Քնարենի

Քնարենի

Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Magnoliales
Ընտանիք	Անոնազգիներ (Annonaceae)
Ցեղ	Քնարենի (Annona) L., 1753

Քնարենի (լատին․՝ Annona), երկշաքիլավորներ ծաղկաբույսերի ընդարձակ ցեղ, ընդգրկված է անոնազգիների ընտանիքում (Annonaceae), որտեղ են նաև Եղնասիրտը և Ազիմինան։

Քնարենին անոնազգիների մեջ երկրորդն է ըստ մեծության ցեղ, Guatteria-ից հետո^[1], ընդգրկելով 166^[2] նեոտրոպիկների և աֆրոտրոպիկների ծառերի և թփերի տեսակներ։ Բույսերը, որոնք պատկանում են այս ցեղին տարածված են Աֆրիկայում, Կենտրոնական և Հարավային Ամերիկայում։

Հնաբուսաբանական հետազոտությունները պարզել են, որ քնարենին օգտագործում էին և աճեցնում էին Մեքսիկայի Յաուտեպեկ դե Սարագոզա շրջանում դեռևս մ.թ 1000 տարի առաջ։

Ներկայումս աճեցվում են քնարենու 7 տեսակներ և 1 հատ հիբրիդ կոմերցիոն կամ տնային նպատակով հիմնականում որպես պարենային ապրանք^[3]։ Քնարենու բազմաթիվ տեսակները ավանդական բժշկության մեջ օգտագործվում են որպես դեղամիջոց տարբեր հիվանդությունների դեմ, սակայն քնարենու այդ հատկությունը դեռևս ապացուցված չէ^[4]^[5]։

Հայտնաբերվել էր անոնազգի ցեղի որոշ տեսակների մոտ ացետիգենինի պարունակություն։ Ացետիգենինը՝ դա կենսաբանական միացություն է, լայն ակտիվ բիոլոգիական սպեկտրով։

Անվանում խմբագրել

Ցեղի անվանումը ծագում է Annon բառից, որը եկել է Հայիթի կղզու Տայնո լեզվից։ Քնարենին ունի մի քանի ընդհանուր անուններ ՝ Գուանաբանա (Annona muricata-ի իսպաներեն տարբերակը) և Քաղցրաքրթի։

Հայերեն լեզվի մեջ կա մի քանի անվանումներ՝ քնարուկ, ազմենի (անոնազգիների ընտանիքի բույս)։

Նկարագրություն խմբագրել

Եղնասիրտը (Annona reticulata) բուսաբանական պատկերը

Քաղցրաքրթի

Քնարենու տեսակները մշտադալար են կամ տերևաթափ, ձողավոր արմատային համակարգով ծառեր կամ թփենիներ են։ Այս պտուղը սովորաբար աճում է այն շրջաներում, որտեղ ջերմաստիճանը չի իջնում 28 °F ցածր, հատկապես դա Կուբան է, Ճամայկան և Ֆիլիպիններ։ Սակայն ինչպես հայտնի է այն աճում է նաև Ֆլորիդայի շրջաներում։

Քնարենի

	Բունը։ Ունի բարակ կեղև, որը պատված է մանր ճաքերով, ճեղքերով, որոնցից աճում են ոստեր, ընձյուղեր, վեր տված բողբոջներով։ Տերևներ. Տերևների ծայրերը կարող են լինել թե բարակ, բավականին փափուկ, մազոտ կամ անմազ։

	Ծաղիկները։ Ծաղկած ցողունները բացվում են հիմնական կամ հին ճյուղերի ծոցից մեկական կամ մի քանի ծաղկափնջով։ Սովորաբար 3 կամ 4 ծաղկաբաժակները փոքր են քան արտաքին թերթերը, որոնք չեն ծածկվում փնջի մեջ։ Բազմաթիվ առէջները գնդաձև են։ Բազմաթիվ վարսանդները կպած են անմիջապես հիմքին և մասնակի միացված են ստիգմային։

	Պտուղները։ Մսոտ են, ձվաձև կամ կլոր և աճում են ծաղիկներից։ Ամեն պտուղը կազմված բազմաթիվ մանր պտուղներից, մեկական սերմով տեղադրված վարսանդի վրա։ Սերմերը լոբանման են պատված կոշտ շերտով։ Սերմերի միջուկը թունավոր է։

	Փոշոտումը։ Իրականացվում է բզեզ-ռնգեղջյուրի հատուկ ցեղի կողմից, որոնք կապված են Քնարենի ցեղի հետ։ Քնարենիները, որոնք մորֆոլոգիապես ավելի ստացված են և ունեն փոքր ծաղկախցիկներ, գայթակղում մանր բզեզներին՝ Nitidulidae կամ Staphylinidae ընտանիքից^[6]։

