Վիքիպեդիա

Վոլգայի վրա (նկար)

Նիկոլայ Դուբովսկու կտավներից

«Վոլգայի վրա», ռուս նկարիչ Նիկոլայ Դուբովսկու (1859-1918) բնանկար, նկարիչն այն ավարտել է 1892 թվականին։ Պատկանում է Տրետյակովյան պատկերասրահին (ինվ․ 992)։ Չափսը՝ 141,5 × 190,5 սմ[1]։ Կտավի վրա պատկերված է Վոլգա լայն Ջրառատ գետը, որի մակերեսը տարածվում է դեպի հորիզոն և ընկալվում է որպես անծայրածիր ծով[2]։ «Վոլգայի վրա» կտավը, ինչպես նաև ավելի ուշ «Հայրենիք» (1905) կտավը, պատկանում է Նիկոլայ Դուբովսկու խոշոր ֆորմատի էպիկական ստեղծագործություններին[3]։

Վոլգայի վրա
տեսակգեղանկար
նկարիչՆիկոլայ Դուբովսկոյ
տարի1892
բարձրություն141,5 սանտիմետր
լայնություն190,5 սանտիմետր
նյություղաներկ և կտավ
գտնվում էՏրետյակովյան պատկերասրահ
հավաքածուՏրետյակովյան պատկերասրահ
Ծանոթագրություններ

«Վոլգայի վրա» կտավը ներկայացվել է Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերության 20-րդ ցուցահանդեսում[1], որը բացվել է 1892 թվականի փետրվարին՝ Սանկտ Պետերբուրգում, իսկ նույն թվականի ապրիլին տեղափոխվել է Մոսկվա[4]։ Դուբովսկու ստեղծագործությունը բարձր է գնահատվել ինչպես հանդիսատեսի, այնպես էլ քննադատների կողմից։ Մասնավորապես, նկարիչ Իլյա Ռեպինը նրան անվանել է զարմանալի կատարելությամբ և լավագույն բանը ցուցահանդեսում[5][6]։ Նույն՝ 1892 թվականին նկարը հեղինակից ձեռք է բերել Պավել Տրետյակովը[1]։

Քննարկելով «Վոլգայի վրա» նկարը՝ գեղարվեստական քննադատ Վլադիմիր Սիզովը գրել է, «որ գետի մեծությունն ու հզորությունը հիանալի զգացվում է այդ անհաշտ ջրային մակերևույթում, հանգիստ ու հայելային, բայց՝ հզոր»[7][8]։ Արվեստաբան Ֆաինա Մալցևայի կարծիքով՝ «Վոլգայի վրա» կտավը Դուբովսկու լավագույն ստեղծագործությունն է[9], իսկ այդ կտավով ցուցադրվող «հսկայական տարածքի տպավորությունը» զգալի չափով ձեռք է բերվում «լույսի և գույնի նուրբ փոխազդեցության կոլորիտի միջոցներով»[10]։ Արվեստաբան Վիտալի Մանինը նշում էր Դուբովսկու գեղանկարչության նրբագեղությունը, որը ստեղծում է «ընդարձակ և արտասովոր հանգստի տպավորություն, կարծես՝ կանգ առած ժամանակի»[11]։

Պատմություն խմբագրել

1877-1881 թվականներին Նիկոլայ Դուբովսկին սովորել է Գեղարվեստի ակադեմիայում՝ բնանկարային գեղանկարչության դասարանում, որտեղ նրա ուսուցիչը եղել է Միխայիլ Կլոդտը։ Այն բանից հետո, երբ նրան թույլ չեն տվել ազատ թեմայով մրցութային նկար գրել, 1881 թվականին[12] (այլ տվյալներով՝ 1882 թվականին[13]) Դուբովսկին թողել է ակադեմիան՝ դասընթացն անավարտ թողնելով[14]։ 1880-ական թվականներին նկարիչը մի քանի անգամ ճամփորդել է Վոլգայով, այդ ուղևորությունների տպավորությունները հետագայում օգտագործվել են նրա նկարներում[15]։ Այդպիսի ճամփորդություններից մեկը արվել է 1882 թվականին՝ երբ Դուբովսկին արժանացել է արվեստի խրախուսման միության կողմից «Ամպրոպից առաջ Մալորոսիայում» և «Անձրևից հետո։ Սայլախումբը ճանապարհի վրա» բնանկարների համար մրցանակի[12][16]։

