Աֆարի շրջան
Աֆարի շրջան (ամհարերեն՝ ዓፋር ክልል), նախկինում հայտնի որպես Տարածաշրջան 2, տարածաշրջանային նահանգ է հյուսիսարևելյան Եթովպիայի շրջաններում և Աֆար ժողովրդի հայրենիքն է։ Նրա մայրաքաղաքը Սեմերան է, որը գտնվում է Ավաշ-Ասսաբ մայրուղու վրա։ Այն սահմանակից է Էրիթրեայի հյուսիսում և Ջիբութիի հյուսիս-արևելքում․ այն նաև տարածաշրջանային սահմաններ ունի Տիգրայի, Ամհարայի, Օրոմոյի և Սոմալիի շրջանների հետ։
| Աֆարի շրջան | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | Եթովպիայի շրջաններ |
| Երկիր |  Եթովպիա |
| Վարչատարածք | Եթովպիա |
| Մակերես | 72 053 կմ² |
 | |
 | |
 | |
Աֆարի եռանկյունին, որի հյուսիսային մասը Դանակիլ իջվածքն է, Եթովպիայի Մեծ Ռիֆտ հովտի մի մասն է և գտնվում է տարածաշրջանի հյուսիսում։ Այն ունի ամենացածր կետը Եթովպիայում և ամենացածրերից մեկը Աֆրիկայում։ Տարածաշրջանի հարավային մասը բաղկացած է Ավաշ գետի հովտից, որը թափվում է Ջիբութի-Եթովպիա սահմանի երկայնքով լճերի մեջ։ Այլ նշանավոր տեսարժան վայրերից են Ավաշ ազգային պարկը։
Ժողովրդագրություն խմբագրել
Եթովպիայի կենտրոնական վիճակագրական գործակալության 2017 թվականի կանխատեսումների հիման վրա Աֆար տարածաշրջանային նահանգն ունի 1,812,002 բնակչություն, որը բաղկացած է 991,000 տղամարդկանցից և 821,002 կանանցից։ Քաղաքի բնակիչները կազմում են բնակչության 346,000-ը, ևս 1,466,000-ը հովիվներ էին։
Եթովպիայի կենտրոնական վիճակագրական գործակալության անցկացրած 2007 թվականի մարդահամարի հիման վրա Աֆար տարածաշրջանային նահանգն ունի 1,390,273 բնակչություն[1], որը բաղկացած է 775,117 տղամարդկանցից և 615,156 կանանցից; Քաղաքի բնակիչները կազմում են 185,135 կամ բնակչության 13,32%-ը, ևս 409,123-ը կամ 29,43%-ը եղել են հովիվներ։ Գնահատված 96707 քառակուսի կիլոմետր տարածքով այս տարածաշրջանն ունի 14,38 մարդ մեկ քառակուսի կիլոմետրի վրա։ Ամբողջ տարածաշրջանի համար հաշվառվել է 247255 տնային տնտեսություն, ինչը հանգեցնում է մարզում միջինը 5.6 հոգի մեկ տնային տնտեսությունում, որտեղ քաղաքային տնային տնտեսություններն ունեն միջինը 4, իսկ գյուղական տնային տնտեսությունները՝ 6 հոգի։
| Էթնիկ խումբ | 2007 մարդահամար[2] | 1994 մարդահամար[3] |
|---|---|---|
| Աֆար | 90.03% | 91.8% |
| Սոմալներ | 5.22% | 4.5% |
| Արգոբա | 1.55% | 0.9% |
| Տիգրայ | 1.15% | 0.8% |
| Ամհարա | 0.61% | 0.8% |
| Ուելայտա | 0.59% | 0.5% |
| Հադիյա | 0.18% | 0.2% |
| Կրոն | 2007 մարդահամար[2] | 1994 մարդահամար[3] |
|---|---|---|
| Մահմեդականություն | 96% | 95.6% |
| Քրիստոնեություն | 4.7% | 4.4% |
| Ուղղափառ | 3.86% | 3.9% |
| Փենթայ | 0.43% | 0.4% |
| Կաթոլիկ | 0.09% | 0.1% |
Կրոնը Աֆար շրջանում (2007)[4] Մահմեդականություն (95.2%) Ուղղափառ (3.9%) Փենթայ (0.6%) Ավանդական հավատքներ (0.1%) Կաթոլիկ (0.1%) Ուրիշ (0.1%)
Նախորդ մարդահամարի ժամանակ, որն անցկացվել է 1994 թվականին, շրջանի բնակչությունը կազմել է 1,106,383, որից 626,839-ը՝ տղամարդիկ, 479,544-ը՝ կանայք։ Քաղաքի բնակիչները կազմում էին 85879-ը կամ բնակչության 7,76%-ը։
Աֆար լեզուն հիմնականում (89,96%) խոսվում է տարածաշրջանում և հանդիսանում է պետության աշխատանքային լեզուն։ Նահանգում զգալի թվով խոսողներ ունեցող լեզուներից են ամհարերենը (6,83%), տիգրինյան (1,06%), արգոբբան (0,79%), վոլեյտա (0,43%) և օրոմիֆերեն (0,4%)։
