Մասնակից:RP85/Ավազարկղ
Սա RP85 մասնակցի սևագրության էջն է՝ «ավազարկղը», և մասնակցի էջի ենթաէջերից մեկն է։ Այն ծառայում է որպես սևագիր և փորձարկումների վայր։ Սա հանրագիտարանային հոդված չէ։ Ձեր անձնական ավազարկղը ստեղծելու համար սեղմեք այստեղ։ Այլ ավազարկղեր՝ Ընդհանուր ավազարկղ |
Վերածնունդ
|
---|
Մշակույթը
|
Ճարտարապետություն |
Երկրները
|
Անգլիա |
Վերածննդի դարաշրջանի փիլիսոփայություն, 15-16-րդ դարերի եվրոպական փիլիսոփայության ուղղություն: Բնութագրվում է պաշտոնական կաթոլիկ կրոնը չընդունելով և մարդու անձի նկատմամբ հետաքրքրությամբ: Հումանիստական շարժման մեջ այդ հետաքրքրությունը արտահայտվեց դասական հումանիզմի գաղափարներում և նպաստեց ճշմարտության գործնական չափանիշի (փորձ+օգուտ) հաստատմանը, որը ընկած է ժամանակակից բնական գիտությունների մեթոդաբանության հիմքում:
Ընդհանուր բնութագիր խմբագրել
Վերածննդի փիլիսոփայությունն ունի մարդակենտրոն բնույթ: Վերածննդի դարաշրջանում անհատը ձեռք է բերում ավելի շատ ինքնուրույնություն, նա ավելի հաճախ ներկայացնում է ոչ թե այս կամ այն միությունը, այլ ինքն իրեն: Այստեղից ի հայտ է գալիս մարդու ինքնագիտակցության նոր ձև և նրա նոր հասարակական դիրք. հպարտությունը և ինքնահաստատումը, սեփական ուժի և տաղանդի գիտակցումը դառնում են մարդու տարբերիչ հատկանիշները: Վերածննդի դարաշրջանի անհատը հակված է վերագրել իր բոլոր արժանիքներն ինքն իրեն: Բազմակողմանիություն. սա է վերածննդի մարդու կատարելատիպը (իդեալը): Մարդը դառնում է սեփական անձի արարիչը: Արդյունքում մարդն իր փրկության համար արդեն չունի աստվածային օրհնության կարիք: Մարդն իրեն սեփական կյանքի ու ճակատագրի արարիչ գիտակցելու հետ մեկտեղ դառնում է նաև բնության անժխտելի տիրակալ:
Վերածննդի շրջանում հսկայական նշանակություն է ձեռք բերում մշակույթը, և, որպես արդյունք, ի հայտ է գալիս մարդ արարչի պաշտամունքը: Ստեղծագործական գործունեությունը ձեռք է բերում իր բնույթով ծիսական (սուրբ) բնույթ:
Մարդակենտրոնության (անտրոպոցենտրիզմի) հետ է կապված վերածննդի համար բնորոշ գեղեցիկի պաշտամունքը: Վերածննդի դարաշրջանում, ինչպես երբեք նախկինում, աճեց առանձին անհատի արժեքը: Այս դարաշրջանում ամենից վեր դասվում է յուրաքանչյուր անհատի ինքնատիպությունը և յուրահատկությունը:
Վերածննդի դարաշրջանում փիլիսոփայությունը կրկին անդրադառնում է բնությանը: Բնափիլիսոփայության նկատմամբ հետաքրքրությունը ուժեղանում է 15-րդ դարի վերջերին, 16-րդ դարի սկզբներին այնքանով, որքանով վերանայվում է միջնադարյան վերաբերմունքը բնությանը՝ որպես կախյալ դաշտի: Բնության ընկալման մեջ այնպես, ինչպես մարդու մեկնաբանությունում, վերածննդի փիլիսոփայությունը ունի իր առանձնահատկությունը՝ բնությունը մեկնաբանվում է պանթեիստական (բնապաշտական) մոտեցմամբ: Քրիստոնեական Աստվածն այստեղ կարծես միաձուլվում է բնությանը, իսկ վերջինս դրանով իսկ աստվածանում է:
