Վիքիպեդիա

Տիպ 2 շաքարային դիաբետ

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետ (նախկինում՝ ոչ ինսուլինակախյալ շաքարային դիաբետ, մեծահասակների շաքարախտ), նյութափոխանակության խանգարմամբ պայմանավորված հիվանդություն, որը բնութագրվում է գերշաքարարյունությամբ, ինսուլինի նկատմամբ զգայնության թուլացմամբ[2]։ Այս հիվանդության և 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի միջև եղած ամենահիմնական տարբերությունն այն է, որ վերջինի դեպքում գերշաքարարյունությունն առաջանում է ինսուլինի բացարձակ քանակի նվազման հետևանքով[2][3]։

Տիպ 2 շաքարային դիաբետ
Diabetes mellitus type 2
Շաքարային դիաբետի նշան[1]
Տեսակհիվանդության կարգ
Հիվանդության ախտանշաններշատամիզություն, պոլիդիպսիա և պոլիֆագիա
Բժշկական մասնագիտությունընտանեկան բժշկություն և էնդոկրինոլոգիա
ՀՄԴ-9250.00, 250.02
ՀՄԴ-10E11
 Diabetes mellitus type 2 Վիքիպահեստում

Հիվանդության հիմնական ախտանշաններն են անհագ ծարավը (պոլիդիպսիա), հաճախամիզությունը (պոլիուրիա), շատակերությունը (պոլիֆագիա)։ 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետը կազմում է շաքարային դիաբետի ընդհանուր դեպքերի շուրջ 90%-ը։ Մարմնի ավելորդ քաշը (գիրություն) 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի առաջացման հիմնական պատճառն է այն մարդկանց մոտ (բացառությամբ՝ արևելյան ասիացիների), որոնք գենետիկորեն հակում ունեն այս հիվանդության առաջացման նկատմամբ։

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի բուժումը հիմնականում ներառում է ֆիզիկական վարժություններ և սննդային դիետա։ Արյան գլյուկոզի մակարդակի նվազման համար օգտագործում են դեղամիջոցներ (մեթֆորմին, ինսուլին)։

Սկսած 1960-ական թվականներից 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետ հիվանդության դեպքերը զուգահեռ աճել են մարդկանց ճարպակալմանը զուգընթաց։ 2010 թվականին արձանագրվել է մոտավորապես 285 միլիոն հիվանդ, մինչդեռ 1985 թվականին՝ ընդամենը 30 միլիոն[4][5]։

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետը քրոնիկական ընթացքով հիվանդություն է, որի առկայության դեպքում կյանքի սպասվող տևողությունը նվազում է 10 տարով[4]։ Արյան մեջ գլյուկոզի բարձր քանակը կարող է զուգակցվել սիրտ-անոթային հիվանդությունների, ինֆարկտի, շաքարախտային ռետինոպաթիայի, երիկամային անբավարարության։ Վերջինիս հետևանքով հաճախ դիմում են դիալիզի և ծայրամասերի անդամահատման՝ մարմնի ծայրամասերում վատ արյունամատակարարման պատճառով։ Կետոացիդոզը, որը բնորոշ է 1-ին տիպի շաքարային դիաբետին, այս հիվանդությանն այնքան էլ բնորոշ չէ[6], այնուամենայնիվ, այս հիվանդության ժամանակ գերօսմոսային գերշաքարային կոման նույնպես կարող է առաջանալ։

Ամեն տարի նոյեմբերի 14-ը նշվում է որպես շաքարային դիաբետի համաշխարհային օր։

Ախտանշաններ խմբագրել

 
Շաքարային դիաբետի հիմնական ախտանշանները

Շաքարային դիաբետի հիմնական նշաններն են՝ անհագ ծարավը (պոլիդիպսիա), հաճախամիզությունը (պոլիուրիա), շատակերությունը (պոլիֆագիա), քաշի[7]։ Հիվանդների մոտ կարող է նկատվել նաև տեսողության խանգարում (շղարշային տեսողություն), քոր, ծայրամասային բազմանյարդաբորբ, հեշտոցաբորբ (վագինիտ), հոգնածություն[3]։ Շատ մարդիկ հիվանդության առաջին տարիներին չունեն նշանակալի ախտանշաններ[3]։ 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետը կարող է առաջացնել գերօսմոսային դիաբետային կոմա[3]։

Բարդացումներ խմբագրել

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետը տիպիկ քրոնիկական ընթացքով հիվանդություն է, որի դեպքում կյանքի տևողությունը չի գերազանցում 10 տարին[4]։ Սա հիմնականում պայմանավորված է տարբեր բարդացումներով։ Նման մարդկանց մոտ 2-4 անգամ մեծանում է սիրտ-անոթային հիվանդությունների առաջացման (ներառյալ՝ սրտի իշեմիկ ախտահարումները և ինֆարկտը), ինչպես նաև խիստ մեծանում է վերջույթների ամպուտացիայի հավանականությունը[4]։ Ներկայումս 2-րդ կարգի շաքարային դիաբետը համարվում է ոչ վնասվածքային կուրության և քրոնիկական երիկամային անբավարարության առաջացման հիմնական պատճառը[8]։ Այս հիվանդությունը կապված է նաև իմացական (կոգնիտիվ) խանգարումների և ձեռքբերովի թուլամտության առաջացման հետ, ինչպիսին կարող է նկատվել օրինակ Ալցհեյմերի հիվանդության դեպքում[9]։ Կարող է առաջանալ նաև մաշկի գերպիգմենտավորում (ականտոզ), սեքսուալ թուլություն և ինֆեկցիաների առաջացման հավանականության մեծացում[7]։

Էթոլոգիա խմբագրել

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի առաջացումը պայմանավորված է կենսակերպի և գենետիկական գործոններով[8][10]։ Այս գործոններից ոմանք գտնվում են մարդու վերահսկողության տակ (օրինակ՝ սննդակարգը, գիրությունը), իսկ մյուսները՝ ոչ (տարիքի մեծացում, սեռ, գենետիկա և այլն)[4]։ 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի հետ է կապվում նաև քնի անբավարարությունը[11][11]։ Պտղի ներարգանդային զարգացման շրջանում մոր սննդակարգը նույնպես կարող է դեր խաղալ այս հիվանդության առաջացման գործում։ Այս դեպքում քննարկվող մեխանիզմներից մեկը ԴՆԹ-ի մեթիլացումն է[12]։

Կենսակերպ խմբագրել

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի առաջացման գործում կարևոր նշանակություն ունեն նաև կենսակերպի հետ կապված մի շարք գործոններ, ներառյալ՝ ավելորդ քաշը (հատկապես, եթե մարմնի քաշի ինդեքսը 25-ից մեծ է), ֆիզիկական նվազ ակտիվությունը, վատ սննդակարգը, սթրեսը, ուրբանիզացիան[4][13]։ Ճապոնիայում և Չինաստանում ճարպակալմամբ պայմանավորված է 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի դեպքերի շուրջ 30%-ը, եվրոպական և աֆրիկյան ծագմամբ մարդկանց մոտ՝ 60-80%-ը, պիմա ցեղի հնդկացիների և խաղաղօվկիանոսյան կղզիների բնակիչների մոտ՝ 100%-ը[3][3]։ Ծխելը նույնպես մեծացնում է այս հիվանդության առաջացման ռիսկը[14]։

