Վիքիպեդիա

Քելենի

Քելենի (լատին․՝ Celaenae, հին հունարեն՝ Κελοαναί), մեծ ծաղկող առևտրային քաղաք Հարավային Փռյուգիայում, որը գտնվում է Պիսիդիայի հետ սահմանի մոտ, դեպի արևելք մեծ առևտրային ճանապարհին[1], Փռյուգիայի հին մայրաքաղաքը[2] և Մեծ Փռյուգիայի սատրապություն պարսիկների տիրապետության օրոք, Մանդերեսի ակունքներում, միջնաբերդի (ակրոպոլիս)  կտրուկ գագաթին, ամրացված լինելով պալատով՝ ակրոպոլիսի և Կյուրոս Կրտսեր զբոսայգու տակ[3]։ Այգին լի էր վայրի կենդանիներով, որոնց Քիրը ձիով էր որսացել[4]։ Քելենիիում գտնվու էին Մեանդրիայի և Մարսիայի ակունքները, (լատին․՝ Marsyas, հին հունարեն՝ Μαρσύας), Մեանդրայի վտակը։ Այստեղ տեղի են ունեցել սիլեն Մարսիայի մասին հայտնի առասպելի գործողությունները։ Ըստ ֆրիգյան լեգենդի՝ Ապոլլոնը առանձնացրեց իր մաշկը Մարսիայից՝ նրան պարտության մատնելով երաժշտական մրցույթում[2][5], և կախեց նրան Քելենիում[3] քարանձավում, որտեղից էլ սկիզբ են առնում գետի ակունքները, այդ պատճառով էլ կոչվում են Մարսիան[4]։ Այժմ ավերակները թուրքական Դինար քաղաքի մոտ են՝ Աֆյոնքարահիսարի մարզում։

Բնակավայր
Քելենի
ԵրկիրԿաղապար:Դրոշավորում/Թուրքիա, Պարսկական կայսրություն
Քելենի (Աշխարհ)##
Քելենի (Աշխարհ)

Ըստ Հերոդոտոսի՝ գետի ակունքը ոչ պակաս նշանակալից է, քան Քատարակտ (հին հունարեն՝ Καταρράκτης՝ ջրվեժ) անունով Մեանդրը գտնվում էր ագոր Քելենի վրա[3]։ Ըստ Քսենոփոնի՝ Մենանդերի աղբյուրները գտնվում էին Քելենի պալատում, գետը հոսում էր պուրակի մեջտեղում և քաղաքի միջով, պալատում էին Մարսիայի աղբյուրները, որը նույնպես հոսում էր քաղաքում[4]։ Կուրտիոս Ռուփոսի՝ Մարսիա գետը լեռան գագաթից իջնում էր ջրվեժով, այն կոչվել է Մարսիա քաղաքի անվամբ, իսկ դրանից այն կողմ՝ Լիկ (լատին․՝ Lycus, հին հունարեն՝ Λύκος)[6]: Ըստ Ստրաբոնի՝ Մեանդրայի և Մարսիայի ակունքները գտնվում էին Քելենամիի լճում, որտեղ աճում է եղեգը, որը պիտանի է ֆլեյթ (ավլոսա) մունդշտուկների համար[5]։

Ըստ Հերոդոտոսի՝ պարսիկները Քսերքսես Առաջինի առաջնորդությամբ անցել են Գալիս գետը և Քելենի են ժամանել Հունաստան արշավի նախապատրաստման ընթացքում (մ. թ. ա. 480-479 թվականներ)։ Քելենիում Պիֆին, որն իր ժամանակի ամենահարուստ մարդկանցից մեկն է, շքեղ ընդունելություն է կազմակերպել նրանց համար[3]։

Ըստ ավանդության՝ մ. թ. ա. 480 թ. կրած պարտությունից հետո վերադառնալով Քսերքսեսը կառուցեց ամրացված պալատ և միջնաբերդ Քելենը[4]։

Քիր կրտսեր Պիսիդիան արշավը նախապատրաստելու պատրվակով մ. թ. ա. 401 թվականի գարնանը Կոլոսներից ժամանել է Քելենի։ Քիրը Քելենիում մնաց 30 օր։ Նրան է միացել այստեղ լակեդեմոնցի աքսորյալ Կլեարխը։ Այստեղ Քիրը զորքի ստուգատես է արել։ Այստեղից նա անցել է Պելտաիա քաղաք[4]։

Քելենիի միջնաբերդը անառիկ էր, մ. թ. ա. 333 թվականին նրա կայազորը բաղկացած էր հազարավոր կարիացիներից եւ հարյուրավոր հույներից, որոնք դրված էին Ֆրիգիայի սատրապի կողմից։ Ալեքսանդր Մակեդոնացին չի պաշարել նրան և հաշտություն է կնքել պաշտպանների հետ՝ նրանցից խոստանալով ամրոցը հանձնել 60 օրից, եթե Դարեհ Երրորդը օգնության չգա։ Ալեքսանդրը Քելենիի մոտ տասը օր է մնացել, Ֆրիգիայի սատրապ է նշանակել Անտիգոնին՝ Ֆիլիպի որդուն։ Անտիգոնից հետո հունական դաշնակիցների ստրատեգ է նշանակել Ամինտայի որդի Բալակրին։ Ալեքսանդրը մեկուկես հազար զորք է թողել Քելենին հսկելու համար։ Այնուհետև Ալեքսանդրը գնաց Գորդոնի մոտ[7]։ Նշանակված ժամկետը լրանալուց հետո պաշտպանները հանձնել են ամրոցը[6]։