Վերածննդի բնափիլիսոփաները, օրինակ՝ նշանավոր գերմանացի բժիշկ, ալքիմիկոս և աստղագետ Պարացելսը կիրառում էր բնության մոգական-ալքիմիական ընկալումը, որն արտահայտվում էր գաղտնի ուժերի միջոցով բնությունը կառավարելու ձգտումով, ինչը հատուկ էր 15-16-րդ դարերին: Բնափիլիսոփաները ձգտում էին վերացնել արարման գաղափարը. համաշխարհային ոգին ներկայացվում էր որպես բնությանը հատուկ կենսական ուժ, որի շնորհիվ բնությունը ձեռք է բերում ինքնուրույնություն և այլևս չի ունենում անդրաշխարհային սկզբի կարիք:
Հիմնական ուղղություններ խմբագրել
Հելիոցենտրիզմ խմբագրել
Հելիոցենտրիզմ կամ Արևակենտրոն համակարգ, ուսմունք, ըստ որի Երկիրը և մյուս մոլորակները պտտվում են իրենց առանցքի և Արեգակի շուրջը։ Այն հանդիսանում է աշխարհի ընկալման գեոցենտրիստական համակարգի հակադրությունը: Առաջացել է անտիկ շրջանում, սակայն լայն տարածում է ստացել վերածննդի դարաշրջանի վերջից:
Հումանիզմ խմբագրել
Հումանիզմ (լատ.՝ humanitas՝ «մարդկայնություն», humanus՝ «մարդկային», homo՝ «մարդ» բառերից), աշխարհայացք, որի կենտրոնում գտնվում է մարդը՝ որպես բարձրագույն արժեք, գաղափարը: Որպես փիլիսոփայության ուղղություն առաջացել է Վերածննդի դարաշրջանում:
Հումանիզմը հաստատում է մարդու արժեքը որպես անհատ, նրա ազատության, երջանկության, զարգացման, իր ունակությունների արտահայտման իրավունքը:
Նորպլատոնականություն խմբագրել
Նորպլատոնականություն, 3-4-րդ դարերի անտիկ փիլիսոփայության գաղափարախոսական ուղղություն, որը միացնում և համակարգում է Պլատոնի, Արիստոտելի և արևելքի գիտնականների փիլիսոփայության տարրերը: Նորպլատոնականությունը գիտություն է հիերարխիկ կառուցված աշխարհի մասին, որն առաջացել է իր սահմաններից դուրս գտնվող սկզբնաղբյուրից, գիտություն է դեպի իր աղբյուրը հոգու «վերելքի» մասին, մոգության զարգացում (Աստվածայինի հետ միության գործնական միջոց):
Պլատոնը, որը Միջնադարում հայտնի էր ընդամենը երկուսուկես երկխոսություններով, հայտնի դարձավ 15-րդ դարում Իտալիայում լատիներենից կատարված բազմաթիվ թարգմանությունների շնորհիվ, որոնց բարձրակետը 1484 թվականին Մարսելո Ֆիչինոյի կողմից Ֆլորենցիայում Պլատոնի աշխատանքների ամբողջական թարգմանությունն էր[1]:
Սեկուլյարիզմ խմբագրել
Սեկուլյարիզմը գաղափար է, համաձայն որի կառավարությունը և իրավունքի այլ ինստիտուտները պետք է գոյատևեն բոլոր տեսակի կրոններից և կրոնական հավատքներից անկախ։
Ներկայացուցիչներ խմբագրել
Միշել Մոնտեն խմբագրել