Համաձայն Եթովպիայի կենտրոնական վիճակագրական գործակալության, 2004 թվականի դրությամբ, ընդհանուր բնակչության 48,57%-ն ուներ անվտանգ խմելու ջուր, որից 26,89%-ը գյուղաբնակներ են, իսկ 78,11%-ը՝ քաղաքի բնակիչներ[5]։ 2005 թվականի դրությամբ Աֆար տարածաշրջանային նահանգի կենսամակարդակի այլ ընդհանուր ցուցանիշների արժեքները ներառում են հետևյալը. մեծահասակների գրագիտությունը տղամարդկանց համար կազմում է 27%, իսկ կանանց համար՝ 15,6%, իսկ տարածաշրջանային մանկական մահացության մակարդակը կազմում է 61 մանկական մահ 1000 ծնվածի հաշվով, ինչը ավելի քիչ է, քան հանրապետական միջինը՝ 77։ Այս մահերի առնվազն կեսը տեղի է ունեցել նորածինների կյանքի առաջին ամսում[6]։ 2007 թվականի ապրիլի 20-ին մարզային կառավարությունը հայտարարեց, որ այն ավելացրել է առողջապահական ծածկույթը 34%-ից մինչև 40%, ինչը 64 նոր առողջապահական կլինիկաների կառուցման արդյունքն է, ընդհանուր թիվը շրջանի համար հասցնելով 111-ի[7]։
Հողի առանձնահատկությունները խմբագրել
.jpg)
Աֆարի իջվածքը, Էրտա Ալե ակտիվ հրաբուխը, Ավաշ ազգային պարկը, Յանգուդի Ռասսա ազգային պարկը, Հադար և Արամիս տարածքները տարածաշրջանի հիմնական զբոսաշրջային գրավչությունն են։ Տաք աղբյուրները, Աֆարի մշակույթը և մշակութային խաղերը գրավիչ այլ վայրեր են։
2005 թվականին ընդամենը մի քանի օրում գոյացավ հսկա ճեղքվածք[8][9]։ Ճեղքը բացվել է, երբ ժայթքել է Դաբահու հրաբուխը, որը գտնվում է տարածաշրջանի հյուսիսում։ Ենթադրվում է, որ ճեղքի ձևավորումն այն գործընթացի մի մասն է, որի ընթացքում Արաբական ափսեն և երկու աֆրիկյան սալերը՝ Նուբիական և Սոմալիի սալերը, հեռանում են իրարից։ Այս նոր ճեղքը՝ 500 մետր երկարությամբ և 60 մետր խորությամբ, բացվել է, երբ ժայթքող հրաբխի լավան հոսել է գետնի տակ և սառչել՝ ձևավորելով 60 կիլոմետր երկարություն, 8 մետր լայնություն։
Շրջակա միջավայր խմբագրել
Աֆարի իջվածքը՝ սալային տեկտոնական եռակի հանգույց, գտնվում է Աֆար տարածաշրջանային նահանգում։ Այս երկրաբանական առանձնահատկությունը Երկրի մեծ ակտիվ հրաբխային տարածքներից մեկն է։ Այս հրաբխային ակտիվության շնորհիվ իջվածքի հատակը կազմված է լավայից, հիմնականում բազալտից։
.jpg)
Հրաբխի շարունակական գործընթացը հանգեցնում է հիմնական հանքանյութերի առաջացմանը, ներառյալ պոտաշը, ծծումբը, աղը, բենտոնիտը և գիպսը։ Բացի այդ օգտակար հանածոներից, տարածաշրջանի տարբեր տարածքներում կան նաև հեռանկարային Երկրաջերմային էներգիա և Հիդրոթերմալ հանքավայրեր։ Տարածաշրջանի հանքային ներուժի մեծ մասը գտնվում է Դալոլում, Բերհալում և Աֆդերայում, որոնք գտնվում են Երկրորդ գոտում։ Էլիդարը, Դուբտին և Միլին առաջին գոտում և Գևանեն երրորդ գոտում ունեն նաև որոշ հանքային հնարավորություններ։
Աֆարը յուրօրինակ բնություն ունի, որտեղ բնակվում են աֆրիկյան վայրի էշը, Գրևի զեբրը, վայրի աղվեսը, վայրի կատուն, վագրակատուն և ջայլամը։ Այս վայրի կենդանիները հանդիպում են տարածաշրջանի ազգային պարկերում։ Քանի որ տարածաշրջանի զբոսաշրջության զարգացումը դեռևս վատ վիճակում է, Ավաշ ազգային պարկում կա ընդամենը դիտարկման երկու տնակ։
Գյուղատնտեսություն խմբագրել