Նոյը Ապամեայի մետաղադրամի վրա

Քելեnին եղել է Անտիգոնի սատրապիայի մայրաքաղաքը մինչև մ. թ. ա. 301 թվական[1][7][8]։ Պլուտարքոսը վկայում է, որ դիադոխ Էվմենը 320/319-ի ձմեռն անցկացրել է Քելենիում, իսկ Անտիգոնը՝ Ֆրիգիայում, իսկ ձմռանը Քելենիում տեղի է ունեցել Պերդիկայի նախկին հրամանատարների հանդիպումը (Ալկետների և ուրիշների)[9]։ Այնուհետև Էվմենը լքեց Քելենին և դարձավ ճամբար Կապադովկիայում[10]։

Հարավյին Քելենիում Սելևկյան պետության թագավորը (մ. թ. ա. 281-261) Անտիոք I Սոտերը կառուցել է Ապամեա (լատին․՝ Apamea, հին հունարեն՝ Απάμεια)քաղաքը, որը անվանվել է Ապամայի մոր պատվին, հռոմեական տիրապետության տարիներին զգալի առևտրային քաղաք է։ Անտիոք Սոտերը Ապամեան բնակեցրել է Քելենիի բնակիչներով[2][5]։

Սեպտիմոս Սևերոսի (193-211), Մաքրինի (217-218) և Ֆիլիպոս Ա Արաբի (244-249) բրոնզաձույլ մետաղադրամներում պատկերված է Նոյը իր կնոջ հետ Նոյան տապանում, իսկ այստեղ կա նաև «Նոյ» գրությունը (հին հունարեն՝ Νώε)[11][12][13][14][15]։ Այտեղից էլ անունը «Կիբոտոս» (հին հունարեն՝ κιβωτός՝ տապան)[11][14]։ Ըստ հրեական ավանդության՝ հավանաբար, տեղի է ունեցել Կիբոտ անվանումից, որը կրում էր Ապամեա քաղաքը, և որը բերված է «Սիվիլիան գրքերում»[16], Արարատ լեռը, որի վրա կանգ է առել Նոյյան տապանը, գտնվել է Ֆրիգիայի Քելենի[17] քաղաքի մոտ՝ Մարսի գետի ակունքի մոտ[13][18]։

2008 թվականից իրականացվում են Քելենիի և Ապամեայի պեղումներ հնագիտական արշավախմբի կողմից՝ Ասկոլդ Իվանչիկի ղեկավարությամբ[19] Լատիֆ Զումերերի (Մյունխենի համալսարան) և Ալեքսանդր ֆոն Կինլինոմի (Ցյուրիխի համալսարան) հետ միասին[20]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Celaenae // Encyclopædia Britannica. — 11th Edition. — 1911. — Vol. 5.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Тит Ливий. История Рима от основания города, XXXVIII, 13, 5—7
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Геродот. История, VII 26, 27
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Ксенофонт. Анабасис. I, 2, 7
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Страбон. География, XII 8, 15 (стр. 578)
  6. ↑ 6,0 6,1 Квинт Курций Руф. История Александра Македонского, III, 1
  7. ↑ 7,0 7,1 Арриан. История Александра Великого, I, 29, 1—3
  8. ↑ Диодор Сицилийский. 18.39
  9. ↑ Плутарх. Сравнительные жизнеописания. Эвмен, 8.7—9
  10. ↑ Диодор Сицилийский. 18.40.1
  11. ↑ 11,0 11,1 Апамея // Древний мир : В 2 кн.. — М.: ОЛМА-Пресс Образование, 2003. — Т. 1: А-К. — С. 83. — 318 с. — (Мировая история. Школьная энциклопедия «Руссика»). — ISBN 5-94849-480-2
  12. ↑ Reinach, Théodore Les monnaies juives. — Paris, 1887. — P. 71.
  13. ↑ 13,0 13,1 «Апамея». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հրեական հանրագիտարան: In 86 Volumes (82 Volumes and 4 Additional Volumes). St. Petersburg. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  14. ↑ 14,0 14,1 Կաղապար:Книга:Советская историческая энциклопедия
  15. ↑ Hachlili, Rachel Ancient Jewish Art and Archaeology in the Diaspora. — Brill, 2015. — P. 255. — (Handbook of Oriental Studies. Section 1 The Near and Middle East, Volume: 35). — ISBN 978-90-04-29404-2
  16. ↑ Книги Сивилл, I, 261
  17. ↑ АРАРАТ Православная энциклопедия. — М. : Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2001. — Т. III. — С. 175-176. — 752 с. — 40 000 экз. — ISBN 5-89572-008-0.
  18. ↑ Hogarth, D. G. Apamea // Encyclopædia Britannica. — 11th Edition. — 1911. — Vol. 2.
  19. ↑ Бауэрсок, Глен Ad multos annos! // Троицкий вариант — Наука. — 2015. — № 178. — С. 12.
  20. ↑ Иванчик А. И. Келены — Апамея Киботос. Результаты исследований в Южной Фригии // Monumentum Gregorianum : Сборник научных статей памяти академика Григория Максимовича Бонгард-Левина / Отв.ред. А.И. Иванчик. — М.: «Граница», 2013. — С. 358-377. — ISBN 978-5-906518-25-5.

Գրականություն խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քելենի&oldid=7874151» էջից