Վիքիպեդիա

Քննադատական մտածողություն

Քննադատական մտածողություն (անգլ.՝ critical thinking), ապացուցումների համակարգ, որը կիրառվում է իրերի և իրադարձությունների վերլուծության համար՝ տալով հիմնավորված եզրակացություններ, և ստեղծում է հիմնավորված գնահատականներ, մեկնաբանություններ տալու հնարավորություն, ինչպես նաև իրավիճակին և խնդրին համապատասխան ճշգրտորեն կիրառել ստացված արդյունքները[1]։

Քննադատական մտածողությունը մտածողության այն տեսակն է, երբ մարդը հարցականի տակ է դնում ստացվող տեղեկույթի հավաստիությունը, սեփական հավատալիքներն ու համոզմունքները[2]։

Կա կարծիք, որ անցումը քննադատական մտածողությանը նոր քաղաքակրթության զարգացման անհրաժեշտ և կարևոր նախապայմանն է։

Պատմություն խմբագրել

 

Քննադատական մտածողության ամենավաղ դիտարկումները հանդիպում են Սոկրատեսի ուսմունքներում, որոնք արձանագրվել են Պլատոնի կողմից։ Նա կարևորում էր խորը հարցադրումների կատարումը, որոնք հետազոտողը պետք է իրականացնի՝ նախքան վերջնական եզրահանգումները։

Սոկրատեսը պնդում էր, որ անձը կարող է ունենալ բարձր դիրք, իշխանություն, բայց և ունենալ խորապես սխալ, ոչ ռացիոնալ մտածողություն։ Սոկրատեսը շեշտում էր ապացույցներ փնտրելու, հիմնավոր պատճառաբանություններ և ենթադրություններ կատարելու, հիմնական հասկացությունները վերլուծելու գործընթացի կարևորությունը։

Սահմանում խմբագրել

Նեղ իմաստով քննադատական մտածողություն նշանակում է պնդումների մտածված գնահատում։ Ինչպես նաև մեկնաբանվում է որպես «մտածողություն մտածողության մասին»[3]։ Ամենատարածված մեկնաբանություններից մեկն է՝ խելամիտ անդրադարձ (ռեֆլեքսիվ) մտածողություն, որն ուղղված է որոշում կայացնելու, թե ինչին է պետք հավատալ և ինչ է պետք անել[4]։ Առավել մանրամասն սահմանումն է՝ կիրառելիության, համադրման և տեղեկույթի գնահատման ակտիվ և հմուտ վերլուծության գործընթաց, հայեցակարգային ձևակերպում, որը ստացվում է ուսումնասիրություններով, փորձով, դատողություններով, հաղորդակցություններով[5]։

Լրացուցիչ մեկնաբանություն տալու նպատակով Ռիչարդ Պոլը (1995) առաջարկեց քննադատական մտածողությունը բաժանել երկու տիպի՝ թույլ և ուժեղ։ Թույլ իմաստով քննադատական մտածողությունը սահմանվում է որպես բարձր որակավորում ունեցող, բայց եսասիրությամբ մոտիվացված կեղծ-մտավորականի մտածողություն, ով զբաղված է իր բարեկեցության խնդիրներով և լրջորեն չի մտածում իր գործողությունների էթիկական հետևանքների մասին։ Նման մտածողության կրողը հաճախ ունի բարձր կրթություն, սակայն օգտագործում է իր գիտելիքները անարդար և եսասիրական նպատակներով[6]։ Քննադատական մտածողությունն ուժեղ իմաստով՝ առանց եսակենտրոն մոտիվացիաների և սոցիալական ուղղվածության շեղման, օբյեկտիվ ուսումնասիրության նպատակով արված դատողություններն են։ Այս իմաստով քննադատական մտածողությունը անկեղծորեն միտված է ճշմարտությանը հասնելու ճանապարհին խոչընդոտները հաղթահարելուն[6]։

Հոգեբան Դ. Ֆ. Հալփերնը (անգլ.՝ Diane F. Halpern) դիտարկում է քննադատական մտածողությունն իբրև ճանաչողության այնպիսի մեթոդների կիրառություն, որոնք տարբերվում են վերահսկողականությամբ, հիմնավորվածութամբ և նպատակասլացությամբ, մեծացնում են ակնկկալվող վեջնարդյունքի ստացման հավանականությունը։ Այս մեթոդները կիրառվում են առաջադրանքների, խնդիրների կատարման, հետևությունների ձևակերպման,հավանականությունների գնահատման և որոշումների ընդունման ընթացքում և պահանջում են այնպիսի հմտություններ, որոնք հիմնավորված և արդյունավետ են տվյալ իրավիճակի և առաջադրանքների տվյալ խմբի համար[7]։ Նա լրացուցիչ նշում է, որ քննադատական մտածողությանը բնորոշ են տրամաբանական մտահանգումները, փոխկապակցված տրամաբանական մոդելների ստեղծումը և հիմնավորված որոշումների ընդունումը, որոնք հաստատում, չեղարկում կամ էլ ժամանակավորապես բացառում են որևէ դատողութուն։ Բոլոր այս հասկացությունները ենթադրում են մտավոր գործունեություն, որը պետք է ուղղված լինի որևէ կոնկրետ կոգնիտիվ հոգեբանական առաջադրանքի կատարմանը[7]։