Եթովպիայի կենտրոնական վիճակագրական գործակալությունը 2005 թվականին գնահատել է, որ Աֆար տարածաշրջանային նահանգի ֆերմերներն ունեին ընդհանուր առմամբ 327,370 խոշոր եղջերավոր անասուն (կազմում է Եթովպիայի ընդհանուր խոշոր եղջերավոր անասունների 0,84%-ը), 196,390 ոչխար (1,13%), 483,780 այծ (3,73%), 200 ջորի (0,14%), 12,270 էշ (0.49%), 99830 ուղտ (21.85%), 38,320 թռչուն բոլոր տեսակներից (0.12%) և 810 մեղվափեթակ (0.1%-ից պակաս)։ Եթովպիայի կենտրոնական վիճակագրական գործակալությունը 2003 թվականի դեկտեմբերին կատարված հարցման հիման արդյունքում գնահատել է, որ քոչվոր բնակիչներն ունեին 1,990,850 խոշոր եղջերավոր անասուն (այդ տարի այդ կենդանիների 83,8%-ը տարածաշրջանում), 2,303,250 ոչխար (90,6%), 3,960,510 այծ (90,7%), 759,750 ուղտ (85,9%), 175,180 էշ (92,5%), 2960 ջորի (88,6%) և 900 ձի (100%)[10]։
Տարածաշրջանային անկայունություն խմբագրել
2012 թվականի դրությամբ տարածքը գնալով ավելի անկայուն էր, քանի որ Եթովպիայի և Էրիթրեայի միջև լարվածությունը մնում է բարձր 1998-2000 թվականների Էրիթրեա-Եթովպական պատերազմից հետո։ 2012 թվականի հունվարի 18-ին հինգ օտարերկրյա զբոսաշրջիկներ սպանվեցին տարածաշրջանում արձակուրդի ժամանակ[11]։ Եթովպիայի կառավարությունը մեղադրել է Էրիթրեացի զինյալներին հարձակման համար պատասխանատու լինելու մեջ։ Աշխարհի շատ կառավարություններ խորհուրդ են տալիս չմեկնել Աֆար շրջան՝ պատճառաբանելով անվտանգության հետ կապված մտահոգությունները։
Բրածո գտածոներ խմբագրել
Հադարը՝ համայնք Աֆարում, եղել է Քլիվլենդի բնական պատմության թանգարանից Դոնալդ Յոհանսոնի կողմից 1973-1974 թվականներին «Լյուսի»՝ ավստրալոպիթեկուս աֆարենսիս կմախքի մնացորդների հայտնաբերման վայրը։ 2005 թվականի մարտի 5-ին տարածաշրջանում հայտնաբերվել է ևս մեկ կմախք, որը գնահատվում է 3,8 միլիոն տարեկան և համարվում է աշխարհի ամենահին երկոտանի հոմինիդների կմախքը։ Յոհաննես Հեյլե-Սելասին ամեն տարի 2004-2007 թվականներին ղեկավարել է հնագիտական արշավախմբերը։
2006 թվականի մարտի 24-ին զեկուցվել է, որ Գոնայի շրջանի Գավիսում «զգալիորեն ամբողջական» գանգուղեղ է հայտնաբերվել։ Գանգուղեղը հայտնվում է որպես միջանկյալ ձև հոմո էրեկտուսի և բանական մարդկանց միջև։
2009 թվականի հոկտեմբերի 1-ին գիտնականները հայտնեցին, որ գտել են կմախք, որը թվագրվել է մոտ 4,4 միլիոն տարի առաջ։ Արդի անունով՝ այն «արդիպիտեկուս ռամիդուս» տեսակին է։ Նմուշը «Ավստրալոպիթեկուս աֆարենսիս»-ի՝ Լյուսիի տեսակի հեռավոր զարմիկն է։
2010 թվականի հունիսին քարե գործիքների արտադրության ամենահին ապացույցը հայտնաբերվել է Աֆար շրջանում և վերագրվել է «Ավստրալոպիթեկուս աֆարենսիս»-ին[12][13]։
2013 թվականին Արիզոնայի պետական համալսարանի ասպիրանտներից մեկը Աֆար նահանգի Լեդի-Գերարու շրջանում հայտնաբերել է հոմինիդների ծնոտ։ Գիտնականները հաշվարկել են, որ բրածոը թվագրվում է մոտ 2,8 միլիոն տարի առաջ, ինչը 400,000 տարի առաջ է հաջորդ ամենահին հոմինիդների մնացորդներից[14][15]։
2015 թվականին Աֆար շրջանում հայտնաբերվել է հոմինինի ծնոտ և ատամներ։ Գիտնականները կարծում են, որ ոսկորները պատկանել են նախկինում չբացահայտված նախնիին։ Նոր տեսակը ստացել է «Ավստրալոպիտեկուս դեյիրեմեդա» անունը, որը աֆար լեզվով նշանակում է «մոտ ազգական»։ Տեսակն ապրել է մոտ 3,5–3,3 միլիոն տարի առաջ, մոտավորապես նույն ժամանակահատվածում, ինչ այլ հոմինիններ, ինչպիսիք են «Ավստրալոպիթեկուս աֆարենսիս»-ը։