Միշել Էյքեմ դե Մոնտեն, Վերածննդի դարաշրջանի ականավոր փիլիսոփա և գրող, «Փորձեր» գրքի հեղինակ, որտեղ գեղագիտորեն անցկացվում է մարդու հոգեկան անհանգստությունների նուրբ վերլուծություն: Ուսմունքի ելակետը սկեպտիցիզմն է: Ի տարբերություն ագնոստիցիզմի՝ Մոնտենի սկեպտիցիզմը չի ժխտում աշխարհի ճանաչողականությունը: Մոնտենը գտնում էր, որ մարդուն անհրաժեշտ է անընդհատ կատարելագործել իր մտածողությունը բնության օրինաչափությունների ճանաչումով: Արտահայտում էր բոլոր մարդկանց հավասարության գաղափարը, իդեալականացնում էր մարդկության «բնական վիճակը», ինչը խախտվեց քաղաքակրթության առաջընթացով: Նա գտնում էր, որ մարդկանց երջանկությունը հնարավոր է միայն սոցիալական անհավասարության և դասերի բացակայության պարագայում: Նրա բարոյախոսության գլխավոր սկզբունքը այն էր, որ մարդը չպետք է անգործ սպասի իր երջանկությանը, որը կրոնը խոստանում էր երկնքում. նա իրավունք ունի ձգտել երջանկության երկրային կյանքում:
Նիկոլայուս Կուզանեցի խմբագրել
Նիկոլայուս Կուզանեցի, իրական անունը Նիկոլայուս Կրեբս (1401-1464 թվականներ): Կուզանեցի կեղծանունը ստացել է ծննդավայրից՝ Մոզելի գետի վրա գտնվող Կուզա քաղաք: Աստվածաբան (եղել է կարդինալ Պիուս 2-րդ պապի օրոք), փիլիսոփա, մեծ գիտնական, հատկապես նշանավոր են նրա ուսումնասիրությունները մաթեմատիկայի, աստղագիտության և աշխարհագրության ոլորտներում: Արտահայտում էր Աստծո միակության և բնության մեջ նրա արտահայտման գաղափարը (տե՛ս պանթեիզմ): Առաջարկում էր աշխարհի արևակենտրոն համակարգը, տիեզերքը համարում էր անսահման: Համարվում է, որ նրա գաղափարները իրենց ազդեցությունն են թողել Ջորդանո Բրունոյի, Նիկոլայ Կոպեռնիկոսի և Գալիլեյի վրա: Ընդգծում էր մարդու ճանաչողական ուժը («մարդն իր խելքն է»)՝ ստեղծագործական ունակությունները նույնականացնելով աստվածայինի հետ: Նրա փիլիսոփայության կենտրոնական թեմաներից են կասկածները և հակասությունները: Նա դատում էր մաթեմատիկական ճանաչողության մեջ հակասության օրենքի օգտագործման սահմանների և բնության ճանաչողության մեջ մաթեմատիկական հասկացությունների օգտագործման հնարավորության մասին:
Ջորդանո Բրունո խմբագրել
Ջորդանո Բրունոն (1548-1600 թվականներ) իտալացի փիլիսոփա է, Վերածննդի դարաշրջանի փիլիսոփայության վերջին ներկայացուցիչներից մեկը: Պանթեիզմի կողմնակից էր, որի համաձայն Աստված նունացվում էր միասնական աշխարհի հետ: Կոչ էր անում ճանաչել ոչ թե գերբնական Ատծուն, այլ բնությունը, որը հանդիսանում է «Աստված առարկաներում»: Կիսում էր Նիկոլայուս Կոպերնիկոսի արևակենտրոնության տեսությունը, արտահայտում էր հակասությունների դիալեկտիկ միասնության գաղափարը (անսահմանության մեջ ուղիղը վերածվում է շրջանագծի, ծայրամասը համընկնում է կենտրոնին, նյութը միաձուլվում է ձևին):
Այլ ներկայացուցիչներ խմբագրել
- Ֆրանչեսկո Պետրարկա (1304—1374 թվականներ)
- Կալյուչո Սալյուտատի (1331—1406 թվականներ)
- Գեորգիուս Գեմիստուս (մոտավորապես 1360-1452 թվականներ)
- Լեոնարդո Բրունի (1370/1374-1444 թվականներ)
- Պոջիո Բրաչիոլինի (1380—1459 թվականներ)
- Նիկոլայուս Կուզանեցի (1401—1464 թվականներ)
- Բասիլիուս Բեսսարիոն (1403—1472 թվականներ)
- Լորենցո Վալլա (1405—1457 թվականներ)
