Վիքիպեդիա

Վրաստանի անկախության օր

Վրաստանի անկախության օր (վրաց.՝ დამოუკიდებლობის დღე՝ դամոուկիդեբլոբիս դղե), ամենամյա պետական ​​տոն, որը նշվում է մայիսի 26-ին։ Այն նշում է 1918 թվականի մայիսի 26-ին անկախության հռչակագրի ընդունումը, որը ստեղծեց Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետությունը 1917 թվականի ռուսական հեղափոխությունից հետո: Հանդիսանում է Վրաստանի ազգային օրն է: Անկախության օրը կապված է զինվորական շքերթների, հրավառությունների, համերգների, տոնավաճառների, քաղաքական ելույթների ու արարողությունների հետ, ինչպես նաև Վրաստանի պատմությունն ու մշակույթը տոնող տարբեր պետական ​​և մասնավոր միջոցառումների հետ:

Անկախության օր
պետական տոն Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրՎրաստան Խմբագրել Wikidata
ԱմսաթիվՄայիսի 26 Խմբագրել Wikidata

Նախապատմություն

խմբագրել

1917 թվականի ռուսական հեղափոխությունից հետո Վրաստանը, որը 19-րդ դարի սկզբից միացվել էր Ռուսական կայսրությանը, եղել դրա կազմում, 1918 թվականի մայիսի 26-ին իրեն հռչակեց անկախ դեմոկրատական ​​հանրապետություն՝ Հարավային Կովկասի մյուս երկրների՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ կարճատև դաշնային միությունից հետո[1][2]:

1921 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Վրաստանը գրավվեց ռուսական բանակի կողմից և երկիրը դարձավ Խորհրդային Սոցիալիստական ​​Հանրապետություն՝ միացվելով Խորհրդային Միությանը 1922 թվականին: Վրաստանը անջատվեց Խորհրդային Միությունից՝ ընդունելով Անկախության վերականգնման ակտը 9-ին։ 1991 թվականի ապրիլին, Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիում անցկացվեց մեծ հանրահավաք՝ 1989 թվականի անկախության երթը խորհրդային բանակի կողմից ճնշելու երկրորդ տարելիցի առթիվ[2]:

Իր սիմվոլիզմի և պատմական նշանակության պատճառով ապրիլի 9-ը ճանաչվել է որպես Անկախության օր 1980-ականների ազգային շարժման և Զվիադ Գամսախուրդիայի կառավարության հետ կապված խմբերի կողմից, որը նախագահել է 1991 թվականի ապրիլի 9-ին անկախության հռչակման ժամանակ[3][4]։ Իր կառավարման տարիներին (1990 թվականի հոկտեմբեր – 1992 թվականի հունվար) Գամսախուրդիայի կառավարությունը մայիսի 26-ը սահմանել էր որպես Անկախության օր․ 1991 թվականի ապրիլի 9-ի հռչակագրում ասվում էր, որ այն հիմնված է 1918 թվականի մայիսի 26-ի Անկախության ակտի վրա: 1991 թվականի մարտի 31-ի նախորդ հանրաքվեն նաև հարցրեց Վրաստանի քաղաքացիներին, թե արդյոք նրանք ցանկանում են անկախության վերականգնում 1918 թվականի մայիսի 26-ի հռչակագրի հիման վրա [3][5][6][7][8]: 1993 թվականից ապրիլի 9-ը Վրաստանում նշվում է որպես Ազգային միասնության, քաղաքացիական համաձայնության և հիշատակի օր[9][10]:

Պատմություն

խմբագրել
 
Վրաստանի անկախության երկրորդ տարեդարձը. 26 մայիսի 1919
 
Իրաքում տեղակայված վրացական զորքերը նշում են Վրաստանի անկախության օրը Բաղդադում 2006 թվականի մայիսի 26-ին
 
2014 թվականի մայիսի 26-ին Թբիլիսիում ցուցադրված ռազմական տեխնիկայի մոտ լուսանկարող մարդիկ

