Օմանի կայսրություն

Օմանի կայսրություն (արաբ․՝ الْإِمْبَرَاطُورِيَّة الْعُمَانِيَّة‎‎), նախկին ծովային կայսրություն, որը մրցել է Պորտուգալիայի և Բրիտանիայի հետ՝ առևտրի և ազդեցության համար Պարսից ծոցում և Հնդկական օվկիանոսում: 18-րդ դարում տարածաշրջանային դերակատար դառնալուց հետո, 19-րդ դարում կայսրությունը իր ազդեցությունը տարածել է Հորմուզի նեղուցից մինչև Իրան և Պակիստան, հասնելով մինչև Դելգադո հրվանդանը: Սաիդ բին Սուլթանի մահից հետո՝ 1856 թվականին, կայսրությունը բաժանվել է նրա որդիների միջև՝ երկու սուլթանությունների. աֆրիկյան բաժինը (Զանզիբարի սուլթանություն), որը կառավարվել է Մաջիդ բին Սաիդի կողմից, և ասիական բաժինը (Մուսկատի և Օմանի սուլթանություն), որը կառավարվել է Թուվեյնի բին Սաիդի կողմից:

Պատմություն

Տարածաշրջանային ուժ դառնալը

Մուսկատը, որ տեղակայված է եղել առևտրային ուղիների ռազմավարական դիրքում, ընկել է Պորտուգալական կայսրության վերահսկողության տակ 1507-1650 թթ.: Պորտուգալացիները չենն կարողացել վերահսկել Օմանը ամբողջությամբ: 17-րդ դարի կեսերին օմանյան ցեղերը վերացրել ենն պորտուգալացիներին Մուսկատում^[1]:

1696 թվականին, Սեյֆ բին Սուլթանի կառավարման ժամանակ, օմանյան նավատորմը հարձակվել է Մոմբասայի վրա՝ պաշարելով Ֆորտ Հեսուսը, որտեղ ապաստան էին գտել 2,500 քաղաքացիներ: Ամրոցի պաշարումը տևել է 33 ամիս՝ մինչև հրետանավորները, սովից մահանալով, հանձնվել են օմանցիներին: 1783 թվականին Օմանական կայսրությունը տարածվել է արևելք՝ հասնելով Գվադարի (այժմյան Պակիստան)^[1]: Օմանցիները շարունակել են հարձակումները Արևմտյան Հնդկաստանի պորտուգալական հենակետերի վրա^[2], սակայն չեն կարողացել գրավել որևէ մեկը: Հյուսիսում օմանցիները մուտք են գործել Պարսից ծոց՝ գրավելով Բահրեյնը պարսիկներից և պահելով այն մի քանի տարի: Օմանական տիրույթների և ազդեցության ընդարձակումը հարավ ներառել է Զանզիբարի առաջին խոշոր բնակեցումը օմանյան միգրանտներով^[3]:

Յարուբիդների դինաստիա

Յարուբիդների դրոշը^[4]

Յարուբիդները (1624–1719) կարողացել են կառուցել հզոր և լավ կազմակերպված պետություն՝ այն բանից հետո, երբ պորտուգալացիները խափանել են արաբական ծովային առևտուրը տարածաշրջանում: Պորտուգալական ներխուժումը, որը տնտեսական ճգնաժամի է մատնել շրջանը, մարտահրավեր է նետվել օմանցիների կողմից, որոնք վերականգնել են իրենց ավանդական դերը՝ որպես տեղական ծովային վաճառականներ: Դրա հետ մեկտեղ, տեղի են ունեցել նշանակալի տնտեսական և քաղաքական զարգացումներ^[5]։