Կառուցվածքը խմբագրել

Քննադատական մտածողության համար անհրաժեշտ են գնահատելու, մեկնաբանություն, վերլուծություն, հետևություններ և եզրահանգումներ կատարելու կարողություններ ու հմտություններ, դիտողականություն։ Այն կիրառում է տրամաբանությունը, ինչպես նաև հենվում է մետագիտելիքի և այնպիսի խորը ինտելեկտուալ ունակությունների վրա, ինչպիսիք են հստակությունը, ճշմարտացիությունը, արդարությունը, բովանդակությունը, լայն մտահորիզոնը[7]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Критическое мышление: отчёт об экспертном консенсусе в отношении образовательного оценивания и обучения» (Critical Thinking: A Statement of Expert Consensus for Purposes of Educational Assessment and Instruction. Executive Summary) // Dr. Peter A. Facione (Dean of the College of Arts and Sciences, Santa Clara University), перевод Е. Н. Волкова
  2. ↑ Турчин В. Ф. Глава 8, раздел 9 // «Феномен науки»
  3. ↑ Raiskums B. W. An Analysis of the Concept Criticality in Adult Education (2008)
  4. ↑ Ennis R. H. Critical Thinking Assessment / Fasko D. Critical Thinking and Reasoning: Current Research, Theory, and Practice. Hampton Press, 2003. ISBN 978-1572734609
  5. ↑ Scriven M., Paul R. W. Defining Critical Thinking // 8th Annual International Conference on Critical Thinking and Education Reform, Summer 1987.— National Council for Excellence in Critical Thinking
  6. ↑ 6,0 6,1 Paul R. Critical Thinking: How to Prepare Students for a Rapidly Changing World.— 4th ed.— Foundation for Critical Thinking, 1995.— ISBN 0-944583-09-1.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Халперн Д. Психология критического мышления.— СПб.: Питер, 2000.— 512c.— с.22.— ISBN 5-314-00122-5, ISBN 0-8058-0295-9

Գրականություն խմբագրել

  • Cederblom, J B.; Paulsen, David (2012). Critical Reasoning: Understanding and Criticizing Arguments and Theories (7th ed.). Andover, Hampshire, UK: Cengage Learning. ISBN 978-0495808787.
  • Damer, T. Edward. (2005) Attacking Faulty Reasoning, 6th Edition, Wadsworth. 0-534-60516-8
  • Dauer, Francis Watanabe. Critical Thinking: An Introduction to Reasoning, 1989, 978-0-19-504884-1
  • Fisher, Alec and Scriven, Michael. (1997) Critical Thinking: Its Definition and Assessment, Center for Research in Critical Thinking (UK) / Edgepress (US). 0-9531796-0-5
  • Hamby, B.W. (2007) The Philosophy of Anything: Critical Thinking in Context, Kendall Hunt Publishing Company, Dubuque Iowa. 978-0-7575-4724-9
  • Vincent F. Hendricks. (2005) Thought 2 Talk: A Crash Course in Reflection and Expression, New York: Automatic Press / VIP. 87-991013-7-8
  • Levitin, Daniel (2017). A Field Guide to Lies and Statistics. Viking. ISBN 978-0241239995. (a.k.a. Weaponized Lies: How to Think Critically in the Post-Truth Era)
  • Moore, Brooke Noel and Parker, Richard. (2012) Critical Thinking. 10th ed. Published by McGraw-Hill. 0-07-803828-6.
  • Paul, Richard. (1995) Critical Thinking: How to Prepare Students for a Rapidly Changing World. 4th ed. Foundation for Critical Thinking. 0-944583-09-1.
  • Paul, Richard and Elder, Linda. (2006) Critical Thinking Tools for Taking Charge of Your Learning and Your Life, New Jersey: Prentice Hall Publishing. 0-13-114962-8.
  • Sagan, Carl. (1995) The Demon-Haunted World: Science As a Candle in the Dark. Ballantine Books. 0-345-40946-9
  • Theodore Schick & Lewis Vaughn "How to Think About Weird Things: Critical Thinking for a New Age" (2010) 0-7674-2048-9
  • van den Brink-Budgen, R (2010) Critical Thinking for Students, How To Books. 978-1-84528-386-5
  • Whyte, J. (2003) Bad Thoughts – A Guide to Clear Thinking, Corvo. 0-9543255-3-2.
  • David Carl Wilson (2020) A Guide to Good Reasoning: Cultivating Intellectual Virtues (2nd edition) University of Minnesota Libraries Ebook 978-1-946135-66-7 Creative Commons Attribution-Non-Commercial 4.0 International License, at https://open.lib.umn.edu/goodreasoning/
  • Zeigarnik, B.V. (1927). "On finished and unfinished tasks". In English translation Edited by Willis D. Ellis; with an introduction by Kurt Koffka. (1997). A source book of Gestalt psychology, xiv, 403 p. : ill.; 22 cmHighland, N.Y: Gestalt Journal Press. "This Gestalt Journal Press edition is a verbatim reprint of the book as originally published in 1938" – T.p. verso. 9780939266302. OCLC 38755142

Տես նաև խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քննադատական մտածողություն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քննադատական_մտածողություն&oldid=9112735» էջից