- Հովհաննես Արգիրոպուլուս (1415—1487 թվականներ)
- Մարսիլիո Ֆիչինո (1433—1499 թվականներ)
- Լեոնարդո դա Վինչի (1452—1519 թվականներ)
- Ջիրոլամո Սավոնարոլա (1452—1498 թվականներ)
- Հովհաննես Ռեուչլին (1455—1522 թվականներ)
- Պիետրո Պոմպոնացի (1462—1525 թվականներ)
- Ջիովաննի Պիկո դելլա Միրանդոլա (1463—1494 թվականներ)
- Ալեսանդրո Աչիլինի (1463—1512 թվականներ)
- Էրազմ Ռոտերդամցի (1466—1536 թվականներ)
- Նիկոլո Մաքիավելի (1469—1527 թվականներ)
- Վիլիբալդ Պիրկհեյմեր (1470—1530 թվականներ)
- Նիկոլայ Կոպեռնիկոս (1473—1543 թվականներ)
- Թոմաս Մոր (1478—1535 թվականներ)
- Ֆրանչեսկո Գվիչարդինի (1483—1540 թվականներ)
- Մարտին Լյութեր (1483—1546 թվականներ)
- Ուլրիխ Ցվինգլի (1484—1531 թվականներ)
- Հենրի Կոռնելիուս Ագրիպպա (1486—1536 թվականներ)
- Ուլրիխ ֆոն Հուտտեն (1488—1523 թվականներ)
- Խուան Գինես դե Սեպուլվեդա (1489—1573 թվականներ)
- Խուան Լուիս Վիվես (1492—1540 թվականներ)
- Պարացելս (1493—1541 թվականներ)
- Ֆրանսուա Ռաբլե (1493—1553 թվականներ)
- Ուիլյան Տինդեյլ (1494—1536 թվականներ)
- Անդրե դե Գովեյա (1497—1548 թվականներ)
- Ֆիլիպ Մելանքթոն (1497—1560 թվականներ)
- Ջերոլամո Կարդանո (1501—1576 թվականներ)
- Նոստրադամուս (1503—1566 թվականներ)
- Բեռնարդինո Տելեզիո (1509—1588 թվականներ)
- Գուլիելմուս Պոսթելլուս (1510—1581 թվականներ)
- Անդրեաս Վեզալիուս (1514—1564 թվականներ)
- Պետրուս Ռամուս (1515—1572 թվականներ)
- Ֆրանչեսկո Ռոբորտելլո (1517—1567 թվականներ)
- Ժան Բոդեն (1529—1596 թվականներ)
- Ֆրանցիսկուս Պատրիցիուս (1529—1597 թվականներ)
- Էթիեն դե լա Բոեսի (1530—1563 թվականներ)
- Հոկոբուս Զաբարելլա (1533—1589 թվականներ)
- Միշել Մոնտեն (1533—1592 թվականներ)
- Ֆրանսուա Վիետ (1540—1603 թվականներ)
- Յուստուս Լիփսիուս (1547—1606 թվականներ)
- Ջորդանո Բրունո (1548—1600 թվականներ)
- Ֆրանցիսկուս Սուարես (1548—1617 թվականներ)
- Ջոն Նեփյեր (1550—1617 թվականներ)
- Չեզարե Կրեմոնինի (1550—1631 թվականներ)
- Գալիլեո Գալիլեյ (1564—1642 թվականներ)
- Թոմազո Կամպանելա (1568—1639 թվականներ)
- Յոհան Կեպլեր (1571—1630 թվականներ)
- Վիլյամ Հարվեյ (1578—1657 թվականներ)
- Հուգո Գրոտիոս (1583—1645 թվականներ)
Աղբյուրներ խմբագրել
- Горфункель А. Х. Философия эпохи Возрождения. — М.: Высшая школа, 1980.— 368 էջ
- «Введение в философию». (Под ред. Фролова И. Т.) / Гайденко П. П. Глава IV Части первой. «Философия эпохи Возрождения: антропоцентризм»
- Философия Возрождения
- Философская библиотека Ренессанса
- Эпоха Возрождения
- Раздел «Философия» в библиотеке Максима Мошкова
- Философия эпохи Возрождения в библиотеке философского факультета МГУ
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ James Hankins, Plato in the Italian Renaissance, 2 vols (Leiden: Brill, 1990, 1991).