Օմանում գյուղատնտեսությունը զգալի բարելավման է ենթարկվել Սեյֆ բին Սուլթանի կողմից: Նա հայտնի է դարձել՝ ջուր տրամադրելով Օմանի ներքին հողերին, միաժամանակ խրախուսելով օմանյան արաբներին տեղաշարժվել ներքին շրջաններից և բնակվել ափամերձ տարածքներում՝ արմատավորելով արմավենիներ Ալ Բատինահ շրջանի ափերին^[6]։ Օմանի ներքին շրջանի Ալ Համրա քաղաքում ոռոգման համակարգը բարելավվել է նոր կառուցված խոշոր ֆալաջի շնորհիվ, և թվում է, որ Յարուբա դինաստիան աջակցել է բնակեցման և գյուղատնտեսական աշխատանքներին, ինչպիսիք են Վադի Բանի Ավֆ շրջանի տեռասավորումը^[7]։ Սեյֆ բին Սուլթանը կառուցել է նոր դպրոցներ^[8]։ Նա իր բնակավայրը դարձրել է Ռուսթաքի ամրոցը, ավելացնելով Բուրջ ալ Ռիահ քամու աշտարակը^[9]։

Սեյֆ բին Սուլթանը մահացել է 1711 թվականի հոկտեմբերի 4-ին^[10]: Նա թաղվել է Ռուսթաքի ամրոցում՝ շքեղ դամբարանում, որը հետագայում ոչնչացվել է վահաբիական գեներալի կողմից^[6]։ Իր մահվան պահին նա ունեցել է մեծ հարստություն, որը ներառել է 28 նավ, 700 ստրուկ և Օմանի արմավենիների մեկ երրորդը: Նրան հաջորդել է իր որդին Սուլթան բին Սեյֆ II (կառ. 1711–1718) իր մայրաքաղաքը հիմնել է Ալ-Հազմում՝ Ռուսթաքից ափ տանող ճանապարհին^[11]: Այժմ դա ընդամենը գյուղ է, սակայն դեռևս պահպանվել են նրա կողմից 1710 թվականին կառուցված մեծ ամրոցի մնացորդները, որի մեջ նաև գտնվում է նրա դամբարանը։

Դաշինք Մեծ Բրիտանիայի հետ

Սուլթան բին Ահմադը կառավարություն է ստանձնել իր եղբորորդու մահից հետո և ամրապնդել արդեն հզոր նավատորմը՝ ավելացնելով թնդանոթներով զինված նավեր և բեռնատար նավեր: Նա նաև կարիք է ունեցել ուժեղ դաշնակցի, որը կօգներ նրան վերականգնել վերահսկողությունը Մոմբասայի նկատմամբ Մազրուի ցեղից, դիմադրել այն շարժումին, որ տարածվել է այն տարածքից, որը այժմ Սաուդյան Արաբիան է, և զսպել Պարսկաստանի Լենգեհ քաղաքի Քասիմի ցեղերին Օմանից դուրս: Նա այդ ընդունակ դաշնակիցը գտել է Մեծ Բրիտանիայում, որը 18-րդ դարի վերջերին պատերազմել է Ֆրանսիայի դեմ և գիտեր, որ ֆրանսիական կայսրը, Նապոլեոն Բոնապարտը, պլանավորել է անցնել Պարսկաստանով և գրավել Մուսկատը՝ Հնդկաստան ներխուժելու ճանապարհին: 1798 թվականին Բրիտանիան և Օմանը համաձայնագիր ստորագրել են առևտրի և նավագնացության մասին^[12]^[13]։