Աֆարի շրջանի վարչական ղեկավարի ցուցակ խմբագրել
- Հաբիբ Ալիմիրահ (1991 - 1995)
- Հանֆաչ Ալիմիրահ (սեպտեմբեր, 1995 - մարտ, 1996)
- Իսմաիլ Քալի Սիրո (մարտ, 1996–սեպտեմբեր, 2015)
- Աուոլ Արբա Ունդե (սեպտեմբեր, 2015 - նոյեմբեր, 2015)
- Սեյոում Աուոլ (նոյեմբեր, 2015 - դեկտեմբերի 16, 2018)
- Աուոլ Արբա Ունդե (դեկտեմբերի 17, 2018 – ներկա)
Վարչական գոտիներ խմբագրել
Ինչպես Եթովպիայի մյուս շրջանները, Աֆար շրջանը բաժանված է վեց վարչական գոտիների (և մեկ հատուկ Վեդա, վարչական ստորաբաժանում, որն ինքնավար տարածք է և գոտու մաս չէ)։
- Ավսի Ռասու (Awsi Rasu)
- Կիլբատի Ռասու (Kilbati Rasu)
- Գաբի Ռասու (Gabi Rasu)
- Ֆանտի Ռասու (Fanti Rasu)
- Հարի Ռասու (Hari Rasu)
- Մահի Ռասու (Mahi Rasu)
- Արգոբա (Argobba)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Eight rural kebeles in Elidar Wereda bordering Eritrea were omitted by the census.
- ↑ 2,0 2,1 " Census 2007 Tables: Afar Region" Արխիվացված Նոյեմբեր 13, 2012 Wayback Machine, Tables 2.1, 2.5, 3.1, 3.2, 3.4
- ↑ 3,0 3,1 1994 Population and Housing Census of Ethiopia Results for Affar Region: Vol. 2 Analytical Report Արխիվացված Հունվար 5, 2009 Wayback Machine Tables 2.13, 2.18 (accessed 29 December 2008) The 1994 national census was collected in the Afar Region on 22 July 1996.
- ↑ «Afar region catalog». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
- ↑ "Households by sources of drinking water, safe water sources" Արխիվացված Մարտ 5, 2009 Wayback Machine CSA Selected Basic Welfare Indicators (accessed 21 January 2009)
- ↑ Macro International Inc. "2008. Ethiopia Atlas of Key Demographic and Health Indicators, 2005." (Calverton: Macro International, 2008), pp. 2, 3, 10 (accessed 28 January 2009)
- ↑ "Health coverage reaches 40 percent in Afar State" (Walta Information Center)
- ↑ Giant Crack In Africa, New Scientist, November 4, 2009
- ↑ «Newscientist.com». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 24-ին.
- ↑ 2003 is the latest year available for statistics on nomadic inhabitants. "CSA 2005 National Statistics" Արխիվացված Նոյեմբեր 18, 2008 Wayback Machine, Tables D.4 - D.7.
- ↑ «Tourists die in Ethiopia attack». BBC News. 2012 թ․ հունվարի 18.
- ↑ McPherron, Shannon P.; Alemseged, Zeresenay; Marean, Curtis W.; Wynn, Jonathan G.; Reed, Denné; Geraads, Denis; Bobe, René; Béarat, Hamdallah A. (2010). «Evidence for stone-tool-assisted consumption of animal tissues before 3.39 million years ago at Dikika, Ethiopia». Nature. 466 (7308): 857–860. Bibcode:2010Natur.466..857M. doi:10.1038/nature09248. PMID 20703305. S2CID 4356816.
- ↑ Der Tagesspiegel 11.08.2010 - Urmenschen: Die ersten Schlachter
- ↑ «Student finds 2.8 million-year-old human genus jawbone in Ethiopia». New York Daily News.
- ↑ Morelle, Rebecca (2015 թ․ մայիսի 28). «'New species' of ancient human found». BBC News.