Սննդային արժեք խմբագրել

100 գրամ մրգում պարունակվում է 1,1 գ սպիտակուցներ, 0,5 գ / ճարպ, 21,5 գ ածխածին (12,8% շաքար и 7,2% սախարոզ), 0,5 г մանրաթել։

Թունաբանություն խմբագրել

Անոնացին ՝դա նեյրոտոկսին է, որը պարունակվում է Քաղցրաքրթիի (Annona muricata) - սերմերում:

Անոնացինի և տասնյակ այլ ացետոգենիների միացությունը, որը պարունակվում է անոնազգիների ցեղի սերմերում և պտուղներում, ինչպիսին են Annona muricata (Քաղցրաքրթի) ՝ հանդիսանում են նեյրոտոկսիններ, և հենց դա է, ըստ երևույթին, նպաստում Պարկինսոնի հիվանդության առաջացման պատճառը, քանզի այն նեյրոդեգեներատիվ հիվանդություն է։

Միակ մարդկանց խումբը, որոնք ինչպես հայտնի են, ենթարկվում են այդ ազդեցությանը, ապրում են Կարիբյան կղզի՝ Գվադելուպայում։ Եվ խնդիրը, ըստ երևույթին, առաջանում է այդ ծառի պտուղները օգտագործելիս, որոնք պարունակում են անոնացին։

Խանգարումը իրենից ներկայացնում է այսպես ասած թաուպաթիա, ինչը կապված է ուղեղում թաու-սպիտակուցի կուտակմանը։ Փորձնական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ նեյրոտոկսինի կուտակման պատասխանատվությունը անոնացինն է^[7]։

Առանձին տեսակներ խմբագրել

Ստորև ներկայացված են ամենա կարևոր տեսակները։ Շատերը դրանցից օգտագործվում են դեղագործության մեջ, գյուղատնտեսությունում կամ որպես բուժամիջոց և այլն^[8]։

Annona amambayensis
Annona acuminata
Annona ambotay
Annona asplundiana
Annona atabapensis
Annona bullata
Annona biflora
Annona bicolor
Annona brasililensis
Annona cacans – araticum-cagão
Annona calophylla
Annona campestris
Annona cherimola – Քրթի եղնասիրտ
Annona chrysophylla – graines
Annona conica
Annona coriacea
Annona cornifolia
Annona crassiflora – araticum do cerrado, marolo
Annona cristalensis
Annona crotonifolia
Annona deceptrix
Annona deminuta
Annona dioica
Annona diversifolia
Annona dolabripetala
Annona dolichophylla
Annona echinata
Annona ecuadorensis
Annona ekmanii
Annona excellens
Annona glabra – Մորական Քնարենի
Annona glaucophylla
Annona haematantha
Annona hayesii
Annona hypoglauca
Annona hystricoides
Annona jahnii
Annona jamaicensis
Annona longiflora
Annona lutescens
Annona macrocalyx
Annona macrocarpa auct.
Annona malmeana
Annona manabiensis
Annona microcarpa
Annona montana Macfad. – Քաղցրաքրթի լեռնային
Annona monticola
Annona muricata – Քաղցրաքրթի
Annona nitida
Annona nutans
Annona oligocarpa
Annona paludosa
Annona paraguayensis
Annona phaeoclados
Annona praetermissa
Annona pubescens
Annona purpurea – soncoya
Annona pygmaea
Annona reticulata – Եղնասիրտ, Եզնասիրտ, Քրթի
Annona salzmannii – Եղնասիրտ լողափային
Annona scleroderma – poshe-te, cawesh, wild red custard apple
Annona senegalensis – African custard apple
Annona sericea
Annona spinescens
Annona spraguei
Annona squamosa – Եղնասիրտ
Annona testudinea
Annona tomentosa
Annona tripetala
Annona tribola- Քնարենի եռատերև
Annona trunciflora