Սննդակարգն իր ազդեցությունն է թողնում 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի առաջացման վրա։ Օրինակ, շաքարով հարուստ քաղցր ըմպելիքները մեծացնում են այս հիվանդության առաջացման ռիսկը[15][16]։ Սննդաբաժնում առկա ճարպի տեսակը նույնպես կարևոր գործոն է այս հիվանդության առաջացման համար. հագեցած ճարպաթթուներն ու տրանս-ճարպաթթուները մեծացնում են հիվանդության առաջացման ռիսկը, իսկ պոլի- և մոնոչհագեցած ճարպերն, ընդհակառակը, նվազեցնում են այն[10]։ Մեծ քանակով սպիտակ բրնձի օգտագործումը, կայուն օրգանական աղտոտիչները (persistent organic pollutants) մեծացնում են հիվանդության առաջացման հավանականությունը[17][18]։ Կա տեսակետ, որ շաքարային դիաբետի մոտ 7%-ը դեպքերը պայմանավորված են անբավարար ֆիզիկական ակտիվությամբ[19]։

Գենետիկա խմբագրել

Շաքարային դիաբետի առաջացման պատճառներից են նաև գենետիկական գործոնները[4]։ Եթե միաձվային երկվորյակներից մեկը հիվանդ է այս հիվանդությամբ, մյուսի մոտ առաջացման հավանականությունը մեծ է 90%-ից, մինչ դեռ ոչ նույնական եղբայրների ու քույրերի մոտ այն մոտ 25–50% է[3]։ 2011 թվականին հայտնի էին մոտ 36 գեներ, որոնք մասնակցություն ունեն 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի առաջացման գործում[20]։ Այս բոլոր գեներն իրար հետ կազմում են հիվանդության ժառանգական բաղադրիչի մոտ 10%-ը[20]։ Օրինակ, TCF7L2 ալելը, որ գենետիկական ռիսկերից ամենամեծն է հանդիսանում, 1.5 անգամ մեծացնում է շաքարային դիաբետի առաջացման հավանականությունը[3]։ Այս գեների մեծ մասով է պայմանավորված ենթաստամոքսային գեղձի բետա բջիջների գործունեությունը[3]։

Կան շաքարային դիաբետի հազվադեպ դեպքեր, երբ հիվանդությունն առաջանում է միայնակ գենում (հայտնի է որպես շաքարախտի մոնոգենային խանգարում, կամ շաքարախտի այլ տեսակ անվանումներով) խախտման հետևանքով[3][4]։ Այն ներառում է MODY-շաքարախտը (maturity onset diabetes of the young, հասուն տիպի շաքարախտ երիտասարդների մոտ), Donohue համախտանիշը, Rabson–Mendenhall համախտանիշը[4]։ MODY-շաքարախտը երիտասարդների մոտ կազմում է շաքարային դիաբետի դեպքերի 1–5%-ը[21]։

Դեղամիջոցներ խմբագրել

Կան բազմաթիվ դեղամիջոցներ, որոնք կարող են նախատրամադրող գործոն հանդիսանալ շաքարային դիաբետի առաջացման համար[22]։ Դրանցից են՝ գլյուկոկորտիկոիդները, թիազիդային դեղամիջոցները, բետա ադրենաշրջափակիչները, ատիպիկ հակապսիխոտիկները[23] և ստատինները[24]։ Այն կանայք, որոնք հղիության ժամանակ ունեցել են արյան գլյուկոզի բարձր մակարդակ՝ առանց շաքարային դիաբետի ախտորոշման (gestational diabetes), ավելի հակված են 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդանալուն[7]։ Շաքարային դիաբետի առաջացման պատճառներից են նաև ակրոմեգալիան, Կուշինգի համախտանիշը, հիպերթիրեոզը, սիմպաթոադրենալային համակարգի ուռուցքը (ֆեոքրոմոցիտոմա), որոշ ուռուցքները (օրինակ՝ գլյուկագոնոման)[22]։ Տեստոստերոնի անբավարար քանակը նույնպես կապված է այս հիվանդության առաջացման հետ[25][26]։

Ախտաֆիզիոլոգիա խմբագրել

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի առաջացման պատճառը հյուսվածքների ընկալունակության նվազումն է ինսուլինի նկատմամբ, այսինքն, ինսուլինային ռեզիստենտության բարձրացումը[3]։ Ինսուլինի նկատմամբ հիմնական թիրախներն են մկանային բջիջները, լյարդն ու ճարպային բջիջները։ Ինսուլինային ռեզիստենտության բարձրացման դեպքում առաջին հերթին հենց այս հյուսվածքներում է թուլանում ինսուլինի ընկալման նկատմամբ զգայնությունը[27]։

Լյարդում, բնականոն պայմաններում, ինսուլինի ազդեցությամբ սինթեզվում է գլիկոգեն, ինչի տեսքով պահեստավորվում է արյան գլյուկոզը։ Ինսուլինի անբավարարության (նկատվում է 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի ժամանակ) կամ ինսուլինի նկատմամբ լյարդի բջիջների զգայնության թուլացման (ինչը նկատվում է 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի ժամանակ) դեպքում լյարդում ճեղքվում է պահեստավորված գլիկոգենը և գլյուկոզն անցնում է արյան մեջ[3][4]։

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի առաջացման մյուս կարևորագույն գործոններն են՝ ճարպային բջիջներում ճարպերի տրոհման ավելացումը, ինկրետինի քանակի նվազումն ու դրա նկատմամբ ռեզիստենտության բարձրացումը, գլյուկոգենի քանակի ավելացումը, երիկամների կողմից ջրի և հանքային աղերի պահման մեծացումը, ԿՆՀ-ի կողմից նյութափախանակության կարգավորման խանգարումը[3][4]։

Ախտորոշում խմբագրել

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից շաքարային դիաբետի (թե 1-ին, թե 2-րդ տիպերի) տարբերակումը կատարվում է արյան մեջ գլյուկոզի քանակի ավելացման և որոշակի տիպիկ ախտանշանների առկայության դեպքում[4][28]։ Գլյուկոզի քանակը համարվում է ավելացած հետևյալ դեպքերում

  • քաղցած ժամանակ նրա քանակը հավասար է կամ գերազանցում է 7 մմոլ/լ-ը (126 մգ/դլ)
  • գլյուկոզի անտարբերության թեստով, բերանով գլյուկոզի ընդունումից 2 ժամ անց գլյուկոզի քանակը մեծ է կամ հավասար 11 մմոլ/լ-ից (200 մգ/դլ)։
Վիճակ Գլյուկոզ, 2 ժամ Նախադիաբետ (գլյուկոզի վատ մակադրակ) HbA1c HbA1c
Միավոր մմոլ/լ(մգ/դլ) մմոլ/լ(մգ/դլ) մմոլ/մոլ DCCT %
Նորմա <7.8 (<140) <6.1 (<110) <42 <6.0
Քաղցած ժամանակ արյան գլյուկոզի քանակ <7.8 (<140) ≥6.1(≥110) & <7.0(<126) 42-46 6.0–6.4
Գլյուկոզի տոլերանտության թեստ ≥7.8 (≥140) <7.0 (<126) 42-46 6.0–6.4
Շաքարային դիաբետ ≥11.1 (≥200) ≥7.0 (≥126) ≥48 ≥6.5

