Տեխասի Հանրապետություն

Տեխասի Հանրապետություն (անգլ.՝ Republic of Texas), պետություն Հյուսիսային Ամերիկայում, որը գոյություն է ունեցել 1836-1845 թվականներին։ Տեխասի Հանրապետությունը ձևավորվել է Մեքսիկայի հյուսիս-արևմտյան շրջանի` անկախության համար պայքարի արդյունքում։ 1845 թվականին հանրապետությունը քաղաքացիների կամարտահայտման և ինքնորոշման ակտի ընդունումից հետո մտել է ԱՄՆ-ի կազմի մեջ, որտեղ ստացել է նահանգի իրավունք։

Տեխասի Հանրապետություն
flag of Texas? Զինանշան
Կարգավիճակ	պատմական պետություն
Պետական լեզու	անգլերեն
Մայրաքաղաք	Washington-on-the-Brazos?, Հյուստոն և Օստին
Պետական կարգ	Նախագահական համակարգ
Օրենսդիր մարմին	Տեխասի Հանրապետության կոնգրես
Ազգաբնակչություն	70 000 մարդ
Հիմնադրված է	մարտի 2, 1836 թ.
Արժույթ	Texas dollar?

Տեխասի հեղափոխություն

Հիմնական հոդված՝ Տեխասի անկախության պատերազմ (1835—1836)

1830-ական թվականներին Մեքսիկայի նախագահ Անտոնիո դե Սանտա Աննայի բռնապետությունը և անօրինությունը երկրում պետությանը հասցրել են պառակտման եզրին. Տեխասի և Յուկատանի տարածքներն ըստ իրենց ունեցած սահմանադրական իրավունքի անկախանալու ցանկություն են արտահայտել։ Տեխասցիները նաև դժգոհ էին 1835 թվականի սահմանադրությունից և Մեքսիկայում ստրկության արգելման որոշումից։

• 2 հոկտեմբերի, 1835 թվական, տեղի է ունեցել տեխասցիների բախում մեքսիկական հեծելազորի հետ, Գոնսալես քաղաքի մոտ, ինչը հանգեցրել է ռազմական գործողությունների սկսվելուն։
• 10 հոկտեմբերի, 1835 թվական, Գոլիադեում մեքսիկական կայազորը կապիտուլացվել է։
• 24 հոկտեմբերի, 1835 թվական, տեխասցիներն սկսել են շրջափակել մեքսիկական կայազորը Բեխարում։
• 28 հոկտեմբերի, 1835 թվական, Կոնսեպյոնի մոտ ճակատամարտի ընթացքում 90 տեխասցիներ դիմակայել են 450 մեքսիկացիների հարձակմանը։
• 4 նոյեմբերի, 1835 թվական, կապիտուլացվել է մեքսիկական կայազորը Լիպանտիտլանում, Բեխարի մեքսիկական կայազորը զրկվել է ափամերձ տարածքի հետ կապից։
• 10 դեկտեմբերի, 1835 թվական, կապիտուլացվել է մեքսիկական կայազորը Բեխարում։
• 2 մարտի, 1836 թվական, Վաշինգտոն նա Բրազոսեում անգլախոս ներգաղթյալների հանդիպման ժամանակ ստորագրվել է Մեքսիկայից անկախության հռչակագիրը։ Ի պատասխան Սանտա Աննան Տեխաս է ուղարկել մեքսիկական զորքեր։
• 23 փետրվարի, 1836-6 մարտի, 1836 թվական, Ալամո ամրոցի շրջափակման ու հարձակման արդյունքում Սան Անտոնիոյում վերջնականապես ոչնչացվել է տեխասյան կայազորը։
• 27 մարտի, 1836 թվական, Լոպես դե Սանտա Աննայի հրամանով մեքսիկացիները Գոլիադում մահապատժի են ենթարկել Ջեյմս Ֆեննինին և տեխասցի գրեթե 400 գերիների, որոնք հանձնվել էին Ռեֆուխիոյում և Կոլետոյում։
• 21 ապրիլի, 1836 թվական, տեխասյան բանակը Սէմ Հյուստոնի ղեկավարությամբ ջարդել է մեքսիկական բանակի երեք շարասյուներից մեկը Սան Խասինտոյի ճակատամարտում։ Նախագահ Սանտա Աննան գերեվարվել է։ Իր կյանքը փրկելու դիմաց նա ընդունել է տեխասցիների պահանջները։
• 14 մայիսի, 1836 թվական, Տեխասի պաշտոնական ներկայացուցիչները և գեներալ Սանտա Աննան Վելասկո քաղաքում ստորագրել են անկախության մասին համաձայնագիրը։ Սակայն Մեքսիկայի կառավարությունը չի վավերացրել այս համաձայնագիրը` Տեխասի` Մեքսիկայից անկախանալու հարցը բաց թողնելով (միևնույն ժամանակ` ժամանակակից Տեխասի արևմտյան մասը շարունակել է ունենալ ոչ հստակ իրավաբանական կարգավիճակ)։