Հիբրիդ խմբագրել

Քնարենի × atemoya – atemoya

Պատկերասրահ խմբագրել

Atemoya (A. cherimola × A. squamosa)
Քաղցրաքրթի (Annona muricata)
Քաղցրաքրթի
A.crassiflora պտուղը
A. salzmannii պտուղը
Եղնասրտի ծաղիկը և պտուղը
Annona glabra պտուղը.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ «Annona». Միավորված տաքսոնոմիական տեղեկատվական ծառայություն. Վերցված է 2008-04-16-ին.
↑ Species of Annona on The Plant List. Retrieved 2013-05-28.
↑ University of Southampton (March 2002). «Factsheet No. 5. Annona» (PDF). Fruits for the Future. Department for International Development, International Centre for Underutilised Crops. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 20-ին.
↑ Pilar Rauter, Amélia; A. F. Dos Santos; A. E. G. Santana (2002). «Toxicity of Some species of Annona Toward Artemia Salina Leach and Biomphalaria Glabrata Say». Natural Products in the New Millennium: Prospects and Industrial Application. Springer Science+Business Media. էջեր 540 pages. ISBN 1-4020-1047-8. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 20-ին.
↑ Esposti, M Degli; A Ghelli; M Ratta; D Cortes; E Estornell (1994 թ․ հուլիսի 1). «Natural substances (acetogenins) from the family Annonaceae are powerful inhibitors of mitochondrial NADH dehydrogenase (Complex I)». The Biochemical Journal. The Biochemical Society. 301 (Pt 1): 161–7. PMC 1137156. PMID 8037664.
↑ Gottsberger, Gerhard (1988 թ․ ապրիլի 28). «Comments on flower evolution and beetle pollination in the genera Annona and Rollinia (Annonaceae)». Plant Systematics and Evolution. Springer Science+Business Media. 167 (3–4): 189–194. doi:10.1007/BF00936405. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 20-ին.(չաշխատող հղում)
↑ Informationsdienst Wissenschaft: Tauopathie durch pflanzliches Nervengift Արխիվացված Հունիս 13, 2007 Wayback Machine, 4. Mai 2007
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). «GRIN Species Records of Annona». Taxonomy for Plants. USDA, ARS, National Genetic Resources Program, National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 16-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

«Анона». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Անվան հոմանիշները ըստ Մեսրոպ Կ. Գույումճեանի.

Մեսրոպ Կ. Գույումճեան, Ընդարձակ Բառարան Հայերէնէ Անգլիերէն. Պէյրութ։ Տպարան ԱՏԼԱՍ (1970)։ էջ 876
Մեսրոպ Կ. Գույումճեան, Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն. Պէյրութ։ Կ. Տօնիկեան եւ Եղբայրք (1981)։ էջ 1235
Mesrob G. Kouyoumdjian, A Comprehensive Dictionary English-Armenian. Beirut: G. Doniguian & Fils (1981): p. 325
Mesrob G. Kouyoumdjian, A Comprehensive Dictionary English-Armenian. Beirut: G. Doniguian & Fils (1981): p. 40

[ITIS-1] «Annona». Միավորված տաքսոնոմիական տեղեկատվական ծառայություն. Վերցված է 2008-04-16-ին.

[TFL-2] Species of Annona on The Plant List. Retrieved 2013-05-28.

[icuc-3] University of Southampton (March 2002). «Factsheet No. 5. Annona» (PDF). Fruits for the Future. Department for International Development, International Centre for Underutilised Crops. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 20-ին.

[Products-4] Pilar Rauter, Amélia; A. F. Dos Santos; A. E. G. Santana (2002). «Toxicity of Some species of Annona Toward Artemia Salina Leach and Biomphalaria Glabrata Say». Natural Products in the New Millennium: Prospects and Industrial Application. Springer Science+Business Media. էջեր 540 pages. ISBN 1-4020-1047-8. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 20-ին.

[biochem-5] Esposti, M Degli; A Ghelli; M Ratta; D Cortes; E Estornell (1994 թ․ հուլիսի 1). «Natural substances (acetogenins) from the family Annonaceae are powerful inhibitors of mitochondrial NADH dehydrogenase (Complex I)». The Biochemical Journal. The Biochemical Society. 301 (Pt 1): 161–7. PMC 1137156. PMID 8037664.

[Systematics-6] Gottsberger, Gerhard (1988 թ․ ապրիլի 28). «Comments on flower evolution and beetle pollination in the genera Annona and Rollinia (Annonaceae)». Plant Systematics and Evolution. Springer Science+Business Media. 167 (3–4): 189–194. doi:10.1007/BF00936405. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 20-ին.(չաշխատող հղում)

[7] Informationsdienst Wissenschaft: Tauopathie durch pflanzliches Nervengift Արխիվացված Հունիս 13, 2007 Wayback Machine, 4. Mai 2007

[GRIN-spl-8] Germplasm Resources Information Network (GRIN). «GRIN Species Records of Annona». Taxonomy for Plants. USDA, ARS, National Genetic Resources Program, National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 16-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]