինայի (Լուգանսկի և Դոնեցկի մարզերի) և Ռուսաստանի (Կույբիշևի , Մատվեև Կուրգանի և Ռոստովի մարզի Նեկլինովսկի շրջանների) տարածքներով և թափվում է Տագանրոգի ծովածոցի Միուսի գետաբերանի ծովախորշ (Ազովի ծով)։
| Միուս | |
|---|---|
 | |
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 258 կմ |
| Ավազանի մակերես | 6680 կմ² |
| Ջրահոսք | |
| Ակունքի տեղակայում | Chornukhyne? |
| Գետաբերանի տեղակայում | Տագանրոգի ծովածոց |
| Կոորդինատներ | |
| Հոսող հոսքեր | Կրինկա գետ, Կրեպենկայա, Նագոլնայա, Կամենկա (Միուսի վտակ), Միուսիկ (Միուսի վտակ) և Օլխովչիկ (Միուսի վտակ) |
| Երկրամաս | Լուգանսկի մարզ, Ռոստովի մարզ և Դոնեցկի մարզ |
Աշխարհագրություն խմբագրել
Լուգանսկի և Դոնեցկի մարզերի միջև վարչական սահմանը անցնում է Միուս գետի երկայնքով, Միուս և Կնյագինևկա ավանների միջև ընկած տարածքով։
Հիդրոնիմ խմբագրել
Միուս տեղանունը տարածվում է Պովոլժիեյի միջոցով (Միուս) մինչև Ուրալ (Միասս) և ունի իրանական ծագումնաբանական մեկնություն (տաջ.՝ Мис՝ պղինձ)[1], որը համապատասխանում է այս տարածաշրջանում իրիանալեզու ժողովուրդների (սկյութներ, սարմատներ) պատմական տարաբնակեցմանը։ Այս վարկածի օգտին է խոսում այն փաստը, որ Բրոնզե դարաշրջանում Դոնբասում լայն տարածում ունեին պղնձի հանքավայրերը[2]։ Մեկ այլ վարկածով հիդրոնիմի հիմքում ընկած է թուրքական «միուս» բառը, տարբեր հնչյունային տարբերակներով ներկայացված է բազմաթիվ թուրքական լեզուներում։ Դրա իմաստն էր` «եղջյուր», «անկյուն»։ Հին ժամանակներում տարբեր ժողովուրդների մոտ անկյուն էին անվանում երկու գետերի միախառնման տեղը։ Մերձազովյան Միուսի դեպքում հավանաբար դա այն վայրն է, որտեղ նրա մեջ է թափվում Կրինկի գետը։ Երրորդ տարբերակի համաձայն թուրքական ժողովուրդների մոտ «միյուշ» բառացի նշանակում է «ճահճուտ», «ցեխ», որն ըստ երևույթին, բնութագրում է գետի ճահճուտ, եղեգներով գերաճած ողողադաշտը։ Վերջին տարբերակը հաստատվում է մոսկովյան մեծ իշխանների XV դարի դիվանագիտական փաստաթղթերով, որտեղ գետը կոչվում է Միյուշ[3]
Բնութագիր խմբագրել
Միուսի երկարությունը 258 կմ է, ավազանի մակերեսը 6680 կմ²։ Գետը սկիզբ է առնում Դոնեցկի բլրաշարքի լանջերից։ Վերին հատվածում Միուսի հովիտը ունի V-աձև տեսք, որի լայնությունը տատանվում է 0,2-ից մինչև 1,2 կմ հոսանքի ստորին մասում, տափաստանային գոտում այն լայնանում է մինչև 5-6 կմ։ Վերին հատվածներում ջրահոսքի լայնությունը մեծ չէ, ստորին հատվածներում դրա միջին լայնությունը հասնում է մինչև 800 մ; ափերը ծածկված են մարգագետնային բուսականությամբ և թփերով։ Գետի հունը ոլորապտույտ է և ունի 15-25 (ստորին հատվածներում մինչև 45 մ) լայնություն։ Գետի խորությունը ջրադաշտում հասնում է մինչև 6 մետրի, ուժեղ ջրահոսքի հատվածներում այն նվազում է մինչև 0,5 մ։
Հիմնական վտակներն են` Գլուխայան, Օլխովչիկը, Կրինկան (աջակողմյան), Միուսիկը, Կրեպենկայան, Նագոլնայան (ձախակողմյան)։ Սնուցումը առավելապես ձնհալից է և անձրևներից։ Սառչում է դեկտեմբերին, հալվում է մարտին, բնորոշ են գարնանային վարարումները։ Միուսի ավազանում կան մի քանի փոքր ջրամբարներ, որոնք օգտագործվում են արդյունաբերության և հիդրոէներգետիկայի ջրամատակարարման և մելիորացիայի նպատակով։ Գետի և ջրամբարների ափերին գտնվում են հանգստյան և ժամանցի օբյեկտներ, գետաբերանում XVII դարի վերջում կառուցվել է Սեմյոնովյան ամրոցը։
Միուս-ֆրոնտ խմբագրել
Հայրենական մեծ պատերազմի ընթացքում (1941-1945) գերմանական զորքերը Միուս գետի վրա ստեղծել էին ուժեղ պաշտպանական բնագիծ (այսպես կոչված «Միուս-ֆրոնտ»), որը նրանք պահեցին 1941 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1942 թվականի հուլիսը և 1943 թվականի փետրվարից մինչև օգոստոսը։ 1943 թվականի օգոստոսին բնագիծը հանձնեցին Դնեպրի հատվածում վերմախտի ընդհանուր նահանջի պատճառով (տես՝ Պանտերա-Վոտան գիծը )։ Միուս-ֆրոնտը զգալիորեն հետաձգեց Կարմիր բանակի առաջխաղացումը հարավային ուղղությամբ, որի պատճառով էլ Դոնի Ռոստովը ազատագրվեց 1943 թվականի փետրվարին, իսկ Տագանրոգը միայն 1943 թվականի օգոստոսին։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Озёра Южного Урала (буква М)». toposural.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
- ↑ «ГЕОЛОГО-МИНЕРАЛОГИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ ДРЕВНИХ МЕДНЫХ РУДНИКОВ В ДОНБАССЕ». www.masters.donntu.edu.ua (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
- ↑ Памятники дипломатических сношений с Крымскою и ногайскою ордами и с Турцией.//Сборник императорского исторического общества т.41.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- «Празднование 9 мая на Миус-фронте». web.archive.org. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին. Празднование 9 мая на Миус-фронте
- «Миус». www.poezdnik.kiev.ua (ռուսերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) Водный туризм Украины - «Миус в фотографиях». web.archive.org. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին. Клуб РГУ «Ковчег»
- «Миус (БСЭ)». www.oval.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միուս» հոդվածին։ |