Վիքիպեդիա

Տուրուխանսկ

Տուրխանսկ (մինչև 1924 թվականը Մոնաստիրսկոյե, 1924-1930 թվականներին՝ Նովոտուրխանսկ), Կրասնոյարսկի երկրամասում բնակավայրի կարգավիճակ ստացած գյուղ։ Վարչական կենտրոն և գյուղական բնակավայր Տուրխանսկի շրջանում։ Գյուղում կա օդանավակայան և գետային նավահանգիստ։

Տուրուխանսկ
Տեսակգյուղ
Երկիր Ռուսաստան[1]
ՎարչատարածքTurukhansky Selsoviet?[1]
ԲԾՄ7 մետր
Ձևավորում1660
Քարտեզ
Քարտեզ

Աշխարհագրություն խմբագրել

Տուրուխանսկը գտնվում է Կրասնոյարսկից 1,474 կմ հյուսիս՝ Նիժնի Տունգուսկայի՝ Ենիսեյի հետ միախառնման տեղում՝ Արկտիկական շրջանից 120 կիլոմետր հարավ։ Բնակավայրը գտնվում է Ենիսեյի աջ ափին։ Աշխարհագրորեն պատկանում է Արևելյան Սիբիրի արևմտյան մասին և Կենտրոնական Սիբիրի սարահարթի արևմտյան նախալեռներին։ Տուրուխանսկը գտնվում է տայգայի գոտում՝ կտրուկ մայրցամաքային սուբարկտիկական կլիմայով։ Հուլիսին միջին ջերմաստիճանը 16,5 °C է, հունվարին՝ -25,4 °C, ցրտերը կարող են իջնել մինչև -57 °C: Տարեկան միջինում տեղումներ են մոտ 598 մմ։ Տարեկան միջին բացասական ջերմաստիճանը և ցածր ձմեռային ջերմաստիճանը տարածված են մշտադիտակի վրա, որի հաստությունը այս տարածքում հասնում է 50-200-ի [2]:

Գարնանային ջրհեղեղի ժամանակ Ենիսեյում ջրի մակարդակը կարող է բարձրանալ սովորականից տասնմեկ մետրով, ինչը հիմնականում պայմանավորված է Ստորին Տունգուսկայում եղած ջրհեղեղներով։

Պատմություն խմբագրել

1657 թվականին Տիխոն վանականը վանական համայնքով բնակություն է հաստատում ստորին Տունգուսկայի և Ենիսեյի միախառնման բլրի վրա՝ կառուցելով փայտե մատուռ և խցեր։ 1660 թվականին Տիխոնը գնում է Տոբոլսկ, որտեղ ընդունում է քահանայություն և դառնում է հիերոմոն, ինչպես նաև Սիբիրի և Տոբոլսկի Սիմեոն արքեպիսկոպոսից հրամանագիր է ստանում վանքի հիմնադրման մասին[3]։ Նույն թվականին հիմնադրվում է Տուրուխանսկ վանքը, իսկ մատուռի տեղում կառուցվում Երրորդության եկեղեցին։ Իր հարմար տեղում գտնվելու պատճառով վանքի մերձակա բնակավայրը արագ աճում է։ 1660-ականների վերջին սիբիրյան կարգը առաջարկում է վարչական և առևտրի կենտրոնը Մանգազեայից տեղափոխել այստեղ [4]:

Մանգազեից վանք են բերվում Սուրբ Վասիլի Մագնազեացու մասունքները, որոնց մոտ շատ ուխտավորներ են սկսում հավաքվել։ 1662, 1664, 1689 թվականների ցարական հրամանագրերը վանքին հատկացնում են ձկնորսական և ցամաքային տարածքներ, որոնց վրա ծաղկում և բազմապատկվում են տարբեր վանական տնտեսություններ։ 17-րդ դարի վերջին, ըստ հոգևոր կտակի, վանքը ստացել է աղի հարուստ աղբյուրներ և Սիբիրի ամենամեծ աղի արտադրությունը։ Այս ամենը հանգեցրել է վերաբնակիչների հոսքին դեպի գյուղ՝ Մոնաստիրսկոյե։

