Գազ (բույս)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գազ (այլ կիրառումներ)

Գազ

Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Բակլածաղկավորներ (Fabales)
Ընտանիք	Բակլազգիներ (Fabaceae)
Ենթաընտանիք	Բակլայիններ (Faboideae)
Տրիբա	Galegeae
Ցեղ	Գազ (Astragalus) L., 1753

Գազ (լատին․՝ Astragalus), կռնի, խազիրան, բակլազգիների (թիթեռնածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի, կիսաթփերի, հազվադեպ՝ թփերի ցեղ։ Հայտնի է ավելի քան 2200, ՀՀ-ում՝ 150 (125) տեսակ։

Նկարագրություն խմբագրել

Ցողունը ճյուղավորվող է, երբեմն՝ գետնատարած, բարձրությունը՝ 40-60 մմ։ Տերևները կենտփետրաձև են, հազվադեպ՝ զույգփետրաձև, մանր, ամբողջաեզր, էլիպսաձև, կոթունները վերջանում են փշերով։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է կամ գլխիկ, ծաղիկները՝ դեղին, ծիրանագույն, սպիտակ, մանուշակագույն։ Ծաղկում է հունիս-օգոստոսին։ Պտուղն ունդ է։ Դեղաբույս է. պարունակում է ալկալոիդներ, խեժ, որի բաղադրության մեջ մտնում են բազմաշաքարներ, օրգանական թթուներ, լորձ, ներկանյութ և այլն։ Խեժն օգտագործվում է նաև հրուշակեղենի, թղթի, լաքերի, ներկի, կաշվի արտադրության մեջ։ Գազի որոշ տեսակներ թունավոր են։ Մեղրատու է։

Տարածումը Հայաստանում խմբագրել

Տարածված է բոլոր մարզերի լեռնային գոտիներում։ Աճում է չոր, քարքարոտ, անմշակ հողերում և լեռնալանջերին, երբեմն առաջացնում փշաբարձանման համակեցություններ։ Տարածված տեսակներից ավելի քան 25-ը՝ գազ Զանգեզուրի (A. zangezuricus), գազ Մեղրու (A. megricus), գազ Թախտաջյանի (A. takhtadzjanii), գազ Աղասու (A. agassii), գազ Վեդու (A. vedicus), գազ լճային (A. uraniolimneus) և այլն, էնդեմիկ են, 1-ը՝ գազ թավոտ (A. erlopodus)

Հանդիպում է Կոտայքի մարզում (Գառնի, Զովաշեն գ-եր)], գազ հացենատերև (A. fraxinifolius)՝ Լոռու մարզում (Մայմեխ լ.), գազ թեքված (A. refractus)՝ Սյունիքի մարզում]], գազ Շուշիի (A. schuschensis)՝ Գեղարքունիքի մարզում (Սոթք գազ) և այլն. գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գազ (բույս)» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գազ (բույս)» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 639)։