 
Ն․ Ն․ Դուբովսկի։ «Հանդարտվեց» (1890, Ռուսական պետական թանգարան)

Դուբովսկու դեբյուտը շրջիկ ցուցահանդեսներում տեղի է ունեցել 1884 թվականին՝ շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերակցության 12-րդ ցուցահանդեսում ցուցադրվել է նրա «Ձմեռ» բնապատկերը։ Այդ ժամանակից ի վեր Ռուսաստանում Դուբովսկու նկարները ներկայացվել են բացառապես շրջիկ ցուցահանդեսներում։ 1886 թվականին նա ընդունվեց Ընկերակցություն, իսկ հետագայում դարձավ նրա ամենաակտիվ գործիչներից մեկը[6][17]։ Մեծ ճանաչում է ստացել Դուբովսկու «Հանդարտվեց» կտավը, որը ներկայացվել է 1890 թվականի փետրվարին բացված 18-րդ շրջիկ ցուցահանդեսում[18][4][19]։ Այս ստեղծագործությունից սկսած Դուբովսկու բնանկարի կարևոր ուղղություններից մեկը դարձավ լայն ջրային տարածությունների թեման, որին էլ վերաբերում է 1892 թվականին թվագրված «Վոլգայի վրա» կտավը[2]։

«Վոլգայի վրա» կտավը, որում մարմնավորվել են 1882 թվականի ուղևորության տպավորությունները[20][15], ներկայացվել է գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների(«պերեդվիժնիկ) ընկերակցության 20-րդ ցուցահանդեսին[1][21], որը բացվել է 1892 թվականի փետրվարին Սանկտ Պետերբուրգում, իսկ նույն թվականի ապրիլին տեղափոխվել է Մոսկվա[4]։ «Վոլգայի վրա» կտավը Դուբովսկու միակ ստեղծագործությունն էր, որը ցուցադրվում էր ցուցահանդեսում[21][22], և այն բարձր է գնահատվել ինչպես հանդիսատեսի, այնպես էլ քննադատների կողմից։ Մասնավորապես, շատ լավ է արտահայտվել գեղարվեստական քննադատ Վլադիմիր Սիզովը, որը «Ռուսական տեղեկագրեր» թերթում հրապարակել է ամփոփագիր[7][8]։ Երկար տարիներ անց՝ 1918 թվականին, պրոֆեսոր Վլադիմիր Վագները հիշում է, որ «Վոլգայի վրա» նկարի ցուցահանդեսի ժամանակ «մշտապես հանդիսատեսը հավաքվում էր, ակնհայտ է՝ միանգամից իրեն հաշիվ չտալով, որ իրեն գրավել է նկարչի այդ կտավի մոտ»։ Վագների խոսքով՝ նկարն անվանում էին «բաց մանուշակագույնի մեջ սիմֆոնիա», քանի որ այն ապշեցնում էր ոչ թե տեխնիկայով, թեև անթերի, ոչ վարպետությամբ, որը, սակայն, ակնհայտ էր, այլ հենց նկարչի տրամադրությամբ, նրա հոգեկան սիմֆոնիա էր, որը փոխանցվել էր ոչ թե հնչյուններով, այլ նրա ներկապնակի գույներով[23]։

 
Ն. Ն․ Դուբովսկի «Վոլգայի վրա» (էտյուդ, 1892, Տրետյակովյան պատկերասրահ)