11 մմոլ/լ-ից (200 մգ/դլ) ավել գլյուկոզի քանակը, զուգակցված տիպիկ ախտանշանների հետ[7], կամ գլիկոհեմոգլոբինի` 48 մմոլ/մոլից (≥ 6.5 DCCT %) բարձր քանակը համարվում է շաքարային դիաբետի ախտորոշման գործոն[4]։ 2009 թվականին Միջազգային փորձագիտական հանձնաժողովը, որը ներառում էր ներկայացուցիչներ Ամերիկյան դիաբետային ասոցիացիայից (American Diabetes Association), Միջազգային դիաբետային դաշնությունից (International Diabetes Federation) և Դիաբետի հետազոտման եվրոպական ասոցիացիայից (European Association for the Study of Diabetes), առաջարկեց, որ դիաբետի ախտորոշման համար գլյուկոզի նվազագույն մակարդակը պետք է լինի 48 մմոլ/մոլ-ը (≥ 6.5 DCCT %)[29]։ Այս առաջարկությունը 2010 թվականին հաստատվեց Ամերիկյան դիաբետային ասոցիացիայի կողմից[30]։ Դրական արդյունքի դեպքում թեստը պետք է կրկնվի՝ մինչև տիպիկ ախտանշանների հայտնվելն ու 11 մմոլ/լ-ից ավել (>200 մգ/դլ) արյան գլյուկոզի արձանագրումը[29]։

Ախտորոշման նպատակով գերազանցապես կիրառվում են քաղցած ժամանակ գլյուկոզի քանակի որոշման ու գլյուկոզի անտարբերության թեստերը, չնայած առաջինն առավել հաճախ է կիրառվում[4]։ Գլիկոհեմոգլոբինի (HbA1c) քանակի որոշման առավելությունը վերոհիշյալ թեստերի նկատմամբ այն է, որ կարիք չկա, որ մարդը քաղցած լինի ու արդյունքներն ավելի կայուն են, իսկ թերությունն այն է, որ այս մեթոդն ավելի թանկարժեք է[31]։ Կարծիք կա, որ ԱՄՆ-ում շաքարային դիաբետ ունեցողների մոտ 20 %-ը չգիտե, որ իրենք հիվանդ են[4]։

Ախտորոշման ժամանակ հարկավոր է տարբերակել շաքարային դիաբետի 1-ին և 2-րդ տիպերն իրարից[29]։ Եթե ախտորոշման տարբերակումը կասկածի տակ է, այդ դեպքում հակամարմինների որոշման թեստը կարող է օգտակար լինել 1-ին տիպի շաքարային դիաբետի, իսկ C-պեպտիդի քանակի որոշումը` 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի ախտորոշման համար[32]։ C-պեպտիդի քանակը նորմալ է կամ բարձր 2-րդ տիպի դեպքում, իսկ 1-ին տիպի դեպքում այն ցածր է նորմայից[33]։

Սկրինինգ խմբագրել

Սկրինինգի ունիվերսալ եղանակները դեռ բացակայում են՝ դրանց արդյունավետության վերաբերյալ լիարժեք տեղեկատվության բացակայության պատճառով[34][35]։ United States Preventive Services Task Force-ի (USPSTF) կողմից խորհուրդ է տրվում սկրինինգ անցկացնել առանց ախտանշանների այն մարդկանց մոտ, որոնց արյան ճնշումը բարձր է 135/80 մմ սս-ից[36]։ Արյան ցածր ճնշում ունեցող մարդկանց համար այդքան փաստեր դեռ չկան, որոնք կարող են առաջարկել կամ մերժել սկրինինգ կատարելը[36]։ Վկայություն չկա, որ այն փոխում է այս խմբի մարդկանց մահացության ռիսկը[37]։ Նրանք նաև առաջարկում են սկրինինգ անցկացնել 40-ից 70 տարեկան այն մարդկանց շրջանում, որոնք ունեն ավելորդ քաշ[38]։

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունն առաջարկեց թեստավորման ենթարկել ռիսկային խմբի մարդկանց, և 2014 թվականին USPSTF-ը նմանատիպ որոշում կայացրեց[34][39]։ ԱՄՆ-ում ռիսկային խմբում ընդգրկված են 45 տարեկանից բարձր մարդիկ, առաջին աստիճանի բարեկամների շրջանում դիաբետով հիվանդ ունեցողները, որոշ էթնիկական խմբեր (աֆրոամերիկացիներ, ամերիկայի բնիկներ, իսպանական ծագմամբ մարդիկ), ավել քաշ ունեցողներ, հղիների շաքարային դիաբետով պատմությամբ կանայք, նյութափոխանակային համախտանիշ ունեցողները, ձվարանների պոլիկիստոզային համախտանիշով կանայք[7][40]։

Կանխարգելում խմբագրել

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի կանխարգելման միջոցներից է ճիշտ սննդակարգն ու ֆիզիկական բավարար ակտիվության առկայությունը[41][42]։ Ինտենսիվ կենսակերպը կարող է 50%-ով նվազեցնել հիվանդության առաջացման հավանականությունը[8][43]։ Սրա արդյունավետությունը բացատրվում է մարմնի բնականոն քաշի պահպանմամբ[44]։ Սննդակարգը ենթադրում է առավել շատ բուսատեսակների կիրառում և ավելի քիչ քաղցր ըմպելիքների օգտագործում[15]։ Սակայն, միայն սննդակարգով հիվանդության առաջացման բացառումը դժվար է[45][46]։ Սննդակարգը, ֆիզիկական վարժությունները, զուգակցված մոթֆորմինի կամ ակարբոզի հետ կարող են նվազեցնել հիվանդության առաջացման ռիսկը[8][8][47]։ Չնայած վիտամին D-ի պակասը մեծացնում է հիվանդության առաջացման հավանականությունը, այնուամենայնիվ, այս վիտամինի ավելացումը չի նվազեցնում առաջացման ռիսկը[48]։

Հիվանդության կառավարում խմբագրել

 
Ինսուլինի ներարկում ինսուլինային ասեղներով
 

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի կառավարումն իրականացվում է կենսակերպի, սիրտ-անոթային համակարգի ռիսկային գործոնների նվազման, արյան գլյուկոզի բնականոն մակարդակի պահպանման և այլ մեխանիզմներով[8][8][49][50]։ Կառավարման համար անհատների կողմից կատարվում է արյան, որոշ դեպքերում նաև՝ մեզի գլյուկոզի մակարդակի պարբերական ստուգումներ[49]։ Արյան բարձր ճնշման, խոլեսթերինի քանակի և միկոալբումինուրիայի կառավարումը նույնպես կարող է ազդել հիվանդության առաջացման վրա[8][51]։ Շատ կարևոր է նաև արյան ճնշման կարգավորմանն ուղղված միջոցառումները, որոնք նույնպես ազդում են հիվանդության ընթացքի վրա[52]։

2-րդ տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդներին խորհուրդ է տրվում պարբերաբար ենթարկվեծ օֆթալմոլոգիական հետազոտությունների[3][53]։

Կենսակերպ խմբագրել

Սննդակարգն ու ֆիզիկական ակտիվությունը կարևոր գործոններ են հիվանդության կանխարգելման գործում[7][54]։ Աերոբիկ վարժությունները հանգեցնում են HbA1c-ի նվազման և ինսուլինային զգայնության լավացման[54][54]։ Կարևոր է նաև այն դիետան, որը հանգեցնում է քաշի նվազմանն ու արյան գլյուկոզի մակարդակի կարգավորմանը[55][55][56][57]։ Եթե կենսակերպի փոփոխությունները 6 շաբաթվա ընթացքում չեն ազդում գլյուկոզի մակարդակի նվազման վրա, կատարում են դեղամիջոցային բուժում[7][43]։