Սուլթան բին Ահմադը առաջնորդել է Հնդկաստանում բրիտանական շահերի օգտին, և նրա տարածքները դարձել են արգելված ֆրանսիացիների համար: Նա թույլ է տվել Բրիտանական Արևելահնդկական ընկերությանը հիմնել առաջին առևտրային կայանը Պարսից ծոցում, և բրիտանական հյուպատոսորանը տեղակայվել է Մուսկատում: Բացի Բոնապարտին պարտության մատնելուց, բրիտանացիները ունեցել են նաև մեկ այլ շարժառիթ Օմանի հետ պայմանագիր կնքելու համար՝ նրանք ցանկացել են ճնշում գործադրել սուլթանի վրա՝ վերջ դնելու ստրկությանը, որը հայտարարվել է ապօրինի Անգլիայում 1772 թվականին: Այս ժամանակ Աֆրիկայից Օման առևտուրը դեռևս ծաղկել է, և Զանզիբարի դիրքը՝ որպես կարևոր առևտրական կենտրոնի, ևս ամրապնդվել է, երբ Մոզամբիկից Հնդկաստան փղոսկրի մատակարարումը կանգ է առել՝ պորտուգալական չափազանց բարձր արտահանման տուրքերի պատճառով: Վաճառականները պարզապես իրենց փղոսկրը փոխադրել են Զանզիբարով: Օմանյան ռազմանավերը մշտապես կռվել են ծոցով վեր ու վար, ինչը զբաղեցնում էր Սուլթանին: Հենց իր արշավներից մեկի ժամանակ՝ 1804 թվականին Պարսից ծոցում նավի վրա, Սեյիդ Սուլթանը կրակոցից գլխին վիրավորվել է: Նա թաղվել է Լենգեհում^[14]։

Կապեր Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետ

Կապեր Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետ 1833 թվականի սեպտեմբերի 21-ին կնքվել է բարեկամության և առևտրի պատմական պայմանագիր ԱՄՆ-ի հետ: Այն երկրորդ առևտրային պայմանագիրն է եղել, որը ձևավորվել է ԱՄՆ-ի և արաբական պետության միջև (Մարոկկոն առաջինն է եղել 1820 թվականին): ԱՄՆ-ն և Օմանը երկուսն էլ ակնկալել են օգուտ, քանի որ ԱՄՆ-ն՝ ի տարբերություն Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի, տարածքային հավակնություններ չուներ Միջին Արևելքում և հետաքրքրված էր միայն առևտրով: 1840 թվականի ապրիլի 13-ին «Ալ-Սուլթանահ» նավը կանգ է առել Նյու Յորքում՝ դառնալով առաջին արաբական պատվիրակությունը, որը երբևէ այցելել է Նոր աշխարհ^[15]: Նրա 56 արաբ նավաստիները հուզմունք են առաջացրել քաղաքի 300 հազար բնակիչների մոտ: «Ալ-Սուլթանահ»-ը բերել է փղոսկր, պարսկական գորգեր, համեմունքներ, սուրճ, արմավ և շքեղ նվերներ՝ նախագահ Մարտին Վան Բյուրենին։

Այցը տևել է գրեթե չորս ամիս, որի ընթացքում պատվիրակը՝ Ահմադ բին Նա'աման Ալ Քաաբին (առաջին արաբական պատվիրակը ԱՄՆ-ում), և նրա սպաները ընդունվել են պետական և քաղաքային պաշտոնյաների կողմից: Նրանք ստացել են պաշտոնական մարմինների բանաձևեր, շրջագայել Նյու Յորքով և տեսել շրջաններ, որոնք մի քանի տասնամյակ անց դարձել էին արաբախոս միգրանտների թաղամասեր^[16]:

Սաիդ բին Սուլթանը Ալ-Բուսայդ դինաստիայից

Սաիդ բին Սուլթանը եղել է Սուլթան բին Ահմադի որդին, որը կառավարել է Օմանը 1792-1804 թվականներին: Սուլթան բին Ահմադը մահացել է 1804 թվականին՝ արշավ իրականացնելով Բասրա^[17]: Նա նշանակել է Մոհամեդ բին Նասիր բին Մոհամեդ ալ-Ջաբրիին՝ որպես խնամակալ իր երկու որդիների՝ Սալիմ բին Սուլթանի և Սաիդ բին Սուլթանի համար^[18]: Քաիս բին Ահմադը, Սոհարի կառավարիչը, որոշել է իշխանություն զավթել: 1805 թվականի սկզբին Քաիսը և իր եղբայրը Մոհամեդը շարժվել են հարավ՝ ափով, և հեշտությամբ գրավել Մութթրահը: Քաիսը սկսել է պաշարել Մուսկատը: Մոհամեդ բին Նասիրը փորձել է կաշառել Քաիսին՝ հեռանալու համար, բայց չի հաջողվել^[19]^[20]:

1806 թվականին Սաիդ բին Սուլթանը Բարկաում վիրավորել է Բադր բին Սայֆին և սպանել նրան: Սաիդը հռչակվել է Օմանի կառավարիչ^[21]: Ժողովուրդը նրան ընդունել է որպես վահաբիներից ազատարար: Քաիս բին Ահմադը անմիջապես աջակցություն է հայտնել Սաիդին^[21]:

1832 թվականին Սաիդ բին Սուլթանը մայրաքաղաքը փոխադրել է Օմանից Զանզիբար: Այդ ժամանակ կայսրության աֆրիկյան տիրույթները տարածվել են Սվահիլի ափով՝ մինչև Մոզամբիկի Ռուվումա գետից 12 մղոն հարավ: Չնայած կայսրության հիմնական կառավարումը կենտրոնացել է ափամերձ շրջաններում, այնուամենայնիվ, նա վերահսկողություն է հաստատել մի շարք աֆրիկյան տրիբուտար պետությունների նկատմամբ^[22]:

Անկում

1798 թվականի Անգլո-Օմանի Բարեկամության պայմանագրով Բրիտանիան երաշխավորել է սուլթանի իշխանությունը: Երբ 1856 թվականին տեղի է ունեցել իրավահաջորդության ճգնաժամ, Օմանի կայսրությունը բաժանվել է Օմանի և Մուսկատի սուլթանության և Զանզիբարի սուլթանության միջև: Ավելի ուշ՝ 1891 թվականին, առաջինը դարձել է բրիտանական պրոտեկտորատ, որտեղ սուլթանը վերահսկել է Մուսկատի ափը, մինչդեռ Իմամը կառավարել է ներքին տարածքը Նիզվայից^[23]:

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 «A History of Oman». www.rafmuseum.org.uk (անգլերեն). Վերցված է 2018-08-09-ին.
↑ Davies, 1997, էջ 52
↑ Davies, 1997, էջ 51-52
↑ «De Rode Leeuw».
↑ El-Ashban, Abdul Aziz (1979). «The Formation of the Omani Trading Empire under the Ya'aribah Dynasty (1624-1719)». Arab Studies Quarterly. 1 (4): 354–371. ISSN 0271-3519. JSTOR 41857520.
↑ ^6,0 ^6,1 Thomas, 2011, էջ 222
↑ Siebert, 2005, էջ 175
↑ Plekhanov, 2004, էջ 49
↑ Ochs, 1999, էջ 258
↑ Miles, 1919, էջ 225
↑ JPM Guides, 2000, էջ 85
↑ Miles, 1919, էջ 281
↑ Alston and Laing, 2012, էջ 34-36
↑ «The British Empire, Imperialism, Colonialism, Colonies». www.britishempire.co.uk. Վերցված է 2018-08-06-ին.
↑ «MIRRORING MODERNITY: on consumerism in cosmopolitan Zanzibar». epress.lib.uts.edu.au.
↑ Eilts, 1962
↑ Miles, 1919, էջ 308
↑ Miles, 1919, էջ 305
↑ Miles, 1919, էջ 304
↑ Miles, 1919, էջ 307
↑ ^21,0 ^21,1 Miles, 1919, էջ 309
↑ Rippin, 2013, էջ 42–43
↑ «History of Oman | Royal Air Force of Oman». RAF Museum (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2023-05-15-ին.

