Վիքիպեդիա

VIAF

VIAF (անգլ.՝ Virtual International Authority File - Միջազգային նույնականացման վիրտուալ նիշք[5]) - չափորոշչային վերահսկողության միջազգային վիրտուալ կատալոգ (տեղեկություններ ստեղծագործությունների ու նրանց հեղինակների մասին)։ Նախագծի մշակմանը մասնակցել են մի քանի համաշխարհային խոշորագույն գրադարաններ, այդ թվում՝ Գերմանական ազգային գրադարանը, ԱՄՆ Կոնգրեսի Գրադարան[6][7]։

VIAF
viaf.org​(անգլ.)
Տեսակname authority file?, data set?, առցանց ծառայություն, ինտերնետ-որոնողական համակարգ և digital catalog?
Գրանցումչկա
Լեզուբազմալեզու[1]
ՍեփականատերOCLC
Բացված2003[2][3][4]
Ընթացիկ կարգավիճակգործում և զարգանում է
 VIAF Վիքիպահեստում

VIAF-ը հանդիսանում է միջազգայնորեն ճանաչված դասակարգման համակարգ։ Սա մի քանի ազգային գրադարանների համատեղ նախագիծ է և կառավարվում է Առցանցային համակարգչային գրադարանային կենտրոնի (OCLC) կողմից[8]։ Նախագիծը նախաձեռնել են Գերմանական ազգային գրադարանը և ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի Գրադարանը։ Նախագիծը հիմնադրվել է 2000 թվականին[9]։

Նախագծի համառոտ պատմություն[7] խմբագրել

1998 թվականի ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի Գրադարանը (LC), Գերմանական գրադարան (DNB) և OCLC ձեռնամուխ եղան հայեցակարգային նախագծի ստեղծման, որպեսզի անձնական անունների մատենագիտական գրառումները կապվեն միասնական համակարգով։

VIAF Կոնսորցիումը ձևավորվել է LC, DNB և OCLC գրավոր համաձայնությամբ 2003 թվականի օգոստոսին։ Համաձայնագիրը ստորագրվել է Բեռլինում կայացած IFLA 69-րդ Գլխավոր կոնֆերանսին։

Ֆրանսիայի ազգային գրադարանը (BNF) համաձայնագրին միացել է 2007 թվականի հոկտեմբերի 5-ի կոնսորցիումում։

Այս չորս կազմակերպությունները՝ LC, DNB, BnF և OCLC, ստանձնեցին կոնսորցիումում ղեկավարների դերը՝ ընդհանուր պատասխանատվություն ունենալով VIAF-ի, VIAF հոսթինգի և ծրագրային ապահովման մատակարարման, ինչպես նաև տվյալների մատենագրական բովանդակության համար։ Լրացուցիչ կազմակերպություններն արդեն ավելի ուշ միացան կոնսորցիումին՝ տրամադրելով ելակետային նիշքերը և VIAF-ի առաջխաղացման համար փորձ։

2010 թվականին հաստատությունների ղեկավարների շրջանում սկսվեցին լուրջ բանակցություններ և քննարկումներ VIAF-ի համար համապատասխան երկարաժամկետ կազմակերպական պայմանավորվածության համար։ Բազմաթիվ տարբերակների և աշխատանքի սկզբունքների քննարկումից հետո հեղինակները համաձայնեցին VIAF-ը վերագրել OCLC ծառայությանը։ 2011 թվականին քննարկվեցին անցման մանրամասները և բոլոր մասնակիցների համաձայնությունից հետո 2012 թվականին սկսվեց անցումը։

Նախագծի նկարագրություն խմբագրել

Համակարգի նպատակն է կապել մի քանի ազգային նույնականացուցիչներ (ինչպես, օրինակ, գերմանական GND, (նախկինում PND անձանց համար), ամերիկյան LCCN, ֆրանսիակն BNF և այլ) դասակարգման և որոնման միասնական համակարգում։ VIAF գրառումը ստանում է ստանդարտ եզակի համար, պարունակում է սկզբնաղբյուրի նախնական գրանցումների ամբողջական հավաքածուն, ինչպես նաև հղվում է դեպի բնօրինակ աղբյուրները։ Տվյալներն ազատորեն հասանելի համացանցի միջոցով և կարող են օգտագործվել հետազոտությունների և տվյալների փոխանակման նպատակով նաև գրադարանային ֆոնդերի միջոցով էլեկտրոնային տարբերակով։ Փոխադարձ թարմացումը կատարվում է ըստ Բաց արխիվների նախաձեռնության (OAI)։

