Քնարիկ Տեր-Դավթյան

հայ բանասեր, պատմաբան

Քնարիկ Սուրենի Տեր-Դավթյան (Քնարիկ Արևշատյան, սեպտեմբերի 6, 1926(1926-09-06), Թավրիզ, Իրան - հուլիսի 1, 2021(2021-07-01), Երևան, Հայաստան), հայ բանասեր, պատմաբան։ Բանասիրական գիտությունների դոկտոր (1996):

Քնարիկ Տեր-Դավթյան
Ծնվել էսեպտեմբերի 6, 1926(1926-09-06)
ԾննդավայրԹավրիզ, Իրան
Մահացել էհուլիսի 1, 2021(2021-07-01) (94 տարեկան)
Մահվան վայրԵրևան, Հայաստան
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ և  Հայաստան
ԿրթությունԱլեքսանդր Պուշկինի անվան թիվ 8 դպրոց և Երևանի պետական համալսարան (1950)
Գիտական աստիճանբանասիրական գիտությունների դոկտոր (1996)
Մասնագիտությունբանասեր, պատմաբան և թարգմանչուհի
ԱշխատավայրՄատենադարան և Գրականության ինստիտուտ
ԱմուսինՍեն Արևշատյան
ԵրեխաներԱննա Արևշատյան

Կենսագրություն

խմբագրել

Քնարիկ Տեր-Դավթյանը ծնվել է 1926 թվականի սեպտեմբերի 6-ին, Իրանի Թավրիզ քաղաքում։ 1934 թվականին ընտանիքը հայրենդարձել է Հայաստան։ 1935-1945 թվականներին սովորել է Երևանի Ալեքսանդր Պուշկինի անվան միջնակարգ դպրոցում, 1945-1950 թվականներին՝ Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետում, 1951-1953 թվականներին՝ նույն ֆակուլտետի ասպիրանտուրայում։ 1951-1971 թվականներին գործակցել է Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի հետ, ռուսերեն թարգմանել հայ միջնադարյան գրականության հուշարձանները։ 1972 թվականից աշխատում է ՀՀ ԳԱԱ Մանուկ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտում[1][2][3]։

1975 թվականին թեկնածուական ատենախոսություն է պաշտպանել «Հայ վարքագրությունը 11-15-րդ դարերում» թեմայով։ 1995 թվականին դոկտորական է պաշտպանել՝ «Քրիստոնեական գրականության զարգացման ուղիները Հայաստանում» թեմայով։ Գիտական գործունեությունն սկսել է թարգմանական աշխատանքներով՝ Անանիա Շիրակացու «Տիեզերագիտություն» (1962) և մի շարք վարքագրական գործեր ամփոփող «Հայ սրբախոսական գրականության հուշարձաններ» (1973) գրքերով։ Այնուհետև հետևողականորեն զբաղվել է հայ միջնադարյան գրականության բնագրերի և հատկապես վարքագրական ու կրոնաբարոյախրատական թեմաներով գործերի ուսումնասիրությամբ, քննական բնագրերի կազմությամբ, ծանոթագրմամբ և ռուսերեն թարգմանությամբ։ 1996 թվականին ստացել է բանասիրական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան[2]։