Մեքսիկայի քարտեզը, 1835-1846 թվականներ, անջատողական շարժումների վերաբերյալ նշումներով

Տեխասը` անկախություն ստանալուց հետո

1836 թվականին սահմանադրություն է ընդունվել (որը հաստատել է ստրկության իրավունքը), և Տեխասը հռչակվել է հանրապետություն։ Տեխասի Հանրապետության առաջին նախագահ է դարձել Սէմ Հյուսթոնը։ Իշխանության կենտրոնի մի քանի փոփոխությունից հետո 1837 թվականին մայրաքաղաք է ընտրվել Հյուստոն քաղաքը։

Տեխասի Հանրապետությունն ստացել է միջազգային ճանաչում։ Միևնույն ժամանակ շարունակվում էին մեքսիկացիների հարձակումները Տեխասի ուղղությամբ։ 1842 թվականի մարտի 5-ին հեղափոխությունից հետո առաջին անգամ Տեխաս է ներխուժել մեքսիկացիների` ավելի քան 500 մարդուց բաղկացած խումբ, որը ղեկավարվում էր Ռաֆայել Վասկեսի կողմից։ Հասնելով Սան Անտոնիո` նա նահանջել է մինչև Ռիո Գրանդե։ 1842 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Մեքսիկայի կեսհազարանոց բանակն Ադրիան Ուոլլի առաջնորդությամբ գրավել է Սան Անտոնիոյի մի մասը, սակայն ավելի ուշ գերիներ վերցնելով նահանջել է։

Բախումները շարունակվել են շուրջ 10 տարի և կախված էին մեքսիկական իշխանությունների ունեցած դիրքից։ ԱՄՆ-ն պաշտոնապես չի խառնվել այս պայքարի մեջ, չնայած ԱՄՆ-ում հազարավոր կամավորներ էին հավաքագրվում` տեխասցիներին օգնելու համար։ Մեքսիկայի և Տեխասի Հանրապետության միջև ռազմական հակամարտությունները հնարավոր է եղել լուծել ոչ այնքան 1845 թվականին Տեխասի` ԱՄՆ-ին միանալով (ըստ 1845 թվականի դեկտեմբերի 29-ի պայմանագրի) (Տեխասը դարձել է ԱՄՆ-ի 28-րդ նահանգը), որքան` Ամերիկա-մեքսիկական պատերազմում ԱՄՆ-ի հաղթանակով, ինչն ստիպել է Մեքսիկային լիովին հրաժարվել տարածքային նկրտումներից։ Երբ Տեխասն անջատվել է Մեքսիկայից, տեխասցիների մեծ մասն ի սկզբանե մտածում էր Տեխասն ԱՄՆ-ին միացնելու մասին (սակայն որոշ տեխասցիներ էլ կարծում էին, թե հնարավոր է զարգացնել Տեխասն ու հզոր պետություն դարձնել, որը կհասներ մինչև Խաղաղ օվկիանոս)։

Տեխասն առ այսօր միջազգայնորեն ճանաչված միակ պետությունն է, որն ուղղակիորեն մտել է ԱՄՆ-ի կազմի մեջ` որպես միության հավասարազոր անդամ։ Վերմոնտ նահանգը, որն իրեն անկախ պետություն էր հռչակել 1777 թվականին և ԱՄՆ-ի կազմի մեջ էր մտել 1791 թվականին, դե ֆակտո ինքնավարություն ուներ, սակայն չուներ միջազգային ճանաչում։ Ավելի ուշ ԱՄՆ-ն անեքսիայի է ենթարկել Կալիֆորնիայի Հանրապետությունն ու Հավայիի թագավորությունը, սակայն որպես նահանգ ներառել է պետության մեջ միայն որոշ ժամանակ անց։

Ներկայումս Տեխասում գոյություն ունեն քաղաքական տարբեր շարժումներ, որոնք պայքարում են Տեխասի անկախության վերականգնման համար (մասնավորապես` «Տեխասի Հանրապետություն» շարժումը):