Նիշքերի համարներն ավելացվում են նաև Վիքիպեդիայի կենսագրական և այլ հոդվածներում։

Օգտագործելով VIAF կայքի միջերեսը (ինտերֆեյս)՝ համակարգը թույլ է տալիս մատենագիտական գրառումների որոնում կատարել բնագրի լեզվով կամ օգտվողի լեզվով։ Տվյալների արտածումը տեղի է ունենում նույնանուն գրառումների միաձուլման ճանապարհով։ Որոնման ընթացքում օգտագործվում է ներքին ինդեքսավորումը։ Դա արվել է, որպեսզի բացառվի արգելափակումը և խուսափվի կայքի ծանրաբեռումից։ Հավաքագրման և որոնման ալգորիթմները բաժանվում են երեք կատեգորիայի՝ ուժեղ, չափավոր և թույլ, որպեսզի ապահովի ավելի մեծ անվտանգություն VIAF վիրտուալ ընդլայնված գրառումների կառուցման ժամանակ։ Գործողությունն օգտագործում է OAI պրոտոկոլ կենտրոնական սերվերից ազգային և տարածաշրջանային գործակալություններից նույնականացման նիշքի մետատվյալները հավաքագրելիս։ Համակարգը իրենից ներկայացնում է վիրտուալ ենթակարգավորում, քանի որ ամբողջական գրառումը մնում է նույնականված նիշքի բնօրինակում, իսկ տվյալների միայն մի փոքր մասն է հավաքված կենտրոնական սերվերում։ Ներկայումս նախագծում մասնակցում են 38 կատալոգագիր հաստատություններ, այդ թվում՝ 11-ը թեսթային ռեժիմում (նրանց թվում է անգլերեն Վիքիպեդիան)։ Ժամանակի ընթացքում դրանց քանակն ավելանում է։ Թեև VIAF գործառույթները ճշգրիտ են միայն շնորհիվ գործակալությունների կողմից տրամադրած տվյալների որակի, VIAF-ը դառնում է ավելի հետևողական և հուսալի համակարգ[10]։

Մասնակիցներ գրադարաններ խմբագրել

Հ/հ Շինության լուսանկար Հայերեն անվանում Բնօրինակ անվանում Տեղակայություն Երկիր Դասակարգման ծածկագիր Ցուցիչի օրինակ
1 Իտալական գրադարանների միասնական կատալոգի ինստիտուտ Istituto Centrale per il Catalogo Unico Հռոմ   Իտալիա ICCU IT/ICCU/RAVV/088390
2   Գերմանիայի ազգային գրադարան Deutsche Nationalbibliothek Մայնի Ֆրանկֆուրտ   Գերմանիա GND DNB/11864291X
3   Գեթի հետազոտական ինստիտուտ Getty Research Institute Լոս Անջելես, Կալիֆոռնիա   ԱՄՆ JPG ULAN/500327036
4   Կանադայի գրադարան և արխիվ Bibliothèque et Archives Canada Օտտավա, Օնտարիո   Կանադա LAC LAC/0040H0370F
5   Ալեքսանդրինի գրադարան Bibliotheca Alexandrina Ալեքսանդրիա   Եգիպտոս EGAXA EGAXA/vtls000791617
6   Կոնգրեսի գրադարան + 8 գրադարան Library of Congress (NACO consortium) Վաշինգտոն ԿՇ   ԱՄՆ LCCN n/79/068416
7     Ազգային խորհրդարանային գրադարան (Ճապոնիա) 国立国会図書館 Տոկիո և Կիոտո   Ճապոնիա NDL NDL/00458898
8   Ավստրալիայի ազգային գրադարան National Library of Australia Կանբերրա   Ավստրալիա NLA NLA/000036180076
9   Ֆրանսիայի ազգային գրադարան Bibliothèque nationale de France Փարիզ   Ֆրանսիա BNF cb11926775j
10   Իսրայելի ազգային գրադարան הספרייה הלאומית Երուսաղեմ   Իսրայել NLI NLI/000131866
11   Պորտուգալիայի ազգային գրադարան Biblioteca Nacional de Portugal Լիսաբոն   Պորտուգալիա BNP PTBNP/56654
12   Իսպանիայի ազգային գրադարան Biblioteca Nacional de España Մադրիդ   Իսպանիա BNE BNE/XX933715
13   Շվեդիայի ազգային գրադարան Kungliga Biblioteket Ստոկհոլմ   Շվեդիա SELIBR SELIBR/97268
14   Չեխիայի ազգային գրադարան Národní knihovna České republiky Պրահա   Չեխիա NKC NKC/jn19981002230
15   Սեչենյի անվան ազգային գրադարան Országos Széchényi Könyvtár Բուդապեշտ   Հունգարիա NSZL NSZL/000000001730
16 RERO: Արևմտյան Շվեյցարիայի գրադարանային ցանց Réseau des bibliothèques de Suisse occidentale or Westschweizer Bibliothekverbund   Շվեյցարիա RERO RERO/vtls013481645
17 Ֆրանսիական համալսարանների գրադարանային կոնսորցիում Système universitaire de documentation   Ֆրանսիա SUDOC SUDOC/085948470
18   Շվեյցարիայի ազգային գրադարան Schweizerische Nationalbibliothek, Bibliothèque nationale suisse, Biblioteca nazionale svizzera, Rete delle bibliotheche della Svizzera occidentale Բեռն   Շվեյցարիա SWNL SWNL/vtls000204495
19 NUKAT: Լեհաստանի գիտական գրադարանների միասանական կատալոգ NUKAT: katalog zbiorów polskich bibliotek naukowych Վարշավա   Լեհաստան NUKAT NUKAT/n/94202820
20 Վատիկանի գրադարան Bibliotheca Apostolica Vaticana -   Վատիկան BAV BAV/ADV10242315
21 BIBSYS BIBSYS Տրոնհեյմ   Նորվեգիա BIBSYS BIBSYS/x90952390
22 Ֆլամանդական հանրային գրադարաններ Flemish Public Libraries Բրյուսել   Բելգիա BIBNET BIBSYS/x90952390
23   Դանիայի թագավորական գրադարան + 1 գրադարան Danish Library Center Կոպենհագեն   Դանիա ВВС 8709791159102x
24 Լատվիայի ազգային գրադարան Latvijas Nacionālā bibliotēka Ռիգա   Լատվիա LNB-LNC LNB-LNC10-000012145
25   Լեհաստանի ազգային գրադարան Biblioteka Narodowa w Warszawie Վարշավա   Լեհաստան NLP NLP-a21143511
26   Կատալոնիայի գրադարան Biblioteca de Catalunya Բարսելոնա   Իսպանիա BNC BNC-a10604303
27   Լյուքսեմբուրգի ազգային գրադարան Bibliothèque nationale de Luxembourg Լյուքսեմբուրգ   Լյուքսեմբուրգ