Դեղամիջոցներ խմբագրել

 
Մեթֆորմին, 500մգ հաբեր

Կան տարբեր տեսակի հակադիաբետային դեղամիջոցներ։ Մեթֆորմինը համարվում է այն դեղամիջոցներից մեկը, որը որոշ չափով նվազեցնում է մահվան դեպքերը[8], չնայած այլ տվյալներով դեռ այն կասկածի տակ է[58]։ Խորհուրդ չի տրվում մեթֆորմինն օգտագործել այն հիվանդների մոտ, որոնք ունեն երիկամների և լյադրի խնդիրներ[7]։

3 ամսվա ընթացքում մեթֆորմինի անբավարար ազդեցության դեպքում բուժումը կատարում են այլ դեղամիջոցով կամ ինսուլինով[59]։ Սրանցից են սուլֆոնիլուրեա (sulfonylurea), թիազոլիդինեդիոնեզ (thiazolidinediones), դիպեպտիդիլ պեպտիդազ-4 ինհիբիտորներ (dipeptidyl peptidase-4 inhibitor), SGLT2 ինհիբիտորներ (SGLT2 inhibitors), գլյուկագոնանման պեպտիդ-1 համարժեք (glucagon-like peptide-1 analog) դեղամիջոցները[59][59][60][61]։ Անգիոթենզին վերածող ֆերմենտի ինհիբիտորները կանխում են երիկամների հիվանդության առաջացումը դիաբետով հիվանդների մոտ[62][63], մինչ դեռ անգիոթենզինի ընկալիչների շրջափակիչները՝ ոչ[63]։

Ինսուլինի ներարկումը կարող է լինել միայնակ, կամ էլ զուգակցվել այլ դեղամիջոցների հետ[8]։ Շատ հիվանդներ ի սկզբանե ինսուլինի կարիք չունեն[3], իսկ երբ անհրաժեշտ է, այն սովորաբար ընդունվում է գիշերային ժամերին[7][8]։ Սովորաբար ինսուլինի չափաքանակները հետագայում ավելացվում են[8]։ Երբ գիշերային ինսուլինի կիրառումը դառնում է ոչ այնքան արդյունավետ, կարող է կիրառվել նրա կրկնակի ընդունումը[7]։ Երկարատև ազդեցությամբ ինսուլին գլարգինեն (insulin glargine) և ինսուլին դետեմիրը (insulin detemir) հավասարաչափ անվտանգ են ու արդյունավետ[64], սակայն համեմատաբար ավելի թնակարժեք են[65]։ Հղիների դեպքում ինսուլինը համարվում է բուժման հիմնական միջոցը[7]։

Վիրահատություն խմբագրել

Դիաբետի բուժման նպատակով ճարպակալման դեպքում հաճախ դիմում են քաշի նվազման վիրահատության[66]։ Վիրահատությունից հետո շատերի մոտ արյան գլյուկոզի մակարդակը կարգավորվում է նույնիսկ առանց կամ քիչ քանակի դեղամիջոցների օգտագործման[67]։ Սակայն մոտ 1%-ի մոտ վիրահատությունը կարող է մահվան պատճառ դառնալ[68][69]։

Տարածվածություն խմբագրել

 
Շաքարային դիաբետի տարածվածությունը 2000 թվականին. 1000 բնակչի հաշվով այն կազմել է մոտ 28 դեպք

2010 թվականի տվյալներով աշխարհում կար 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետով 285 միլիոն հիվանդ, ինչը կազմում էր դիաբետով հիվանդների մոտ 90%-ը[4]։ Այս թիվը համարժեք է աշխարհի ողջ բնակչության մոտավորապես 6%-ին[70]։ Շաքարային դիաբետը տարածված է ինչպես զարգացած, այնպես էլ զարգացող երկրներում[4]։ Հետաքրքիր է, որ քիչ զարգացած երկրներին այս հիվանդությունն այնքան էլ բնորոշ չէ[3]։

Որոշ էթնիկական խմբերի կանայք, ինչպիսիք են հարավ-ասիական, խաղաղ օվկիանոսյան կղզիների, լատինաամերիկյան, ամերիկյան հնդկացի խմբերը, առավել հակված են 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետով հիվանդանալուն[4][7][71][72]։ 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետը նախկինում համարվել է մեծահասակների հիվանդություն, սակայն վերջին տարիներին, ճարպակալման դեպքերի ավելացմանը զուգահեռ, այն բավականին շատ արձանագրվում է նաև երիտասարդների և երեխաների մոտ[3][4]։

1985 թվականին դիաբետով հիվանդների քանակը եղել է 30 միլիոն, 1995 թվականին՝ 135 միլիոն, իսկ 2005 թվականին՝ 217 միլիոն[5]։ Հիվանդության նման աճը բացատրվում է աշխարհի բնակչության կտրուկ աճով, ֆիզիկական ակտիվության նվազմամբ և գիրացման դեպքերի ավելացմամբ[5]։ Ստորև ներկայացվում են 2000 թվականի տվյալներով շաքարային դիաբետով ամենաշատ հիվանդներ ունեցող 5 երկրները.[73]

  • Հնդկաստան՝ 31.7 միլիոն,
  • Չինաստան՝ 20.8 միլիոն,
  • ԱՄՆ՝ 17.7 միլիոն,
  • Ինդոնեզիա՝ 8.4 միլիոն,
  • Ճապոնիա՝ 6.8 միլիոն։

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից այն համարվում է չափազանց տարածված հիվանդություն[74]։

Տարածվածությունը Հայաստանում խմբագրել

Ըստ տվյալների, շաքարային դիաբետից մահվան դեպքերի թվաքանակով Հայաստանը գտնվում է 67-րդ հորիզոնականում։ Յուրաքանչյուր 100 000 բնակչի հաշվով այստեղ մահերի քանակը 34.9 է։ Հայաստանում շաքարային դիաբետ ունեցող հիվանդների թիվն ըստ պաշտոնական տվյալների մոտ 74 հազար է։ Կանխատեսումների համաձայն 2016 թվականին Հայաստանում ապրող շաքարային դիաբետ ունեցող մարդկանց թիվը կհասնի 80 հազարի[75]։ Շաքարային դիաբետի միջազգային հիմնադրամի գնահատականի համաձայն՝ 2010-2030 թվականներին շաքարային դիաբետի տարածվածության աճի տարեկան ցուցանիշը կազմելու է 0.9 %, ինչը նշանակում է, որ 2030 թվականին Հայաստանի յուրաքանչյուր տասներորդ բնակիչ կարող է ունենալ շաքարային դիաբետ։

ՀՀ առողջապահության նախարարության կողմից մշակվել և ՀՀ կառավարության կողմից հավանության են արժանացել «Շաքարային դիաբետի դեմ պայքարի» ռազմավարական ծրագիրը և «Ռազմավարական ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականցման» ցանկը[76]։ Հայաստանում 1990 թվականին շաքարային դիաբետով հիվանդացությունը 15 տարեկանից բարձր ազգաբնակչության շրջանում 100 հազար բնակչի հաշվով կազմել է 183.6, իսկ 2014 թվականին՝ 327.9[77]։