Պավել Տրետյակովին ուղղված նամակում, որն ուղարկվել էր Պետերբուրգից և թվագրվում է որպես 1892 թվականի փետրվարի 27, նկարիչ Իլյա Ռեպինը գրել է. «Դուբովսկու «Վոլգայի վրա» մի բան է, որը զարմանալի է կատարելությամբ։ Ինչպես է աշխատում ջուրը, երկինքը, որքան է ամբողջ պոեզիայում՝ լավագույնն է ցուցահանդեսում»[5][6][24]։ Մոսկվայից ուղարկված և 1892 թվականի մարտի 5-ին պատասխան նամակում Տրետյակովը համաձայնվել է Ռեպինի գնահատականի հետ. «Կլինեմ մոտ օրերս, կրկին կտեսնեմ։ Դուբովսկուն ես այդպես էլ ասացի, և իմ կարծիքով դա լավագույն բանն է ցուցահանդեսում»[25][24]։ Նույն թվականին Տրետյակովը իր պատկերասրահի համար ձեռք է բերել հեղինակի կտավը[1]։

Որոշ տեղեկությունների համաձայն՝ 1890-ական թվականներին «Վոլգայի վրա» կտավը մրցույթից դուրս ներկայացվել է Մյունխենում անցկացվող ամենամյա գեղարվեստական ցուցահանդեսներից մեկում[12]՝ Համաշխարհային արվեստի ցուցահանդեսում։ 1911 թվականին Նկարը ցուցադրվեց Հռոմում կայացած համաշխարհային գեղարվեստական ցուցահանդեսում՝ «Հայրենիք» (1905, այժմ՝ Վրուբելի անվան Կերպարվեստի թանգարանում Օմսկի մարզային թանգարանում) ավելի ուշ ստեղծագործությունների հետ[26][23] և «Ալպեր» (1895, այժմ՝ Նովոչերկասկի Դոնի կազակության պատմության թանգարանում)[27]։ «Վոլգայի վրա» կտավը ցուցադրվել է նաև Դուբովսկու ստեղծագործությունների ցուցահանդեսում, որը տեղի է ունեցել 1938 թվականին Լենինգրադի ռուսական պետական թանգարանում և նվիրված է նկարչի մահվան 20-ամյակին[26][28]։

Տրետյակովյան պատկերասրահում պահվում է նաև Նիկոլայ Դուբովսկու համանուն էտյուդը՝ «Վոլգայի վրա» նկարի համար (կտավ, յուղաներկ, 24 × 32 սմ, (ինվ․ 11067), որը հեղինակից ձեռք է բերել նկարիչ և կոլեկցիոներ Իլյա Օստրոուխովին։ Էտյուդը Տրետյակովյան պատկերասրահ է մտել 1929 թվականին Օստրոուխովի թանգարանից[29]։

Նկարագրություն խմբագրել

Կտավի վրա պատկերված է լայն, ջրառատ Վոլգա գետը։ Նրա մակերեսը ձգվում է մինչև հորիզոնը և ընկալվում է որպես անծայրածիր ծով[2]։ Կտավի մեծ մասը զբաղեցնում են երկինքն ու ջուրը, ընդ որում երկինքն առկա է ոչ միայն որպես հենց երկինք, այլ նաև որպես ջրի մեջ արտացոլանք[30]։ Անծայրածիրության տպավորությունը ստեղծվում է հորիզոնի շատ ցածր և հազիվ նկատելի գծի հաշվին, որի ջուրը միաձուլվում են երկնքն ու ջուրը[31]։ Թեթև ամպերով մասամբ ծածկված երկինքը «կարևոր բաղադրիչ է տարածական խնդիրների լուծման, հեռավոր պլանների արդյունավետության բացահայտման գործում»[10]։

Ի տարբերություն «կոլորիտի ահռելի լարվածության», որը բնորոշ է «Հանդարտվեց» նկարին, «Վոլգայի վրա» կտավում նկարիչը օգտագործում է «բաց մանուշակագույնի նուրբ երանգներ»։ Բնապատկերի գունային գամման կառուցվում է սահուն անցումների վրա, ջրի ստվերավորված մասում առաջին պլանում օգտագործվում են կապտաշականակագույն երանգներ, հորիզոնին մոտ՝ մանուշակածիածանագույն երանգները, իսկ երկնքի պատկերման դեպքում՝ արծաթակապտավուն երանգները։ Երկնքում լողում են ամպեր, որոնց վրա երևում են արևի փափուկ ցոլքերը[31]։ Ջրի վրա նույնպես երևում են արևի ցոլքեր, որոնք ունեն մանուշակածիածանագույն երանգներ[10]։