Մայիսի 26-ը նշվում էր որպես Վրաստանի Դեմոկրատական ​​Հանրապետության ազգային օր մինչև 1921 թվականի խորհրդային կարգերի հաստատումը: Խորհրդային տարիներին այն գաղտնի և անկանոն կերպով նշվում էր կոմունիստական ​​վարչակարգին ընդդիմացող հասարակության շերտերի կողմից: Երբ 1980-ականների վերջին վրացական ազգային շարժումը մեծ թափ ստացավ, խորհրդանիշները, որոնք կապված էին կարճատև նախախորհրդային հանրապետության հետ, դարձան Խորհրդային Միությունից անկախության կողմնակիցների հավաքի ձայնը: 1991 թվականի ապրիլի 9-ին Վրաստանի անկախության հռչակումից հետո կառավարությունը 1991 թվականի մայիսի 26-ին նշանակեց Վրաստանի առաջին նախագահական ընտրությունները, որոնցում հաղթեց Զվիադ Գամսախուրդիան։ Վրաստանը հաջորդ տարվա մայիսի 26-ին հանդիպեց նոր կառավարությանը՝ Էդուարդ Շևարդնաձեի գլխավորությամբ. Գամսախուրդիան պաշտոնանկ էր արվել նույն տարվա սկզբին ռազմական հեղաշրջման արդյունքում: 1992 թվականի մայիսի 26-ի տոնակատարությանը մասնակցել է Շևարդնաձեի վաղեմի ծանոթ Ջեյմս Բեյքերը։ Այդ օրը նաև ականատես եղավ Թբիլիսիի փողոցներում առաջին խոշոր հակաշևարդնաձեական ցույցերից մեկին[8]:

Շևարդնաձեի իշխանության մեծ մասի ընթացքում Անկախության օրը քաղաքացիական տոն էր: 1997 թվականից ի վեր կառավարության կողմից ռազմական շքերթներ չեն կազմակերպվել՝ պատճառաբանելով ֆինանսական դժվարությունները[11]: Վրաստանի նախագահի պաշտոնում Վարդերի հեղափոխությունից հետո Շևարդնաձեի իրավահաջորդ Միխեիլ Սաակաշվիլին 2004 թվականին վերականգնեց զորահանդեսի անցկացման ավանդույթը, որն օգտագործվում էր որպես Վրաստանի պաշտպանության ուժերի նոր տեխնիկա ցուցադրելու վայր[12]։ 2004 թվականի մայիսի 26-ին տեղի ունեցավ Վրաստանում երբևէ տեղի ունեցած ամենամեծ ռազմական շքերթը[13][14][15]։

Սաակաշվիլիի նախագահության երկրորդ ժամկետի ընթացքում Անկախության օրվա տոնակատարությունները ստվերվեցին քաղաքական անկայունությամբ. 2008 և 2009 թվականներին Թբիլիսիի կենտրոնում ընդդիմության մեծ ցույցերը սահմանափակեցին տոնակատարությունների մասշտաբը[16][17], իսկ 2011 թվականին ընդդիմության մի մասի փորձը խոչընդոտեց մայիսի 26-ին նախատեսված ռազմական շքերթը, որը հանգեցրեց զոհերի՝ ոստիկանության հետ բախման ժամանակ[18]։

Այն բանից հետո, երբ 2012 թվականին «Վրացական երազանք» կոալիցիան միացավ իշխանությանը, Անկախության օրվա տոնակատարության ռազմական բաղադրիչը սահմանափակվեց վրացի զինվորների երդման արարողություններով և ռազմական տեխնիկայի հանրային ցուցահանդեսներով[19][20]: Իշխանությունների առջև անցկացված երթ տեղի չի ունեցել մինչև 2023 թվականի Անկախության 105-ամյակի տոնակատարությունները:

Նշանավոր տարեդարձեր

խմբագրել
  • 1918 թվականի մայիսի 26 – Վրաստանի Ազգային խորհուրդը ընդունում է Վրաստանի անկախության ակտը[1]
  • 1920 թվականի մայիսի 26 – Երկրորդ ինտերնացիոնալի առաջնորդները մասնակցում են Թբիլիսիի Անկախության օրվա ցույցին՝ Վրաստան կատարած այցի շրջանակներում[21]
  • 1921 թվականի մայիսի 26 - Վրաստանի նոր բոլշևիկյան կառավարությունը նշում է Անկախության օրը՝ նշելու Վրաստանի խորհրդայնացումը՝ արգելելով տապալված Վրաստանի Դեմոկրատական ​​Հանրապետության ազգային դրոշների ցուցադրումը տոնակատարությունների ժամանակ[22]
  • 1922 թվականի մայիսի 26 – Խորհրդային անվտանգության ուժերը ցրում են ցույցերը՝ նշելու վրացական անկախության օրը Թբիլիսիում և Վրացական ԽՍՀ-ի այլ վայրերում[23]
  • 1989 թվականի մայիսի 26 – Անկախության կողմնակից ցուցարարները հավաքվում են Թբիլիսիում՝ 1922 թվականից ի վեր առաջին անգամ նշելու Անկախության օրը[24]
  • 1991 թվականի մայիսի 26 - Վրաստանում անցկացվում են առաջին նախագահական ընտրությունները: Ազգային գվարդիայի շքերթը նշում է հետխորհրդային Անկախության օրվա առաջին պաշտոնական տոնակատարությունը[25]
  • 1992 թվականի մայիսի 26 – Վրաստանի անվտանգության ուժերը ցրում են գահընկեց արված նախագահ Գամսախուրդիայի կողմնակիցների ցույցը, մինչ Ջեյմս Բեյքերը մասնակցում է Անկախության օրվա պաշտոնական տոնակատարություններին[8]
  • 2004 թվականի մայիսի 26 – Վրաստանի նոր կառավարությունը նշում է Անկախության օրը երբևէ տեղի ունեցած ամենամեծ ռազմական շքերթով[13]
  • 2011 թվականի մայիսի 26 – Ոստիկանությունը կանխեց Անկախության օրվա զորահանդեսի անցկացման վայրը արգելափակելու ընդդիմադիր կուսակցության փորձերը, որոնց հետևանքով չորս մարդ զոհվեց[18]
  • 2018 թվականի մայիսի 26 – Վրաստանը նշում է Վրաստանի Առաջին Հանրապետության անկախության հռչակման 100-ամյակը։ Միջոցառմանը մասնակցելու համար ժամանում են ավելի քան 20 բարձր մակարդակի պատվիրակություններ, այդ թվում՝ Լեհաստանի, Սլովակիայի, Լատվիայի, Ֆինլանդիայի, Հայաստանի և Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահները[26]:
  • 2021 թվականի մայիսի 26 – Վրաստանը նշում է անկախության վերականգնման 30-ամյակը։ Մայիսի 26-ին Վրաստանի Դեմոկրատական ​​Հանրապետության գլխավոր հրամանատար Գիորգի Կվինիտաձեի աճյունը զինվորական մեծ պատիվներով վերաթաղվեց Թբիլիսիի Մթածմինդա պանթեոնում[27]:

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 Rayfield, Donald (2012). Edge of Empires: A History of Georgia. London: Reaktion Books. էջ 329. ISBN 978-1780230306.
  2. ↑ 2,0 2,1 Suny, Ronald Grigor (1994). The Making of the Georgian Nation (2nd ed.). Bloomington: Indiana University Press. էջեր 192, 322, 327. ISBN 0253209153.
  3. ↑ 3,0 3,1 Metreveli, Ia (12 April 2007). «April 9 – a day of mourning and celebration». Georgian Times. Արխիվացված է օրիգինալից 25 May 2014-ին. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  4. ↑ Datiashvili, Ana (10 April 2008). «Georgia commemorates April 9 tragedy». The Messenger Online. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  5. ↑ Fuller, Elizabeth (19 April 1991). «Georgia Declares Independence». Report on the USSR. Radio Free Europe/Radio Liberty. 3 (16): 31.
  6. ↑ Kukhianidze, Alexandre (2014). «Georgia's military and civil security challenges». In Jones, Stephen F. (ed.). The Making of Modern Georgia, 1918–2012: The First Georgian Republic and Its Successors. Routledge. էջ 155. ISBN 978-1317815938.
  7. ↑ Alkhazashvili, M. (10 April 2008). «April 9, a day of two meanings». The Messenger Online. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Goltz, Thomas (2009). Georgia Diary: A Chronicle of War and Political Chaos in the Post-Soviet Caucasus. M.E. Sharpe. էջեր xix, 86. ISBN 978-0765629401.
  9. ↑ «საქართველოს პარლამენტის დადგენილება №211» [Resolution of the Parliament of Georgia No. 211]. Legislative Herald of Georgia (Georgian). 8 April 1993. Վերցված է 25 May 2014-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  10. ↑ Crossette, Barbara (26 May 1992). «Baker Visits Georgia to Help a Friend». The New York Times. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  11. ↑ «Georgia Celebrates Independence Day». Civil Georgia. 26 May 2002. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  12. ↑ «Military Parade Marks Independence Day». Civil Georgia. 26 May 2010. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 «Independence Day Marked by the Largest Ever Military Parade». Civil Georgia. 26 May 2004. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  14. ↑ «Military Parade Marked Independence Day». Civil Georgia. 26 May 2004. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  15. ↑ «Army Parade Marks Independence Day». Civil Georgia. 26 May 2007. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  16. ↑ «Opposition Rallies outside Parliament». Civil Georgia. 26 May 2008. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  17. ↑ «Tens of Thousands Rally». Civil Georgia. 26 May 2009. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 «Georgia: Police Used Excessive Force on Peaceful Protests». Human Rights Watch. 26 May 2011. Վերցված է 25 May 2014-ին.
  19. ↑ «President's Independence Day Address». Civil Georgia. 26 May 2014. Վերցված է 1 June 2014-ին.
  20. ↑ «Georgia Marks Independence Day». Civil Georgia. 26 May 2017. Վերցված է 26 May 2017-ին.
  21. ↑ Silogava, Valeri; Shengelia, Kakha (2007). History of Georgia: From the Ancient Times Through the "Rose Revolution". Tbilisi: Caucasus University Publishing House. էջ 231.
  22. ↑ «Meeting Protocol of the Central Committee Plenum. May 7, 1921». The Archival Bulletin. Ministry of Internal Affairs of Georgia. 13: 71. 2012. ISSN 1512-2867. Արխիվացված է օրիգինալից May 25, 2014-ին. Վերցված է May 25, 2014-ին.
  23. ↑ Kereselidze, Lia (2010). «May of 1922 in Georgia». The Archival Bulletin. Ministry of Internal Affairs of Georgia. 9: 4–22. ISSN 1512-2867. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-01-15-ին. Վերցված է 2014-05-25-ին.
  24. ↑ Jones, Stephen (2015). Georgia: A Political History Since Independence. I.B.Tauris. էջ 30. ISBN 978-1784530853.
  25. ↑ Tsuladze, Zaza (1 May 2017). «ქართული ჯარის დიდი დღე» [The great day of the Georgian army] (վրացերեն). Voice of America. Վերցված է 26 May 2017-ին.
  26. ↑ «Today Georgia marks the 100th anniversary since the First Republic of Georgia – what's in store?». Agenda.ge. 26 May 2018. Արխիվացված է օրիգինալից 23 July 2018-ին. Վերցված է 23 July 2018-ին.
  27. ↑ «Georgian Democratic Republic's Commander-in-Chief Reburied in Tbilisi». Civil Georgia. 26 May 2021. Վերցված է 26 May 2021-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վրաստանի անկախության օր» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վրաստանի_անկախության_օր&oldid=10254683» էջից