Ֆուստանելա
Ֆուստանելա, կիսաշրջազգեստի ձև ունեցող հագուստ, որ կրում էին տղամարդիկ Բալկանյան մի շարք երկրներում՝ Հունաստանում, Ալբանիայում, Բուլղարիայում։ Նման է քիլթին։ Ներկայումս ֆուստանելան կազմում է հունական ու ալբանական ավանդական հագուստի մաս, ինչպես նաև Հունսատանի զինված ուժերի էլիտար բաժանմունքների (օրինակ՝ էվզոնների նախագահական պահակախմբի) պաշտոնական համազգեստի մաս է։
Պատմություն խմբագրել
Որոշ հետազոտողներ գտնում են, որ ֆուստանելան առաջացել է հռոմեական տոգայից։ Հռոմեական կայսրերից շատերի արձանները կրում են ծալքավոր կիսաշրջազգեստ, որ հասնում է մինչև ծնկները։ Ավելի ցուրտ տարածաշրջաններում ստեղծվում էին ավելի շատ ծալքեր ունեցող կիսաշրջոզգեստներ, որպեսզի ապահովեն տաքությունը[1]։ Էվզոնների ֆուստանելան ունի 400 ծալք։
Բյուզանդիայի հույները ֆուստանելան անվանել են պոդեա[2], որ նշանակում է «գոգնոց»։ Պոդեա կրում էին, մասնավորապես, ակտրիտները XII դարում[2], այդ թվում՝ Դիոգենես Ակտրիտասը։ Հայտնաբերված պոդեաները վերաբերում են Բյուզանդիայի Մանուիլ I Կոմնին կայսեր գահակալման ժամանակաշրջանին՝ շուրջ 1180-ական թվականներին, այսինքն՝ Օսմանյան նվաճումներից մի քանի դար առաջ։ Ալբանիայում ֆուստանելան ի սկզբանե եղել է հարավային շրջանների բնակչության՝ տոսկյան ալբանացիների հագուստի բաղկացուցիչ մասը։ Հետազոտողների մի մասը կարծում է, որ ֆուստանելան Հունաստանում տարածում է գտել հենց ալբանացիների շնորհիվ՝ Օսմանյան կայսրության կողմից շրջափակման ժամանակ[3], որն սկսվել է XV դարում։ Սակայն ֆուստանելան Հունաստանում մեծ տարածում ուներ դեռ 12-րդ դարից սկսած։ Ֆուստանելայի գործածությունը հագուստի մեջ Հունաստանի Էպիր տարածաշրջանի բնակչության շրջանում տարածվել է ալբանացիների կողմից XVIII ու XIX դարերում[4][5][6]։
Ֆուստանելայի նման կիսաշրջազգեստներն ավանդական հագուստի մաս են կազմում նաև Ռումինիայում ու Սիրիայում։ Ընդ որում՝ այդ ազգերից յուրաքանչյուրը պնդում է, թե հենց իրենք են առաջինն սկսել գործածել նման հագուստ։ Գրական ստեղծագործություններում նկարագրված ու մշակութային հուշարձաններում առկա ավանդական հագուստների նմանությունները վերջնականապես չեն հաստատում այդ վարկածներից որևէ մեկը, բայց և չեն էլ ժխտում։
Անվանումը խմբագրել
Ֆուստանելա բառը ծագում է իտալերեն fustagno 'հանդիսովոր' + -ella (փոքրացուցիչ ածանց) բառից. այդպես էր կոչվում այն կտորը, որից պատրաստվել է առաջին ֆուստանելան։ Բառն իր հերթին ծագում է միջին լատիներեն fūstāneum բառից, որը հավանաբար կազմվել էfustis - "փայտե ձող" բառից։ Այլ հետազոտողներ գտնում են, որ դա պատճենում հունարեն xylino (ξύλινο) բառից, որ բառացի նշանակում է "փայտե", այսինքն՝ "բամբակ"[7]։ Որոշ ուսումնասիրողներ էլ կարծիք են հայտնում, թե անվանումը ծագում է Կահիրեի Ֆոստատ արվարձանի անունից, որտեղ պատրաստվել է կտորը[8]։
Անվանումը տարբեր լեզուներով խմբագրել
Կիսաշրջազգեստ ու զգեստ բառերի տարբերակները տրված են համեմատության համար.
| Լեզու | Կարճ կիսաշրջազգեստ | Կիսաշրջազգեստ | Զգեստ |
|---|---|---|---|
| ալբաներեն | fustanellë/fustanella | fund | fustan |
| առումաներեն | fustanelã | fustã | fustanã |
| բուլղարերեն | фустанела (fustanela) |
фуста (fusta) |
фустан (fustan) |
| հունարեն | φουστανέλλα (foustanélla) |
φούστα (foústa) |
φουστάνι (foustáni) |
| իտալերեն | fustanella | gonna | |
| մակեդոներեն | фустан fustan |
фустан fustan |
фустан fustan |
| մեգլենոռումիներեն | fustan | fustan | |
| ռումիներեն | fustanelă | fustă | |
| սերբերեն | фустанела fustanela |
фистан fistan |
фистан fistan |
| թուրքերեն | fistan |
Պատկերասրահ խմբագրել
-
Մակեդոնական ֆուստանելա երեխաների համար -
Մակեդոնական ֆուստանելա մեծահասակների համար -
Հելլենական բանակի հրամանատար, 1835 -
Ֆուստանելան՝ որպես Հունական նախագահական թիկնազորի հագուստ -
Համզա Կազազի, 1858 -
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Notopoulos, James A. (1964). Akritan Ikonography on Byzantine Pottery «Akritan Ikonography on Byzantine Pottery». Hesperia. 33 (2): 108–133. doi:10.2307/147182. ISSN 0018-098X.