Աղբյուրներ

Beck, Sanderson (2004). «East Africa, Portuguese, and Arabs». Middle East & Africa to 1875. Վերցված է 2013-11-11-ին.
Davies, Charles E. (1997-01-01). The Blood-red Arab Flag: An Investigation Into Qasimi Piracy, 1797–1820. University of Exeter Press. ISBN 978-0-85989-509-5. Վերցված է 2013-11-11-ին.
Eilts, Hermann Frederick (October 1962). «Ahmad bin Na'aman's mission to The United States in 1840: the voyage of Al-Sultanah to New York City». Essex Institute Historical Collections. Vol. 98, no. 4. Massachusetts. էջեր 219–257. Cited in: J.E. Peterson (8 November 2014). «America and Oman: The Context for Two Nearly Centuries of Relations» (PDF).
JPM Guides (2000-03-01). Gulf States. Hunter Publishing, Inc. ISBN 978-2-88452-099-7. Վերցված է 2013-11-11-ին.
Limbert, Mandana (2010-06-07). In the Time of Oil: Piety, Memory, and Social Life in an Omani Town. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-7460-4. Վերցված է 2013-11-11-ին.
Miles, Samuel Barrett (1919). The Countries and Tribes of the Persian Gulf. Garnet & Ithaca Press. ISBN 978-1-873938-56-0. Վերցված է 2013-11-11-ին.
Ochs, Peter J. (1999-11-01). Maverick Guide to Oman. Pelican Publishing. ISBN 978-1-4556-0865-2. Վերցված է 2013-11-11-ին.
Plekhanov, Sergey (2004). A Reformer on the Throne: Sultan Qaboos Bin Said Al Said. Trident Press Ltd. էջ 49. ISBN 978-1-900724-70-8. Վերցված է 2013-11-11-ին.
Siebert, Stefan (2005). Analysis of Arid Agricultural Systems Using Quantitative Image Analysis, Modeling and Geographical Information Systems. kassel university press GmbH. ISBN 978-3-89958-192-8. Վերցված է 2013-11-11-ին.
Thomas, Gavin (2011). The Rough Guide to Oman. Penguin. ISBN 978-1-4053-8935-8. Վերցված է 2013-11-11-ին.

Laing, S (2012). Unshook Till the End of Time: A history of relations between Britain and Oman. Gilgamesh.
Rippin, Andrew (2013). The Islamic World. Taylor & Francis. ISBN 9781136803437.

[:0-1] 1,0 ^1,1 «A History of Oman». www.rafmuseum.org.uk (անգլերեն). Վերցված է 2018-08-09-ին.

[Davies—1997——52-2] Davies, 1997, էջ 52

[Davies—1997——51-52-3] Davies, 1997, էջ 51-52

[4] «De Rode Leeuw».

[5] El-Ashban, Abdul Aziz (1979). «The Formation of the Omani Trading Empire under the Ya'aribah Dynasty (1624-1719)». Arab Studies Quarterly. 1 (4): 354–371. ISSN 0271-3519. JSTOR 41857520.

[Thomas—2011——222-6] 6,0 ^6,1 Thomas, 2011, էջ 222

[Siebert—2005——175-7] Siebert, 2005, էջ 175

[Plekhanov—2004——49-8] Plekhanov, 2004, էջ 49

[Ochs—1999——258-9] Ochs, 1999, էջ 258

[Miles—1919——225-10] Miles, 1919, էջ 225

[JPM_Guides—2000——85-11] JPM Guides, 2000, էջ 85

[Miles—1919——281-12] Miles, 1919, էջ 281

[Alston_and_Laing—2012——34-36-13] Alston and Laing, 2012, էջ 34-36

[14] «The British Empire, Imperialism, Colonialism, Colonies». www.britishempire.co.uk. Վերցված է 2018-08-06-ին.

[15] «MIRRORING MODERNITY: on consumerism in cosmopolitan Zanzibar». epress.lib.uts.edu.au.

[Eilts—1962——-16] Eilts, 1962

[Miles—1919——308-17] Miles, 1919, էջ 308

[Miles—1919——305-18] Miles, 1919, էջ 305

[Miles—1919——304-19] Miles, 1919, էջ 304

[Miles—1919——307-20] Miles, 1919, էջ 307

[Miles—1919——309-21] 21,0 ^21,1 Miles, 1919, էջ 309

[Rippin—2013——42–43-22] Rippin, 2013, էջ 42–43

[23] «History of Oman | Royal Air Force of Oman». RAF Museum (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2023-05-15-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]