Նախագահներ և փոխնախագահներ

Տեխասի նախագահներ և փոխնախագահներ. ընտրությունների արդյունքներ

Սկսած	Մինչև	Նախագահ	Փոխնախագահ	Նախագահի թեկնածու	Նախագահի թեկնածուի ձայներ	Փոխնախագահի թեկնածուներ	Փոխնախագահի թեկնածուի ձայներ
16 մարտի, 1836	22 հոկտեմբերի, 1836	Դեյվիդ Բերնետ (Ժամանակավոր նախագահ)	Լորենսո դե Սավալա (Ժամանակավոր փոխնախագահ)
22 հոկտեմբերի, 1836	10 դեկտեմբերի, 1838	Սէմ Հյուսթոն	Միրաբո Լամար	Սեմ Հյուսթոն Հենրի Սմիթ Սթիվեն Օսթին	5119 743 587	Միրաբո Լամար
10 դեկտեմբերի, 1838	13 դեկտեմբերի, 1841	Միրաբո Լամար	Դեյվիդ ԲԵրնետ	Միրաբո Լամար Ռոբերտ Ուիլսոն	6995 252	Դեյվիդ Բերնետ
13 դեկտեմբերի, 1841 թվական	9 դեկտեմբերի, 1844 թվական	Սէմ Հյուսթոն	Էդվարդ Բերլենսոն	Սէմ Հյուսթոն Դեյվիդ Բերնետ	7915 3619	Էդվարդ Բերլենսոն Մեմուկան Հանտ կրտսեր	6141 4336
9 դեկտեմբերի, 1844 թվական	19 փետրվարի, 1846 թվական	Էնսոն Ջոնս	Քեննետ Լուիս Անդերսոն	Էնսոն Ջոնս Էդվարդ Բերլեսոն	— —	Քեննետ Լուիս Անդերսոն

Գրականություն

• Hardin, Stephen L.; Wade, Mary Dodson Lone Star: The Republic of Texas, 1836–1846. — Discovery Enterprises, 1998. — ISBN 978-1-878668-63-9
• Hogan, William Ransom The Texas Republic: A Social and Economic History. — Texas State Historical Association, 2007. — ISBN 978-0-87611-220-5
• Howell, Kenneth W. and Charles Swanlund, eds. Single Star of the West: The Republic of Texas, 1836—1845 (U of North Texas Press; 2017) 550 pages; essays by scholars on its founders, defense, diplomacy, economy, and society, with particular attention to Tejanos, African-Americans, American Indians, and women.
• Lankevich, George J. The Presidents of the Republic of Texas: Chronology, Documents, Bibliography. — Oceana Publications, 1979. — ISBN 978-0-379-12085-1
• Weems, John Edward; Weems, Jane Dream of Empire: A Human History of the Republic of Texas, 1836–1846. — Simon and Schuster, 1971.
• Huson, Hobart (1974), Captain Phillip Dimmitt's Commandancy of Goliad, 1835–1836: An Episode of the Mexican Federalist War in Texas, Usually Referred to as the Texan Revolution, Austin, TX: Von Boeckmann-Jones Co
• Hämäläinen, Pekka (2008), The Comanche Empire, Yale University Press, ISBN 978-0-300-12654-9
• Lack, Paul D. (1992), The Texas Revolutionary Experience: A Political and Social History 1835–1836, Texas A&M University Press, ISBN 0-89096-497-1
• Fehrenbach, T. R. (2000), Lone Star: a history of Texas and the Texans, Da Capo Press, ISBN 978-0-306-80942-2

Արտաքին հղումներ

• Республика Техас: первый шаг к независимости Արխիվացված 2013-10-27 Wayback Machine(անգլ.)
• Republic of Texas from the Handbook of Texas Online
• Hosted by Portal to Texas History:
• Texas: the Rise, Progress, and Prospects of the Republic of Texas, Vol. 1, by William Kennedy, published 1841
• Texas: the Rise, Progress, and Prospects of the Republic of Texas, Vol. 2, published 1841
• Laws of the Republic, 1836—1838 from Gammel’s Laws of Texas, Vol. I.
• Laws of the Republic, 1838—1845 from Gammel’s Laws of Texas, Vol. II.
• The Avalon Project at Yale Law School: Texas — From Independence to Annexation
• Early Settlers and Indian Fighters of Southwest Texas by Andrew Jackson Sowell 1900

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տեխասի Հանրապետություն» հոդվածին։