Գյուղում բացվել են Տուրուխանսկի շրջանի առաջին դպրոցները՝ հոգևոր դպրոց և միսիոներկան օտարերկրյա դպրոց, որտեղ սովորում էին ռուս երեխաներ և նոր մկրտված երեխաներ տեղական բնակիչներից։

1726 թվականի նոյեմբերի 14-ին հրդեհ է բռնկվել Մոնաստիրսկոյեում, այրվել են վանքի փայտե շենքերի մեծ մասը տարեգրությունների և հայր Տիխոնի նկարագրությունների հետ միասին։

1912 թվականին վարչական ու առևտրատնտեսական հաստատությունները Տուրուխանսկից տեղափոխվում են Մոնաստիրսկոյե։ Մոնաստիրսկոն դառնում է Տուրուխանսկի շրջանի վարչական կենտրոնը

 
Տրոիցկի վանք, 1913.
ՆկարՖրիտյոֆ Նանսեն

[5]:

Դրանից հետո գյուղում բնակչությունը սկսում է  արագ աճել։ ներին։ Մոնաստիրսկոյեում ռուս սպաները փոխգնդապետ Մալչևսկիու հրամանատարությամբ ձերբակալում են բոլշևիկներին և կարմիրգվարդիականներին, որոնք վերջերս թալանել էին Կրասնոյարսկը, գրավեցել Ենիսեյի առաքման ընկերության նավերը և հույս ուներ Հյուսիսային ծովային ուղի՝ Արխանգելսկ փախչել։ Կարմիրների պահակախմբում գերակշռում էին մագյարները, լատվիացիները, ավստրիացիները և գերմանացիները։ Տեղի բնակիչները մեծ օգնություն են ցուցաբերել սպաներին։

1921 թվականին՝ բոլշևիկների կողմից տարածաշրջանում իշխանությունը զավթելուց հետո, վանքը փակվում է։ Վանականներին աքսորում են կամ սպանում։ Սուրբ Երրորդություն եկեղեցին գործում էր մինչև 1930 թվականը, երբ աքսորվում է վերջին քահանան՝  Մարտին Ռիմշան[3]։

1920-ական թվականներին գյուղը վերանվանվում է քաղաք Նովոտուրուխանսկ, այնուհետև դառնում է քաղաք Տուրուխանսկ, 1925 թվականից՝ գյուղ Տուրուխանսկ[6] ապա Նովոտուրուխանսկ գյուղ, ապա կրկին գյուղ Մոնաստիրսկոե [4]:

1925 թվականի մայիսի 25-ից ՝ Սիբիրյան երկրամասի Կրասնոյարսկի շրջանի Տուրուխանսկի երկրամասի Մոնաստիրսկի շրջանի վարչական կենտրոն։

1930-ական թվականներին այն կրկին վերանվանվում է Տուրուխանսկ և շրջանը վերանվանվում է Տուրուխանսկ։

1930-ականների վերջից Խորհրդային կառավարությունը Տուրխանսկի տարածքում ստեղծում է հատուկ ճամբարներ աքսորյալների համար։ Մինչև 1956 թվականը ազատ արձակված բանտարկյալները սահմանափակում էին իրենց իրավունքները և բնակություն հաստատում հեռավոր բնակավայրերում, այդ թվում՝ Տուրուխանսկում։

Տրանսպորտ խմբագրել

 
Օդանավակայանը Տուրխանսկում մինչև վերակառուցումը

Տուրխանսկում գործում է օդանավակայան, որի վերակառուցումն ավարտվել է 2015 թվականի հունվարին[7][8]). Ենիսեյով Կրասնոյարսկ նավարկության ժամանակ երթևեկում են շոգենավերը մինչև Դուդինկա Տ ուրխանսկում կանգառով[9][10]։