Պատմություն խմբագրել

Շաքարային դիաբետը նկարագրված առաջին հիվանդություններից մեկն է, որի մասին տեղեկություններ են եղել անգամ եգիպտական ձեռագրերում[78][79]։ Մ.թ.ա. 1500 թվականին այն համարվում էր «մեծաքանակ մեզի կորուստ»[79]։ Հնդիկ բժիշկները տարբերակեցին այս հիվանդությունը և անվանեցին «մեղրոտ մեզ», հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ մեզը գրավում էր մրջյուններին[79]։ «Դիաբետ» եզրույթն առաջին անգամ կիրառվեց մ․թ․ա․ 230 թվականին հույն բժիշկ Ապոլլոնիուս Մեմֆիսացու կողմից[79]։ Հռոմեական կայսրության դարաշրջանում այն այնքան էլ տարածված հիվանդություն չէր։ Գալենը փաստում էր, որ նա հանդիպել է այս հիվանդության ընդամենը 2 դեպքի[79]։

1-ին և 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետներն առաջին անգամ իրարից տարբերակվեցին հնդիկ բժիշկներ Սուշռուտայի և Չակառայի կողմից 400-500-ական թվականներին՝ 1-ին տիպի դիաբետը կապելով երիտասարդ տարիքի, իսկ 2-րդ տիպը՝ գիրության, ճարպակալման հետ[79]։ Ավելի ուշ, 1700-ական թվականներին Բրիթոն Ջոն Ռոլլի (Briton John Rolle) կողմից ավելացվեց «շաքարային» կամ «շաքարախտ» եզրույթը՝ ոչ շաքարային դիաբետից այն տարբերակելու համար, ինչը նույնպես ընթանում է հաճախամիզությամբ[79]։ Բուժման արդյունավետ եղանակը բացակայում էր մինչև 20-րդ դարի սկիզբը, երբ 1921 թվականին հայտնաբերվեց ինսուլինը[79]։ Դրանցի հետո, 1940-ական թվականներին սինթեզվեց երկարատև ազդեցությամբ օժտված NPH ինսուլինը[79]։

Գրականություն խմբագրել

  1. American College of Obstetricians and Gynecologists Committee on Practice Bulletins-. ACOG Practice Bulletin. Clinical management guidelines for obstetrician-gynecologists. Number 30, September 2001 (replaces Technical Bulletin Number 200, December 1994). Gestational diabetes. Obstetrics & Gynecology 98(3)։525–38, 2001.
  2. U.S.Preventive Services Task Force. Scrrening for diabetes mellitus. In: Office Disease Prevention and Health Promotion, editor. Guide to Clinical Preventive Services. Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1996: 193–208.
  3. Ahluwalia IB, Mack KA, Mokdad A. Report from the CDC. Changes in selected chronic disease-related risks and health conditions for nonpregnant women 18–44 years old BRFSS. J Womens Health (Larchmt ) 2005;14(5)։382–386.
  4. Luke C, Kemper I, Henschen S, Buhling KJ. [Diagnosis and therapy of gestational diabetes-comparison of two surveys of established gynecologists in Berlin and Saxonia-Anhalt ] Z Geburtshilfe Neonatol. 2005;209(6)։219–222.
  5. Esakoff TF, Cheng YW, Caughey AB. Screening for gestational diabetes: different cut-offs for different ethnicities? Am J Obstet Gynecol. 2005;193(3 Pt 2)։1040–1044.
  6. Turok DK, Ratcliffe SD, Baxley EG. Management of gestational diabetes mellitus. American Family Physician.2003;68(9)։1767–72.
  7. Danchin N. Diabetes Metab. Res. Rev 2005; 21:143-149
  8. Duckworth C., Evans G.W., Gerstein H.C., Holman R.R., Moritz T.E., Neal B.C., Ninomiya T., Patel A.A., Paul S.K., Travert F., Woodward M. Diabetologia (2009) 52:22882298 DOI 10.1007/s00125-009-1470-0.
  9. Guillausseau P.J., Greb W.H. Diabetes Metab. 2001;27:133-137.
  10. Katakami N., Yamasaki Y., Hayaishi-Okano R. Diabetologia. 2004;47:1906-1913.
  11. Khalangot M., Tronko M., Kravchenko V., Kovtun V. Glibenclamide-related excess in total and cardiovascular mortality risks: diabetes research and clinical practice 86 (2009) 247-253.
  12. Schramm T.K., Gislason G.H., Norgaard M.L., Rasmussen J.N., Folke F., Hansen M.L., #Jorgensen C.H., Vaag A., Kober L., Torp-Pedersen C. Risk of death differs according to type of oral glucose-lowering therapy in patients with diabetes and a previous myocardial infarction: a nationwide study Rigshospitalet (The Heart Centre) - Copenhagen-Denmark, Gcntoftc University Hospital (Dcpt. of Cardiology)-Hellerup-Denmark, Stcno Diabetes Center- Gcntoftc-Denmark.
  13. Turnbull F.M., Abraira C., Anderson R.J., Byington R.P., Chalmers J.P. Intensive glucose control and macrovascular outcomes in type 2 diabetes .