Կտավը լրացնում են փոքր դետալներ՝ ձկնորսներ, հանդարտ ջրի մակերևոյթին կանգ առած հարթահատակների և ձկնորսական մակույկների ուրվագծեր, ինչպես նաև՝ որորներ և բադեր[2][6][12]։ Հարթահատակների մուգ ուրվագծերը «նրբանկատորեն օգտագործվել են նկարչի կողմից տարածական պլանները ընդգծելու համար»[6]։ Նավակների և ձկնորսների համեմատաբար փոքր չափերը ոչ միայն ընդգծում են իրենց շրջապատող տարածքի մեծությունը, այլև ցույց են տալիս գետի կապը մարդկանց կյանքի հետ, որոնք ապրում և աշխատում են նրա ափերում[30]։

 
Նավերը և ձկնորսները (հատված նկարից)

Կարծիքներ և քննադատություններ խմբագրել

«Ռուսական տեղեկագիր» թերթում (№ 115, 26 Ապրիլի, 1892 թվական) հրապարակված 20-րդ շրջիկ ցուցահանդեսի մասին ամփոփ հոդվածում գեղարվեստական քննադատ Վլադիմիր Սիզովը (որն իր աշխատանքները ստորագրել է «В. Си-в») հիացական արձագանք է տվել «Վոլգայի վրա» նկարի մասին, որում նա նշել է Դուբովսկու տաղանդավոր լինելը, որը մեծ կտավի վրա պատկերել է «Վոլգայի լայն տարածությունը՝ հազիվ նկատելի ափերով»։ Ըստ Սիզովի, «գետի մեծությունն ու հզորությունը հիանալի զգացվում են այս անհաշտ ջրային մակերևույթում, հանգիստ և հայելային, բայց հզոր»[7][8]։

Արվեստաբան Վլադիսլավ Զիմենկոն «Վոլգայի վրա» կտավն անվանել է «գեղեցիկ տեսարան» և գրել, որ դրանում հատկապես դրսևորվել է Դուբովսկու պատմողական ոճը։ Զիմենկոյի խոսքով՝ «բնությունն այստեղ զարմանալիորեն պարզ է, հանդարտ ու վսեմ, մարդու հետ խաղաղության մեջ ապրող»։ Արվեստագետը նշել է, որ այդ բնապատկերում, որը «բացահայտում է մարդու և բնության կյանքում սովորականի պոեզիան», միանգամայն տեղին են նույնիսկ առաջին հայացքից ոչ այնքան տեսանելի դետալները, ինչպիսիք են ջրի վրայով թռչող ճայերը և թռչունների խումբը, որը պատկերված է կտավի աջ եզրին[6]։

Արվեստաբան Թամարա Յուրովայի խոսքով՝ «Վոլգայի վրա» բնապատկերում նկարչին հաջողվել է ստեղծել «լայն գետի հանդարտ կերպար, որը ասես անծայրածիր ծովից մինչև հորիզոն է թափվել»։ Յուրովան նշել է Դուբովսկու ձգտումը «բնանկարի սահմանային լակոնիզմին», ինչպես նաև շեղումը «պատմողական հանգամանքներից», որը բնորոշ է նրա ավելի վաղ նկարներին։ Ընդ որում, արվեստագետի կարծիքով, կտավի հարթությանը զուգահեռ տարածք ունենալով՝ նկարիչը շարունակում է օգտագործել պլանների հին ակադեմիական համակարգը, այնպես որ նրա ստեղծագործության մեջ «նվաճում է ավելի շուտ գետի լայնությունը, քան տարածության խորքային շրջադարձը»[2]։

