Վիլյամ թագավորի պատերազմ

Վիլյամ թագավորի պատերազմ (անգլ.՝ King William's War), (1688–1697, հայտնի նաև որպես Երկրորդ Հնդկական պատերազմ,[Ն 1] Ջիան Բաուդոյնի պատերազմ[2], Կաստինի պատերազմ[3] կամ Առաջին միջեկեղեցական պատերազմ Ֆրանսիայում[4]) Իննամյա պատերազմի Հյուսիսային Ամերիկայի թատրոն էր (1688–97), հայտնի նաև որպես Մեծ Դաշինքի պատերազմ կամ Աուգսբուրգի պատերազմ։ Այն առաջին 6 գաղութային պատերազմներից է (տե՛ս չորրորդ Ֆրանսիական և Հնդկական պատերազները, Հայր Ռեյլի պատերազմը և Հայր Լե Լեթրուի պատերազմը) Նոր Ֆրանսիայի և Նոր Անգլիայի միջև իրենց դաշնակից երկրների հետ՝ նախքան Ֆրանսիայի մայրցամաքի տարածքները զիջելը Հյուսիսային Ամերիկայի արևելքում՝ Միսսիսսիպի գետի մոտ, 1763 թվականին։

Վիլյամ թագավորի պատերազմի համար Անգլիան և Ֆրանսիան մտածում էին ոչ միայն իրենց դիրքի թուլացման մասին Եվրոպայում, այլ նաև Հյուսիսային Ամերիկայում աջակցելու պատերազմին[5]։ Նոր Ֆրանսիան և Վաբանակի կոնֆեդերացիան կարողացան կանխել Անգլիայի առաջխաղացումը դեպի Աքադիա, որի սահմանը գծել էր Ֆրանսիան մինչև հյուսիսային Մեյնում Կեննեբեկ գետ[6]։:27[7][8] Ըստ 1697 թվականի Ռիսվիկի պայմանագրի պայմանների, որ արդեն ավարտվել էր Իննամյա պատերազմը, Ֆրանսիայի սահմանները և պահակակետերը, Անգլիայի և Նյու Յորքի տարածքները մեծ մասամբ մնացին անփոփոխ։

Պատերազմի առաջացման հիմնական պատճառներից մեկն այն էր, որ այն պայմանագրերն ու դաշնագրերը, որ հասել էին թագավոր Ֆիլիպի պատերազմի վերջում, (1675–1678) չէին պահպանվել[9]։ Դրան ավելացրած՝ անգլիացիներն անհանգստացած էին, որ հնդիկները կընդունեն ֆրանսիացիներին կամ հոլանդացիներից օգնություն կստանան։ Հնդիկները հարձակվեցին անգլիացիների վրա և խուճապի մատնեցին նրանց, արդյունքում ստացվեց այնպես, որ նրանք ֆրանսիացիների կողմից էին։ Ֆրանսիացիները այնքան լավ էին խաղում, որ նրանք կարծեցին, թե հնդիկները անգլիացիների հետ են աշխատում։ Բացի այն փաստից, որ անգլիացիները ընկալում էին հնդիկներին որպես իրենց հպատակ ժողովուրդ, չնայած հնդիկները չէին ցանկանում դա հաստատել, ի վերջո հանգեցրեց երկու հակամարտությունների, որոնցից մեկը Վիլյամ թագավորի պատերազմն էր[9]։

Հյուսիսային Ամերիկան 17-րդ դարի վերջին խմբագրել

 
17-րդ դարի վերջ, Անգլիայի բնակիչները գերակշռում են ֆրանսիացիներին, չնայած Անգլիան Ատլանտյան օվկիանոսի երկայնքով բաժանված էր մի քանի գաղութների:

Պատերազմի սկզբում Անգլիայի բնակչությունը 154000 մարդ էր կազմում[10]։ Այնուամենայնիվ, նրանք բաժանված էին մի քանի գաղութների Ատլանտյան օվկիանոսի ափի երկայնքով, որը անկարող էր արդյունավետ համագործակցել դաշնակիցների հետ, այդ պատճառով նրանք ևս ընդգրկվեցին Պանծալի հեղափոխության մեջ[11]։ Անգլիացիները ղեկավարության կարիք ունեին և բարդ հարաբերություններ իրենց իրոկեզ դաշնակիցների հետ[11][12]։