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Diabetes Blue Circle Symbol». International Diabetes Federation. 2006 թ․ մարտի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 Kumar, Vinay; Fausto, Nelson; Abbas, Abul K.; Cotran, Ramzi S. ; Robbins, Stanley L. (2005). Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease (7th ed.). Philadelphia, Pa.: Saunders. էջեր 1194–1195. ISBN 0-7216-0187-1.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 Shoback, edited by David G. Gardner, Dolores (2011). Greenspan's basic & clinical endocrinology (9th ed.). New York: McGraw-Hill Medical. էջեր Chapter 17. ISBN 0-07-162243-8. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 Williams textbook of endocrinology (12th ed.). Philadelphia: Elsevier/Saunders. 2011. էջեր 1371–1435. ISBN 978-1-4377-0324-5.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Smyth, S; Heron, A (2006 թ․ հունվար). «Diabetes and obesity: the twin epidemics». Nature Medicine. 12 (1): 75–80. doi:10.1038/nm0106-75. PMID 16397575.
  6. ↑ Fasanmade, OA; Odeniyi, IA; Ogbera, AO (2008 թ․ հունիս). «Diabetic ketoacidosis: diagnosis and management». African journal of medicine and medical sciences. 37 (2): 99–105. PMID 18939392.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 Vijan, S (2010 թ․ մարտի 2). «Type 2 diabetes». Annals of internal medicine. 152 (5): ITC31–15, quiz ITC316. doi:10.7326/0003-4819-152-5-201003020-01003. PMID 20194231.
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 Ripsin CM, Kang H, Urban RJ (2009 թ․ հունվար). «Management of blood glucose in type 2 diabetes mellitus». Am Fam Physician. 79 (1): 29–36. PMID 19145963.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  9. ↑ Pasquier, F (2010 թ․ հոկտեմբեր). «Diabetes and cognitive impairment: how to evaluate the cognitive status?». Diabetes & metabolism. 36 Suppl 3: S100–5. doi:10.1016/S1262-3636(10)70475-4. PMID 21211730.
  10. ↑ 10,0 10,1 Risérus U, Willett WC, Hu FB (2009 թ․ հունվար). «Dietary fats and prevention of type 2 diabetes». Progress in Lipid Research. 48 (1): 44–51. doi:10.1016/j.plipres.2008.10.002. PMC 2654180. PMID 19032965.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  11. ↑ 11,0 11,1 Touma, C; Pannain, S (2011 թ․ օգոստոս). «Does lack of sleep cause diabetes?». Cleveland Clinic journal of medicine. 78 (8): 549–58. doi:10.3949/ccjm.78a.10165. PMID 21807927.
  12. ↑ Christian, P; Stewart, CP (2010 թ․ մարտ). «Maternal micronutrient deficiency, fetal development, and the risk of chronic disease». The Journal of nutrition. 140 (3): 437–45. doi:10.3945/jn.109.116327. PMID 20071652.
  13. ↑ Abdullah, A; Peeters, A; de Courten, M; Stoelwinder, J (2010 թ․ սեպտեմբեր). «The magnitude of association between overweight and obesity and the risk of diabetes: a meta-analysis of prospective cohort studies». Diabetes research and clinical practice. 89 (3): 309–19. doi:10.1016/j.diabres.2010.04.012. PMID 20493574.
  14. ↑ Pan, A; Wang, Y; Talaei, M; Hu, FB; Wu, T (2015 թ․ սեպտեմբերի 17). «Relation of active, passive, and quitting smoking with incident type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis». The lancet. Diabetes & endocrinology. 3: 958–67. doi:10.1016/S2213-8587(15)00316-2. PMID 26388413.
  15. ↑ 15,0 15,1 Malik, VS; Popkin, BM; Bray, GA; Després, JP; Hu, FB (2010 թ․ մարտի 23). «Sugar Sweetened Beverages, Obesity, Type 2 Diabetes and Cardiovascular Disease risk». Circulation. 121 (11): 1356–64. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.109.876185. PMC 2862465. PMID 20308626.
  16. ↑ Malik, VS; Popkin, BM; Bray, GA; Després, JP; Willett, WC; Hu, FB (2010 թ․ նոյեմբեր). «Sugar-Sweetened Beverages and Risk of Metabolic Syndrome and Type 2 Diabetes: A meta-analysis». Diabetes Care. 33 (11): 2477–83. doi:10.2337/dc10-1079. PMC 2963518. PMID 20693348.
  17. ↑ Hu, EA; Pan, A; Malik, V; Sun, Q (2012 թ․ մարտի 15). «White rice consumption and risk of type 2 diabetes: meta-analysis and systematic review». BMJ (Clinical research ed.). 344: e1454. doi:10.1136/bmj.e1454. PMC 3307808. PMID 22422870.
  18. ↑ Lind, L; Lind, PM (2012 թ․ հունիս). «Can persistent organic pollutants and plastic-associated chemicals cause cardiovascular disease?». Journal of internal medicine. 271 (6): 537–53. doi:10.1111/j.1365-2796.2012.02536.x. PMID 22372998.
  19. ↑ Lee, I-Min; Shiroma, Eric J; Lobelo, Felipe; Puska, Pekka; Blair, Steven N; Katzmarzyk, Peter T (2012 թ․ հուլիսի 1). «Effect of physical inactivity on major non-communicable diseases worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy». The Lancet. 380 (9838): 219–29. doi:10.1016/S0140-6736(12)61031-9. PMC 3645500. PMID 22818936.
  20. ↑ 20,0 20,1 Herder, C; Roden, M (2011 թ․ հունիս). «Genetics of type 2 diabetes: pathophysiologic and clinical relevance». European journal of clinical investigation. 41 (6): 679–92. doi:10.1111/j.1365-2362.2010.02454.x. PMID 21198561.
  21. ↑ «Monogenic Forms of Diabetes: Neonatal Diabetes Mellitus and Maturity-onset Diabetes of the Young». National Diabetes Information Clearinghouse (NDIC). National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, NIH. 2007 թ․ մարտ. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 Bethel, edited by Mark N. Feinglos, M. Angelyn (2008). Type 2 diabetes mellitus: an evidence-based approach to practical management. Totowa, NJ: Humana Press. էջ 462. ISBN 978-1-58829-794-5. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  23. ↑ Izzedine, H; Launay-Vacher, V; Deybach, C; Bourry, E; Barrou, B; Deray, G (2005 թ․ նոյեմբեր). «Drug-induced diabetes mellitus». Expert opinion on drug safety. 4 (6): 1097–109. doi:10.1517/14740338.4.6.1097. PMID 16255667.
  24. ↑ Sampson, UK; Linton, MF; Fazio, S (2011 թ․ հուլիս). «Are statins diabetogenic?». Current Opinion in Cardiology. 26 (4): 342–7. doi:10.1097/HCO.0b013e3283470359. PMC 3341610. PMID 21499090.
  25. ↑ Saad F, Gooren L (2009 թ․ մարտ). «The role of testosterone in the metabolic syndrome: a review». The Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology. 114 (1–2): 40–3. doi:10.1016/j.jsbmb.2008.12.022. PMID 19444934.
  26. ↑ Farrell JB, Deshmukh A, Baghaie AA (2008). «Low testosterone and the association with type 2 diabetes». The Diabetes Educator. 34 (5): 799–806. doi:10.1177/0145721708323100. PMID 18832284.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  27. ↑ Diabetes mellitus a guide to patient care. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. 2007. էջ 15. ISBN 978-1-58255-732-8.
  28. ↑ World Health Organization. «Definition, diagnosis and classification of diabetes mellitus and its complications: Report of a WHO Consultation. Part 1. Diagnosis and classification of diabetes mellitus». Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 29-ին.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 International Expert, Committee (2009 թ․ հուլիս). «International Expert Committee report on the role of the A1C assay in the diagnosis of diabetes». Diabetes Care. 32 (7): 1327–34. doi:10.2337/dc09-9033. PMC 2699715. PMID 19502545.