Արվեստաբան Ֆաինա Մալցևան «Վոլգայի վրա» կտավն անվանել է Դուբովսկու լավագույն ստեղծագործությունը և գրել, որ 20-րդ շրջիկ ցուցահանդեսում նրա հայտնվելը արվեստագետին բերել է վաստակավոր հաջողություն[9]։ Մալցևայի խոսքով՝ այդ կտավի թողած «հսկայական տարածության տպավորությունը» զգալի չափով ձեռք է բերվում «կոլորիտի միջոցներով, լույսի և գույնի նուրբ փոխազդեցությամբ»[10]։

Դուբովսկու ստեղծագործության հետազոտող Ալեքսանդր Պրոխորովի կարծիքով՝ «Վոլգայի վրա» կտավը վարպետության տեսանկյունից ավելի կատարյալ է, քան «Հանդարվեց» կտավը։ Պրոխորովը գրել է, որ այս աշխատանքում նկարչի վարպետությունը թույլ է տվել «առաջին հայացքից քիչ տեսանելի հսկայական լայնությամբ ջրերին, ձկնորսներին, ճայերին և թռչուններին» վերածել «վեհ, մոնումենտալ, չշտապող պատմողական ստեղծագործության»[12]։

Արվեստաբան Վիտալի Մանինը գրել է, որ «Վոլգայի վրա» նկարն իրենից ներկայացնում է «բնությամբ մաքուր բնապատկեր, որը ցույց է տալիս իր նուրբ գույների հմայքը, Երկնային տարածության լույսով լուսավորվող ջրային պարիսպները»։ Մանինի խոսքով՝ այս ստեղծագործության մեջ նկարիչն ընտրել է սյուժե, որը շեշտում է «հսկայական լուսավոր տարածքների վրա, որտեղ չկա նյութականություն, և որտեղ ջրային և երկնային հորիզոնները ներդաշնակ միաձուլված են սպիտակ լույսի մեջ»։ Մանինը նշում էր Դուբովսկու գեղանկարչության նրբագեղությունը, որը ստեղծում է «ընդարձակ և արտասովոր հանգստի տպավորություն, կարծես կանգ առած ժամանակ»[11]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1, 2001, էջ 238—239, № 525
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Т. В. Юрова, 1963, էջ 6
  3. ↑ А. М. Муратов. «Дубовской Николай Никанорович» (HTML). Большая российская энциклопедия — bigenc.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 29.05.2020-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Ф. С. Рогинская, 1989, էջ 419
  5. ↑ 5,0 5,1 И. Е. Репин, 1946, էջ 157
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 В. М. Зименко, 1949
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 В. И. Сизов, 1892
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Е. Н. Цыганкова, 1998, էջ 104
  9. ↑ 9,0 9,1 Ф. С. Мальцева, 1968, էջ 166
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Ф. С. Мальцева, 2001, էջ 54
  11. ↑ 11,0 11,1 В. С. Манин, 2001, էջ 256
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 А. А. Прохоров, 1967, էջ 21
  13. ↑ О. В. Власова, 2008, էջ 226
  14. ↑ Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1, 2001, էջ 237
  15. ↑ 15,0 15,1 Е. Г. Милюгина, 2013, էջ 131
  16. ↑ Е. Н. Цыганкова, 1998, էջ 26
  17. ↑ Т. В. Юрова, 1963, էջ 4
  18. ↑ А. А. Прохоров, 1967, էջ 19
  19. ↑ Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1, 2001, էջ 238, № 522
  20. ↑ Г. В. Дятлева, Е. Н. Биркина, 2001, էջ 111
  21. ↑ 21,0 21,1 Товарищество передвижных художественных выставок, 1987, էջ 413
  22. ↑ Е. Н. Цыганкова, 1998, էջ 237
  23. ↑ 23,0 23,1 Л. Давтян, 2015
  24. ↑ 24,0 24,1 Н. С. Барсамов, 1959, էջ 194
  25. ↑ И. Е. Репин, 1946, էջ 158
  26. ↑ 26,0 26,1 Каталог ООМИИ, 2012, էջ 76, № 140
  27. ↑ Е. Н. Цыганкова, 1998, էջ 110
  28. ↑ Выставка Дубовского, 1938
  29. ↑ Каталог ГТГ, т. 4, кн. 1, 2001, էջ 238, № 524
  30. ↑ 30,0 30,1 Е. Н. Цыганкова, 1998, էջ 53
  31. ↑ 31,0 31,1 Е. Н. Цыганкова, 1998, էջ 54