Նոր Ֆրանսիան բաժանված էր 3 մասի՝ Աքադիայի, Կանադայի և Լուիզիանիայի[13]։ Ֆրանսիայի բնակչությունը 1689 թվականին 14000 մարդ էր կազմում[13]։ Գիտակցելով իրենց թվային անբավարարությունը՝ նրանք լավ փոխհարաբերություներ սկսեցին զարգացնել բնիկ ժողովուրդների հետ, որպեսզի բազմապատկեն իրենց ուժերը և արդյունավետ մարտավարություն ունենան[11]։

Պատերազմի պատճառները խմբագրել

Պատերազմի եվրոպական պատճառների հետագա մանրամասների համար տե՜ս «Իննամյա պատերազմ»-ը և «Պանծալի հեղափոխություն»-ը։ Անգլիայի կաթոլիկ թագավոր Ջեյմս երկրորդը գահընկեց էր արվել 1688 թվականի վերջին Պանծալի հեղափոխության ժամանակ, որից հետո Վիլյամ երրորդը և Մերի երկրորդը վերցրեցին գահը։ Վիլյամը միացել էր Աուգսբուրգի լիգային Ֆրանսիայի դեմ պատերազմում (սկսած 1688 թ․-ից շուտ), որտեղ Ջեյմսը հասցրել էր փախչել։

Հյուսիսային Ամերիկայում տարաձայնություններ կային Նոր Ֆրանսիայի և Հյուսիսային Անգլիայի գաղութների միջև, որոնք 1686 թվականին միավորվեցին Նոր Անգլիայի տիրույթում։ Նոր Անգլիան և Իրոկեզյան կոնֆեդերացիան կռվում էին Նոր Ֆրանսիայի և Վաբանակի կոնֆեդերացիայի դեմ։ Իրոկեզները գերիշխում էին Մեծ լճեր կոչվող տարածքում մորթու առևտրին և 1680 թ․-ից սկսած կոնֆլիկտի մեջ էին Ֆրանսիայի հետ[14]։:43 Նոր Անգլիայի հորդորով իրոկեզները խոչընդոտեցին առևտրի զարգացմանը Նոր Ֆրանսիայի և արևմտյան ցեղերի միջև։ Դրան պատասխան՝ Նոր Ֆրանսիան հարձակվեց Նյու Յորքի արևմուտքում գտնվող Սենեկա կղզիների վրա։ Նոր Անգլիան աջակցում էր իրոկեզներին Ֆրանսիայի դեմ գրոհելու գործում, որը իրագործեցին Լաչինին հարված հասցնելով[14]։:44

Սահմանի վրա կային միանման լարվածություններ Նոր Անգլիայի և Աքադիայի միջև, որի սահմանները Նոր Ֆրանսիան որոշել էր մինչև Կեննեբեկ գետ՝ Հարավային Մեյնում[6]։:27 Մասսաչուսթից անգլիացիները ընդլայնեցին իրենց բնակավայրերը Աքադիայում։ Ներկայիս Մեյնին Ֆրանսիայի պահանջը ապահովելու համար Նոր Ֆրանսիան հաստատեց կաթոլիկ առաքելություններ մարզի 3 ամենամեծ գյուղերի միջև։ Դրանցից մեկը Քեննեբեկ գետի շրջակայքում, մեկը Պենոբսկոտ գետի հյուսիսում, մյուսն էլ՝ Սենտ Ջոն գետի մոտ[15][16]։ Արձագանքելով Ֆիլիպ թագավորի պատերազմին՝ Աքադիայում ապրող 5 հնդկական ցեղեր ստեղծեցին Վաբանակի կոնֆեդերացիան՝ Նոր Ֆրանսիայի հետ քաղաքական և ռազմական դաշինք ստեղծելու, ինչպես նաև Նոր Անգլիայի ընդլայնումը դադարեցնելու համար[17]։

Պատերազմի փուլերը խմբագրել

 
Պատերազմի ընթացքում արշավների քարտեզը։

Նոր Անգլիա, Աքադիա և Նյուֆաունդլենդ թատրոն խմբագրել

Պատերազմի Նոր Անգլիա, Աքադիա և Նյուֆաունդլենդ թատրոնը հայտնի է նաև Կաստինի պատերազմ[3] և հայր Ժան Բուդոյնի պատերազմ անուններով[2]։