Մասսայական ինֆորմացիայի միջոցներ խմբագրել

Գյուղում կա «Մայակ Սևեռա» տարածաշրջանային թերթ, որը հանդիսանում է «Տուրուխանսկի քաղաքային շրջան» քաղաքային կազմավորման վարչակազմի պաշտոնական մարմինը [11]: Թերթը լույս է տեսնում 1932 թվականիի օգոստոսից և ի սկզբանե կոչվել է «Թուրուխանսկի ձկնորս-որսորդ»։ Երեսունականների վերջին թերթը ձեռք է բերել նոր անուն՝ «Հյուսիսային կոլտնտեսական», որը լույս էր տեսնում ամսական ութ անգամ երկու հազար օրինակ տպաքանակով։ 50-ականների վերջին թաղային թերթը վերանվանվում է։ Մինչ օրս հրատարակությունը կրում է իր ժամանակակից անվանումը՝ «Հյուսիսի փարոս»։ Թերթն ինտերնետում ունի իր սեփական կայքը [12]:

Բնակչություն խմբագրել

Բնակչության թվաքանակը
185918971939[13]1959[14]1970[15]1979[16]1989[17]
285↘212↗3475↗3834↗3876↗5793↗8869
2002[18]2010[19]2021[20]
↘4849↘4662↘3178

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 OKTMO 179/2016 — 2016.
  2. ↑ Тунгусская провинция Արխիվացված 2013-01-17 Wayback Machine, Физическая география России и СССР
  3. ↑ 3,0 3,1 «Свято-Троицкий Туруханский мужской монастырь / Монастырский вестник». monasterium.ru. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Д.Я. Резун, А.С. Хромых Նույն թվականին. «Туруханск». Историческая энциклопедия Сибири. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  5. ↑ Ф. Нансен Въ страну будущаго = Through Siberia, the Land of the Future. — Петроградъ: Изданіе К. И. Ксидо, 1915. — С. 181. — 561 с.
  6. ↑ «В неизведанные края. Путешествия на Север 1917 – 1930 гг» Արխիվացված 2019-03-13 Wayback Machine, В. А. Обручев
  7. ↑ Туруханск - DROMAERO
  8. ↑ Расписание самолётов и авиабилеты из Красноярска в Туруханск
  9. ↑ «ОАО «ПассажирРечТранс». ТАБЛИЦА СТОИМОСТИ ПРОЕЗДА И ПРОВОЗА БАГАЖА НА ЛИНИИ КРАСНОЯРСК-ДУДИНКА от пристани Туруханск».{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)(չաշխատող հղում)
  10. ↑ krascavs.ru — билеты на теплоходы по маршруту Красноярск↔Дудинка
  11. ↑ «Роскомнадзор - Перечень наименований зарегистрированных СМИ». rkn.gov.ru. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 1-ին.
  12. ↑ Маяк Севера — интернет-сайт газеты «Маяк Севера»
  13. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность сельского населения СССР по районам, крупным селам и сельским населённым пунктам - районным центрам» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014-12-17-ին. Վերցված է 2014-01-02-ին.
  14. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу
  15. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населенных пунктов - районных центров по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014-03-03-ին. Վերցված է 2013-10-14-ին.
  16. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014-01-10-ին. Վերցված է 2013-12-29-ին.
  17. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-01-ին. Վերցված է 2013-11-20-ին.
  18. ↑ «Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-03-ին.
  19. ↑ «Всероссийская перепись населения 2010 года. Итоги по Красноярскому краю. 1.10 Численность населения гор.округов, мун.районов, гор. и сел. поселений и населенных пунктов» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015-12-22-ին. Վերցված է 2015-10-25-ին.
  20. ↑ «Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более» (XLSX) (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022-09-01-ին. Վերցված է 2022-09-01-ին.

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տուրուխանսկ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Տուրուխանսկ&oldid=9772186» էջից