  30. ↑ «Diagnosis and classification of diabetes mellitus». Diabetes Care. American Diabetes Association. 33 Suppl 1 (Supplement_1): S62–9. 2010 թ․ հունվար. doi:10.2337/dc10-S062. PMC 2797383. PMID 20042775.
  31. ↑ «Diagnosis and classification of diabetes mellitus». Diabetes Care. American Diabetes Association. 35 Suppl 1 (Suppl 1): S64–71. 2012 թ․ հունվար. doi:10.2337/dc12-s064. PMC 3632174. PMID 22187472.
  32. ↑ Diabetes mellitus a guide to patient care. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. 2007. էջ 201. ISBN 978-1-58255-732-8.
  33. ↑ Mary Lee (2013). Basic Skills in Interpreting Laboratory Data. ASHP. էջեր Chapter 13. ISBN 9781585283453.
  34. ↑ 34,0 34,1 Valdez R (2009). «Detecting Undiagnosed Type 2 Diabetes: Family History as a Risk Factor and Screening Tool». J Diabetes Sci Technol. 3 (4): 722–6. doi:10.1177/193229680900300417. PMC 2769984. PMID 20144319.
  35. ↑ Selph, S; Dana, T; Blazina, I; Bougatsos, C; Patel, H; Chou, R (2015 թ․ ապրիլի 14). «Screening for Type 2 Diabetes Mellitus: A Systematic Review for the U.S. Preventive Services Task Force». Annals of internal medicine. 162: 765–76. doi:10.7326/M14-2221. PMID 25867111.
  36. ↑ 36,0 36,1 «Screening: Type 2 Diabetes Mellitus in Adults». U.S. Preventive Services Task Force. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 16-ին.
  37. ↑ Selph, S; Dana, T; Blazina, I; Bougatsos, C; Patel, H; Chou, R (2015 թ․ հունիսի 2). «Screening for type 2 diabetes mellitus. a systematic review for the u.s. Preventive services task force». Annals of internal medicine. 162 (11): 765–76. doi:10.7326/M14-2221. PMID 25867111.
  38. ↑ Siu, AL (2015 թ․ հոկտեմբերի 27). «Screening for Abnormal Blood Glucose and Type 2 Diabetes Mellitus: U.S. Preventive Services Task Force Recommendation Statement». Annals of internal medicine. 163: 861–8. doi:10.7326/M15-2345. PMID 26501513.
  39. ↑ «Draft Recommendation Statement Screening for Abnormal Glucose and Type 2 Diabetes Mellitus». www.uspreventiveservicestaskforce.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  40. ↑ «Standards of Medical Care in Diabetes--2015: Summary of Revisions». Diabetes Care. 54 (38): S4. 2015. doi:10.2337/dc15-S003. PMID 25537706.
  41. ↑ Raina Elley C, Kenealy T (2008 թ․ դեկտեմբեր). «Lifestyle interventions reduced the long-term risk of diabetes in adults with impaired glucose tolerance». Evid Based Med. 13 (6): 173. doi:10.1136/ebm.13.6.173. PMID 19043031.
  42. ↑ Orozco LJ, Buchleitner AM, Gimenez-Perez G, Roqué I Figuls M, Richter B, Mauricio D (2008). Mauricio, Didac (ed.). «Exercise or exercise and diet for preventing type 2 diabetes mellitus». Cochrane Database Syst Rev (3): CD003054. doi:10.1002/14651858.CD003054.pub3. PMID 18646086.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  43. ↑ 43,0 43,1 Schellenberg, ES.; Dryden, DM.; Vandermeer, B.; Ha, C.; Korownyk, C. (2013 թ․ հոկտեմբեր). «Lifestyle Interventions for Patients With and at Risk for Type 2 Diabetes: A Systematic Review and Meta-analysis». Ann Intern Med. 159 (8): 543–51. doi:10.7326/0003-4819-159-8-201310150-00007. PMID 24126648.
  44. ↑ O'Gorman, DJ; Krook, A (2011 թ․ սեպտեմբեր). «Exercise and the treatment of diabetes and obesity». The Medical clinics of North America. 95 (5): 953–69. doi:10.1016/j.mcna.2011.06.007. PMID 21855702.
  45. ↑ Nield L, Summerbell CD, Hooper L, Whittaker V, Moore H (2008). Nield, Lucie (ed.). «Dietary advice for the prevention of type 2 diabetes mellitus in adults». Cochrane Database Syst Rev (3): CD005102. doi:10.1002/14651858.CD005102.pub2. PMID 18646120.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  46. ↑ Carter, P; Gray, LJ; Troughton, J; Khunti, K; Davies, MJ (2010 թ․ օգոստոսի 18). «Fruit and vegetable intake and incidence of type 2 diabetes mellitus: systematic review and meta-analysis». BMJ (Clinical research ed.). 341: c4229. doi:10.1136/bmj.c4229. PMC 2924474. PMID 20724400.
  47. ↑ Santaguida PL, Balion C, Hunt D, և այլք: (2005 թ․ օգոստոս). «Diagnosis, prognosis, and treatment of impaired glucose tolerance and impaired fasting glucose» (PDF). Evid Rep Technol Assess (Summ) (128): 1–11. PMID 16194123. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 7-ին.
  48. ↑ Seida, Jennifer C.; Mitri, Joanna; Colmers, Isabelle N.; Majumdar, Sumit R.; Davidson, Mayer B.; Edwards, Alun L.; Hanley, David A.; Pittas, Anastassios G.; Tjosvold, Lisa; Johnson, Jeffrey A. (2014 թ․ հոկտեմբեր). «Effect of Vitamin D3 Supplementation on Improving Glucose Homeostasis and Preventing Diabetes: A Systematic Review and Meta-Analysis». The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 99 (10): 3551–3560. doi:10.1210/jc.2014-2136. PMID 25062463.
  49. ↑ 49,0 49,1 «Type 2 diabetes: The management of type 2 diabetes». 2009 թ․ մայիս.
  50. ↑ Farmer, AJ; Perera, R; Ward, A; Heneghan, C; Oke, J; Barnett, AH; Davidson, MB; Guerci, B; Coates, V; Schwedes, U; O'Malley, S (2012 թ․ փետրվարի 27). «Meta-analysis of individual patient data in randomised trials of self monitoring of blood glucose in people with non-insulin treated type 2 diabetes». BMJ (Clinical research ed.). 344: e486. doi:10.1136/bmj.e486. PMID 22371867.
  51. ↑ Emdin, CA; Rahimi, K; Neal, B; Callender, T; Perkovic, V; Patel, A (2015 թ․ փետրվարի 10). «Blood pressure lowering in type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis». JAMA. 313 (6): 603–15. doi:10.1001/jama.2014.18574. PMID 25668264.
  52. ↑ McBrien, K; Rabi, DM; Campbell, N; Barnieh, L; Clement, F; Hemmelgarn, BR; Tonelli, M; Leiter, LA; Klarenbach, SW; Manns, BJ (2012 թ․ օգոստոսի 6). «Intensive and Standard Blood Pressure Targets in Patients With Type 2 Diabetes Mellitus: Systematic Review and Meta-analysis». Archives of Internal Medicine. 172 (17): 1–8. doi:10.1001/archinternmed.2012.3147. PMID 22868819.
  53. ↑ Simpson, TC.; Needleman, I.; Wild, SH.; Moles, DR.; Mills, EJ. (2010). Simpson, Terry C (ed.). «Treatment of periodontal disease for glycaemic control in people with diabetes». Cochrane Database Syst Rev (5): CD004714. doi:10.1002/14651858.CD004714.pub2. PMID 20464734.
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 Zanuso S, Jimenez A, Pugliese G, Corigliano G, Balducci S (2010 թ․ մարտ). «Exercise for the management of type 2 diabetes: a review of the evidence». Acta Diabetol. 47 (1): 15–22. doi:10.1007/s00592-009-0126-3. PMID 19495557.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  55. ↑ 55,0 55,1 Davis N, Forbes B, Wylie-Rosett J (2009 թ․ հունիս). «Nutritional strategies in type 2 diabetes mellitus». Mt. Sinai J. Med. 76 (3): 257–68. doi:10.1002/msj.20118. PMID 19421969.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  56. ↑ Thomas D, Elliott EJ (2009). Thomas, Diana (ed.). «Low glycaemic index, or low glycaemic load, diets for diabetes mellitus». Cochrane Database Syst Rev (1): CD006296. doi:10.1002/14651858.CD006296.pub2. PMID 19160276.