Գրականություն խմբագրել

  • Барсамов Н. С. Море в русской живописи. — Симферополь: Крымиздат, 1959. — 266 с.
  • Власова О. В. Дубовской Николай Никанорович // Русские живописцы XVIII—XIX века. Биографический словарь / Е. Ф. Петинова. — СПб.: Азбука-Классика, 2008. — С. 226—229. — ISBN 978-5-91181-923-1
  • Давтян Л. Век ожидания Николая Дубовского // Иные берега. — 2015. — № 1 (37).
  • Дятлева Г. В., Биркина Е. Н. Маринисты. — М.: Олма-пресс, 2001. — 350 с. — (Энциклопедия живописи). — ISBN 5-224-02490-0
  • Зименко В. М. Николай Никанорович Дубовской. — М.-Л.: Искусство, 1949. — 27 с.
  • Мальцева, Фаина Сергеевна И. И. Левитан и пейзажная живопись 1890-х годов // История русского искусства / И. Э. Грабарь, В. Н. Лазарев, А. А. Сидоров, Швидковский, Олег Александрович. — М.: Наука, 1968. — Т. 10, кн. 1. — С. 108—178.
  • Мальцева Ф. С. Мастера русского пейзажа. Вторая половина XIX века. Часть 3. — М.: Искусство, 2001. — 152 с. — ISBN 5-210-01363-4
  • Манин В. С. Русский пейзаж. — М.: Белый город, 2001. — 632 с. — (Энциклопедия мирового искусства). — ISBN 5-7793-0293-6
  • Милюгина Е. Г. Русская река. — М.: Белый город, 2013. — 240 с. — (Русская традиция). — ISBN 978-5-7793-4053-3
  • Прохоров А. А. Николай Никанорович Дубовской. — Л.: Художник РСФСР, 1967. — 48 с. — (Народная библиотечка по искусству).
  • Репин И. Е. Переписка с П. М. Третьяковым, 1873—1898 / М. Н. Григорьева, А. Н. Щекотова. — М.: Искусство, 1946. — 226 с.
  • Рогинская Ф. С. Товарищество передвижных художественных выставок. — М.: Искусство, 1989. — 430 с. — ISBN 5-87685-054-3
  • Сизов В. И. XX выставка картин Общества передвижников // Русские ведомости. — 1892. — № 115 (26 апреля).
  • Цыганкова Е. Н. Пейзажи Н. Н. Дубовского 1880—1900-х гг. Диссертация на соискание учёной степени кандидата искусствоведения. — СПб.: ИЖСА имени И. Е. Репина, 1998. — 406 с.
  • Юрова Т. В. Николай Дубовской. — М.: Государственное издательство изобразительного искусства, 1963. — 66 с. — (Мастера русского искусства).
  • Выставка произведений художника-академика Н. Н. Дубовского. Каталог. — Л.: Государственный Русский музей, 1938. — 43 с.
  • Государственная Третьяковская галерея — каталог собрания / Я. В. Брук, Л. И. Иовлева. — М.: Красная площадь, 2001. — Т. 4: Живопись второй половины XIX века, книга 1, А—М. — 528 с. — ISBN 5-900743-56-X
  • Омский областной музей изобразительных искусств имени М. А. Врубеля. Русская живопись XVIII — начала XX века / И. Г. Девятьярова. — Омск: ООМИИ имени М. А. Врубеля, 2012. — 204 с. — ISBN 978-5-8042-0271-3
  • Товарищество передвижных художественных выставок. Письма, документы. 1869—1899 / В. В. Андреева, М. В. Астафьева, С. Н. Гольдштейн, Н. Л. Приймак. — М.: Искусство, 1987. — 668 с.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վոլգայի_վրա_(նկար)&oldid=9544874» էջից