{{cite journal}}: Check|url=value (օգնություն) - ↑ 2,0 2,1 The Oxford Dictionary of Byzantium (3-Volume Set) by Alexander P. Kazhdan,1991,ISBN 0195046528, page 47
- ↑ James P. Verinis, «Spiridon Loues, the Modern Foustanéla, and the Symbolic Power of Pallikariá at the 1896 Olympic Games»(չաշխատող հղում), Journal of Modern Greek Studies 23:1 (May 2005), pp. 139—175.
- ↑ Samuel J. Barrows, The Isles and Shrines of Greece, 2005, 159, ISBN 1417917482
- ↑ A short history of modern Greece, 1958
- ↑ The Nomads of the Balkans, 1914
- ↑ Institute of Modern Greek Studies 1998.
- ↑ Oxford English Dictionary, Babiniotis 1998.
Աղբյուրներ խմբագրել
- Angelomatis-Tsougarakis, Helen (1990). The Eve of the Greek Revival: British Travellers' Perceptions of Early Nineteenth-Century Greece. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Routledge. ISBN 978-0-41-503482-1.
- Babiniotis, George D. (1998). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Greek). Athens, Greece: Kentro Leksikologias. ISBN 978-9-60-861900-5.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Beller, Manfred; Leerssen, Joep (2007). Imagology: The Cultural Construction and Literary Representation of National Characters: A Critical Survey. Amsterdam, The Netherlands and New York, New York: Rodopi. ISBN 90-420-2317-1.
- du Fresne, Charles (1678). Glossarium ad Scriptores Mediae & Infimae Latinitatis (Volume 2). Lutetiae Parisiorum: Ludovicum Billaine.
- Ethniko Historiko Mouseio (Greece), Maria Lada-Minōtou, I. K. Mazarakēs Ainian, Diana Gangadē, and Historikē kai Ethnologikē Hetaireia tēs Hellados (1993). Greek Costumes: Collection of the National Historical Museum. Athens, Greece: Historical and Ethnological Society of Greece.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - Evans, Arthur (2006) [1886]. Ancient Illyria: An Archaeological Exploration. New York, New York and London, United Kingdom: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84-511167-0.
- Forster, Edward Seymour (1960). A Short History of Modern Greece: 1821-1956. London, United Kingdom: Methuen.
- Fox, Lilla Margaret (1977). Folk Costumes from Eastern Europe. London, United Kingdom: Chatto & Windus (Random House). ISBN 0-7011-5092-0.
- Gjergji, Andromaqi (2004). Albanian Costumes through the Centuries: Origin, Types, Evolution (Albanian). Tirana, Albania: Mësonjëtorja. ISBN 978-9-99-436144-1.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Institute of Modern Greek Studies (1998). Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Thessalonica, Greece: Aristotelion Panepistimio Thessaloniki.
- Kazhdan, Alexander Petrovich, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
- Konitza, Faik (1957). Albania: The Rock Garden of Southeastern Europe, and other Essays. Boston, Massachusetts: Vatra.
- Morgan, Charles Hill (1942). Corinth: The Byzantine Pottery. Vol. 11. Cambridge, Massachusetts: Published for the American School of Classical Studies at Athens, Harvard University Press. OCLC 36957616.
- Nasse, George Nicholas (1964). The Italo-Albanian Villages of Southern Italy. Washington, District of Columbia: National Academy of Sciences-National Research Council.
- Notopoulos, James A. (1964). «Akritan Ikonography on Byzantine Pottery». Hesperia. 33 (2): 108–133. doi:10.2307/147182. ISSN 0018-098X. JSTOR 147182.
- Paulicelli, Eugenia; Clark, Hazel (2009). The Fabric of Cultures: Fashion, Identity, and Globalization. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Taylor & Francis (Routledge). ISBN 978-0-41-577542-7.
- Smithsonian Institution and Mouseio Benakē (1959). Greek Costumes and Embroideries, from the Benaki Museum, Athens: An Exhibition Presented Under the Patronage of H.M. Queen Frederika of the Hellenes. Washington, District of Columbia: Smithsonian Institution.
- Verinis, James P. (2005 թ․ մայիս). Spiridon Loues, the Modern Foustanéla, and the Symbolic Power of Pallikariá at the 1896 Olympic Games (PDF). Vol. 23. էջեր 139–175. doi:10.1353/mgs.2005.0010.
{{cite book}}:|journal=ignored (օգնություն)(չաշխատող հղում) - Wolff, Robert Lee (1974). The Balkans in our Time. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
- Wright, Robert K.; Greenwood, John T. (2007). Airborne Forces at War: From Parachute Test Platoon to the 21st Century. Annapolis: Naval Institute Press (Association of the United States Army). ISBN 978-1-59-114028-3.