  57. ↑ Feinman, RD; Pogozelski, WK; Astrup, A; Bernstein, RK; Fine, EJ; Westman, EC; Accurso, A; Frassetto, L; Gower, BA; McFarlane, SI; Nielsen, JV; Krarup, T; Saslow, L; Roth, KS; Vernon, MC; Volek, JS; Wilshire, GB; Dahlqvist, A; Sundberg, R; Childers, A; Morrison, K; Manninen, AH; Dashti, HM; Wood, RJ; Wortman, J; Worm, N (2015 թ․ հունվար). «Dietary carbohydrate restriction as the first approach in diabetes management: critical review and evidence base». Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.). 31 (1): 1–13. doi:10.1016/j.nut.2014.06.011. PMID 25287761.
  58. ↑ Boussageon, R; Supper, I; Bejan-Angoulvant, T; Kellou, N; Cucherat, M; Boissel, JP; Kassai, B; Moreau, A; Gueyffier, F; Cornu, C (2012). Groop, Leif (ed.). «Reappraisal of metformin efficacy in the treatment of type 2 diabetes: a meta-analysis of randomised controlled trials». PLoS medicine. 9 (4): e1001204. doi:10.1371/journal.pmed.1001204. PMC 3323508. PMID 22509138.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  59. ↑ 59,0 59,1 59,2 Inzucchi, SE; Bergenstal, RM; Buse, JB; Diamant, M; Ferrannini, E; Nauck, M; Peters, AL; Tsapas, A; Wender, R; Matthews, DR (2015 թ․ մարտ). «Management of hyperglycaemia in type 2 diabetes, 2015: a patient-centred approach. Update to a Position Statement of the American Diabetes Association and the European Association for the Study of Diabetes». Diabetologia. 58 (3): 429–42. doi:10.1007/s00125-014-3460-0. PMID 25583541.
  60. ↑ Richter, B; Bandeira-Echtler, E; Bergerhoff, K; Clar, C; Ebrahim, SH (2007 թ․ հուլիսի 18). Richter, Bernd (ed.). «Rosiglitazone for type 2 diabetes mellitus». The Cochrane database of systematic reviews (3): CD006063. doi:10.1002/14651858.CD006063.pub2. PMID 17636824.
  61. ↑ Chen, X; Yang, L; Zhai, SD (2012 թ․ դեկտեմբեր). «Risk of cardiovascular disease and all-cause mortality among diabetic patients prescribed rosiglitazone or pioglitazone: a meta-analysis of retrospective cohort studies». Chinese medical journal. 125 (23): 4301–6. PMID 23217404.
  62. ↑ Lv, J; Perkovic, V; Foote, CV; Craig, ME; Craig, JC; Strippoli, GF. Strippoli, Giovanni FM (ed.). «Antihypertensive agents for preventing diabetic kidney disease». The Cochrane database of systematic reviews date=դեկտեմբերի 12, 2012. 12: CD004136. doi:10.1002/14651858.CD004136.pub3. PMID 23235603. {{cite journal}}: Missing pipe in: |journal= (օգնություն)
  63. ↑ 63,0 63,1 Cheng, J; Zhang, W; Zhang, X; Han, F; Li, X; He, X; Li, Q; Chen, J (2014 թ․ մայիս). «Effect of angiotensin-converting enzyme inhibitors and angiotensin II receptor blockers on all-cause mortality, cardiovascular deaths, and cardiovascular events in patients with diabetes mellitus: a meta-analysis. Journal=JAMA internal medicine». 174 (5): 773–85. doi:10.1001/jamainternmed.2014.348. PMID 24687000. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  64. ↑ Swinnen, SG.; Simon, AC.; Holleman, F.; Hoekstra, JB.; Devries, JH. (2011). Simon, Airin CR (ed.). «Insulin detemir versus insulin glargine for type 2 diabetes mellitus». Cochrane Database Syst Rev (7): CD006383. doi:10.1002/14651858.CD006383.pub2. PMID 21735405.
  65. ↑ Waugh, N; Cummins, E; Royle, P; Clar, C; Marien, M; Richter, B; Philip, S (2010 թ․ հուլիս). «Newer agents for blood glucose control in type 2 diabetes: systematic review and economic evaluation». Health technology assessment (Winchester, England). 14 (36): 1–248. doi:10.3310/hta14360. PMID 20646668.
  66. ↑ Picot, J; Jones, J; Colquitt, JL; Gospodarevskaya, E; Loveman, E; Baxter, L; Clegg, AJ (2009 թ․ սեպտեմբեր). «The clinical effectiveness and cost-effectiveness of bariatric (weight loss) surgery for obesity: a systematic review and economic evaluation». Health technology assessment (Winchester, England). 13 (41): 1–190, 215–357, iii–iv. doi:10.3310/hta13410. PMID 19726018.
  67. ↑ Frachetti, KJ; Goldfine, AB (2009 թ․ ապրիլ). «Bariatric surgery for diabetes management». Current Opinion in Endocrinology, Diabetes and Obesity. 16 (2): 119–24. doi:10.1097/MED.0b013e32832912e7. PMID 19276974.
  68. ↑ Colucci, RA (2011 թ․ հունվար). «Bariatric surgery in patients with type 2 diabetes: a viable option». Postgraduate Medicine. 123 (1): 24–33. doi:10.3810/pgm.2011.01.2242. PMID 21293081.
  69. ↑ Dixon, JB; le Roux, CW; Rubino, F; Zimmet, P (2012 թ․ հունիսի 16). «Bariatric surgery for type 2 diabetes». Lancet. 379 (9833): 2300–11. doi:10.1016/S0140-6736(12)60401-2. PMID 22683132.
  70. ↑ Meetoo, D; =McGovern, P; Safadi, R (13–27 September 2007). «An epidemiological overview of diabetes across the world». British journal of nursing (Mark Allen Publishing). 16 (16): 1002–7. PMID 18026039.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  71. ↑ Abate N, Chandalia M (2001). «Ethnicity and type 2 diabetes: focus on Asian Indians». J. Diabetes Complicat. 15 (6): 320–7. doi:10.1016/S1056-8727(01)00161-1. PMID 11711326.
  72. ↑ Carulli, L; Rondinella, S; Lombardini, S; Canedi, I; Loria, P; Carulli, N (2005 թ․ նոյեմբեր). «Review article: diabetes, genetics and ethnicity». Alimentary pharmacology & therapeutics. 22 Suppl 2: 16–9. doi:10.1111/j.1365-2036.2005.02588.x. PMID 16225465.
  73. ↑ Wild S, Roglic G, Green A, Sicree R, King H (2004 թ․ մայիս). «Global prevalence of diabetes: estimates for the year 2000 and projections for 2030». Diabetes Care. 27 (5): 1047–53. doi:10.2337/diacare.27.5.1047. PMID 15111519.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  74. ↑ «Diabetes Fact sheet N°312». World Health Organization. 2011 թ․ օգոստոս. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 9-ին.
  75. ↑ http://www.panorama.am/am/news/2015/11/14/%D5%B7%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%BF/1480127
  76. ↑ https://www.a1plus.am/51877.html
  77. ↑ http://shamshyan.com/hy/article/2015/11/14/70345/
  78. ↑ Ripoll, Brian C. Leutholtz, Ignacio (2011 թ․ ապրիլի 25). Exercise and disease management (2nd ed.). Boca Raton: CRC Press. էջ 25. ISBN 978-1-4398-2759-8.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  79. ↑ 79,0 79,1 79,2 79,3 79,4 79,5 79,6 79,7 79,8 editor, Leonid Poretsky, (2009). Principles of diabetes mellitus (2nd ed.). New York: Springer. էջ 3. ISBN 978-0-387-09840-1. {{cite book}}: |last= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տիպ 2 շաքարային դիաբետ» հոդվածին։
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Տիպ_2_շաքարային_դիաբետ&oldid=9805454» էջից