Հեղինակել է վարքերի և վկայաբանությունների ժանրային կառուցվածքը, վարքագրական կոդ հասկացությունը, որի հիման վրա էին ներկայացվում սրբերի ու նահատակների գրական դիմանկարները, վարքագրական ժանրի ձևավորումը բյուզանդական գրականության մեջ, ապա և անցումը հայ գրականությանը սկսած Ոսկեդարյան շրջանից ու հետո ժանրի պատմական զարգացումը հայկական միջնադարում թարգմանական և ինքնուրույն գրական հուշարձանների քննությամբ։ «Հայ վարքագրությունը 11-15-րդ դդ.» (1980) գրքում մանրամասն անդրադարձել է այս հարցերին, հայ սրբախոսական գրականության պատմությունը ներկայացնելով ըստ վարքերի և վկայաբանությունների գրության ժամանակի, որով հայ վարքագրությունը դիտարկվում է հայ գրականության և հայ ժողովրդի պատմության համատեքստում ու վարքագրական գրականության ընթացքի պարբերացումը կատարվում է ըստ այդմ։ Այն կարևոր դրույթն է առաջ քաշվում, որ սկսած 5-րդ դարից և հատկապես Ավարայրից հետո հայ վարքագրության հերոսները դառնում են ոչ միայն պարզապես սրբակենցաղ և ճգնակյաց անձնավորությունները, այլև նրանք, ովքեր այդ հատկանիշներն ունենալուց բացի իրենց կարևոր ավանդն են բերել հայ մշակույթին, դպրությանը և կամ էլ հանուն հավատի ու հայրենիքի նահատակներ են։ Ըստ Քնարիկ Տեր-Դավթյանի՝ հայ սրբախոսական գրականությունն իրենում ներառում է վաղ շրջանի բյուզանդական և ասորական վարքագրությունը, որը գեղարվեստական ու թեմատիկ առումով մեծ ճանապարհ էր անցել քրիստոնեության առաջին նահատակներին նվիրված դատական ակտերից մինչև 4-րդ դարի մեծ կապադովկացիների գործերը[4]։ Ըստ այդմ՝ հայկական առաջին վարքերը նվիրված են հայ հոգևոր-մշակութային կյանքի ժամանակի ամենանշանավոր գործիչներին[2][5][6]։

Քնարիկ Տեր-Դավթյանի գիտական հետաքրքրությունների երկրորդ ուղղությունը հայ միջնադարյան կրոնաբարոյախրատական բնույթի գործերն են[2]։ Նման մի շարք մեծ և փոքր բնագրեր է հրատարակել, այդ թվում 1994 թվականին լույս տեսած «Հայելի վարուց»-ը[7]։

Ռուսերեն թարգմանություններ

խմբագրել
  • «Աղբյուրներ միջնադարյան Հայաստանի բարձրագույն դպրոցների պատմության (12-15-րդ դդ) (1983)
  • «Վկայաբանութիւն Սրբոց Հռիփսիմեանց» (1996)
  • Ագաթանգեղոսի «Հայոց պատմություն» (2004)
  • Կարապետ Գաբիկյանի «Եղեռնապատում Փոքուն Հայոց և նորին Մեծի մայրաքաղաքին Սեբաստիոյ» (2015)
  • Հովհաննես Սեբաստացու «Պատմութիւն Սեբաստիոյ», Թովմա Մեծոփեցու «Հիշատակարանը»
  • Источники по истории высших школ средневековой Армении: 12 —15 вв., Ереван, 1983.

Պարգևներ և մրցանակներ

խմբագրել
  • ՀՀ ԿԳՆ գիտության պետական կոմիտեի պատվոգիր (2016)[8]

Ընտանիք

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. «Քնարիկ Տեր-Դավթյանի կեսնագրությունը zarkfoundation.com կայքում».
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 «Հայ սրբախոսական գրականության հմուտ հետազոտողը (Քնարիկ Տեր-Դավթյանի ծննդյան 90-ամյակի առթիվ), Վարդան Դևրիկյան» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  3. «Ով ով է։ Հայեր» հանրագիտարան, հատոր երկորդ, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2007։
  4. Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 5 (1350-1500) (անգլերեն). BRILL. 2013 թ․ հունիսի 21. ISBN 9789004252783.
  5. ԵՊՀ Գրադարանի քարտարան(չաշխատող հղում)
  6. Հայկական համառոտ հանրագիտարան, 2003 ։ Հ. 4:
  7. Paris, Bibliothèque de l'Église apostolique arménienne -. «Bibliothèque de l'Église apostolique arménienne - Paris - Տեր-Դավթյան , Քնարիկ». www.bibliotheque-eglise-armenienne.fr. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  8. Վաստակաշատ հայագետներին շնորհվեցին կոմիտեի պարգևներ