Գրադարաններ և ծրագրեր, որոնք ներգրավված են փորձարկման ռեժիմում խմբագրել

Հ/հ Շինության լուսանկար Հայերեն անվանում Բնօրինակ անվանում Տեղակայություն Երկիր Դասակարգման ծածկագիր Ցուցիչի օրինակ
1   Ռուսաստանի ազգային գրադարան Российская национальная библиотека Սանկտ Պետերբուրգ   Ռուսաստան RSL RSL/nafpn-000084026
2   Նիդերլանդների ազգային գրադարան Koninklijke Bibliotheek Հաագա   Նիդերլանդներ NTA NTA/068808658
3   Ազգային ժողովի գրադարան 国家图书馆管理局 -   Սինգապուր NLB NLB/18487957
4   Լիբանանի ազգային գրադարան المكتبة الوطنية اللبنانية‎ Բեյրութ   Լիբանան LNL LNL/33485
5 Պերսևս նախագիծ ‎‎Perseus Թաֆթսի համալսարան (Մաքս Պլանկի միություն)   ԱՄՆ (  Գերմանիա) PERSEUS PERSEUS/author.236.1
6   Վիքիպեդիա ‎‎Wikipedia Սան Ֆրանցիսկո   ԱՄՆ Wikipedia
7 International Standard Name Identifier ISNI Լոնդոն   Միացյալ Թագավորություն ISNI ISNI/0000 0001 2137 6443
8   Զագրեբի ազգային և համալսարանական գրադարան Nacionalna i sveučilišna knjižnica u Zagrebu Զագրեբ   Խորվաթիա
9 2 չփաստաթղթավորված նախագիծ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ WorldCat(բազմ․) — 1971.
  2. ↑ Basic Register of Thesauri, Ontologies & Classifications, Basel Register of Thesauri, Ontologies & Classifications / A. Ledl, H. Papatheodorou, Z. Park, C. Gnoli, A. P. i. Serra, H. Hedden — Verbundzentrale des GBV, 2013.
  3. ↑ https://www.infodocket.com/2012/04/04/virtual-international-authority-file-service-transitions-to-oclc/
  4. ↑ (unspecified title) — doi:10.1080/07317131.2011.546304
  5. ↑ http://www.gpntb.ru/win/inter-events/crimea2005/disk/140.pdf
  6. ↑ Kelley, Michael; Schwartz, Meredith (2012). «VIAF service transitions to OCLC». Library Journal. Media Source. 137 (8): 16.
  7. ↑ 7,0 7,1 VIAF, OCLC.
  8. ↑ «About OCLC». OCLC. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 18-ին.
  9. ↑ Analysis and Reflections on VIAF, Virtual International Authority File Արխիվացված 2013-12-06 Wayback Machine // JLIS, Vol. 1, No. 2 (2010), Manzotti, DOI:10.4403/jlis.it-4520: «Virtual International Authority File (VIAF) is a joint experiment of the Library of Congress (LC), the Deutsche Nationalbibliothek (DNB), and the Bibliothèque Nationale de France (BNF) with Online Computer Library Center (OCLC).
  10. ↑ Analysis and Reflections on VIAF, Virtual International Authority File Արխիվացված 2013-12-06 Wayback Machine // JLIS, Vol. 1, No. 2 (2010), Manzotti, DOI:10.4403/jlis.it-4520, «Abstract»

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «VIAF» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=VIAF&oldid=9346508» էջից