1688 թվականի ապրիլին Գովերնոր Անդրոսը թալանել էր Կաստինի ամրոցը[6]։:607 Օգոստոսին անգլիացիները արշավել էին ֆրանսիական Չեբոկտու գյուղի վրա։ Ի պատասխան՝ Կաստինը և Վաբանակի կոնֆեդերացիան զբաղվում էին 1688թ․-ի Հարավային ափի երկայնքով Նոր Անգլիա-Աքադիա սահմանի որոշմամբ։ Նրանք սկսեցին 1688թ․-ի օգոստոսի 13-ից Նոր Դորթմունդից՝ սպանելով մի քանի բնակիչների։ Մի քանի օր անց նրանք սպանեցին 2 մարդու։ 1688թ․-ի վերջին Քեննեբեկում կոնֆեդերացիայի անդամները սպանել էին 2 ընտանիքի։

1689թ․-ի հունիսին մի քանի հարյուր Աբենակի և Պեննաքուկ հնդիկներ, Քենսամագուսի և Մեսանդովիթի հրամանատարությամբ, հարձակվեցին Դովերի և Նոր Հեմփշիրի վրա՝ սպանելով ավելի քան 20 մարդու և գերի վերցնելով 29 մարդու, որոնք վաճառվել էին Նոր Ֆրանսիայում։ Իսկ արդեն հունիսին, Սակոյում, նրանք սպանեցին 4 տղամարդու[18]։

 
Մայոր Ռիչարդ Վոլդրոնը իր մահից անմիջապես առաջ Դովերում, Աբենակի արշավանքի ժամանակ:

1689թ․-ի օգոստոսին, Ժան-Վինսենտ դ'Աբբադի դե Սենտ-Կաստինը և հայր Լուի-Պիեռ Թյուրին

[19] գլխավորեցին Աբենակի պատերազմը, որ գրավել և բերդ էր կառուցել Պեմաքյուդում[20]։:81

Նոր Անգլիան պատասխան տվեց այդ ռմբակոծություններին՝ ուղարկելով մայոր Բենյամինին եկեղեցի՝ Աքադիայի վրա հարձակվելու համար։ 1689թ․-ի սեպտեմբերի 21-ին առաջին արշավն էր դեպի Աքադիա, եկեղեցին և 250 զինվորներ պաշտպանեցին մի խումբ անգլիացի բնակիչների, որոնք փորձում էին հաստատվել Ֆալմութում[21]։:33 Հետո եկեղեցին վերադարձավ Բոստոն՝ անպաշտպան թողնելով մի խումբ անգլիացիների։ Գարնան վերջին 400 ֆրանսիական զորախմբեր, Կաստինի գլխավորությամբ, ոչնչացրեցին Սալմոն ջրվեժները, հետո վերադարձան Ֆալմութ և կոտորեցին բոլոր անգլիացի բնակիչներին Ֆորտ Լոյալի ճակատամարտում։[22]:175–176Ֆորտ Լոյալի անկումը (Կասկո) հանգեցրեց Մեյնի մոտակայքի տեղակայմանը։ Հայրենի ուժերը այնուամենայնիվ կարողացան հարձակվել Նոր Հեմփշիրի վրա՝ առանց որևէ ճնշամիջոցների[20]։:82

Պորտ Ռոյալի ճակատամարտը (1690) խմբագրել

 
Վիլյամ Ֆիպս (William Phips), Մասաչուսեթս նահանգի նահանգապետը, որը հարձակում էր կատարել Պորտ Ռոյալի վրա:

Նոր անգլիացիները, Վիլյամ Ֆիպսի գլխավորությամբ, պատասխանեցին Աքադիայի մայրաքաղաք Պորտ Ռոյալի վրա հարձակման համար։ Պորտ Ռոյալի պատերազմը սկսվել է 1690 թ․-ի մայիսի 9-ին[23]։:82 Ֆիպսը ժամանել էր 7 անգլիական նավերով, որտեղ կային 736 զինվորներ Նոր Անգլիայից։ Կառավարիչ դե Մենեվելը կռվել էր 2 օրվա համար և հետո կապիտուլացիայի ենթարկվել։ Գորիսոնը բանտարկված էր եկեղեցում, և կառավարիչ դե Մենեվելը տնային կալանքի մեջ էր[24]։:38 Պորտ Ռոյալի բնակիչները բանտարկված էին եկեղեցում[24]։:39

Ֆիպսը հեռացել էր, բայց Նյու Յորքից ռազմանավերը հունիսին հասան, ինչը հանգեցրեց նոր ոչնչացման[23]։:82[24]:40 Նոր անգլիացիները նորից հեռացան, և Վիլլեբոնը՝ Աքադիայի կառավարիչը, տեղափոխեց մայրաքաղաքը ավելի անվտանգ վայր Ֆորտ Նաշվաքի մոտակայքում։ Ֆորտ Նաշվաքը մնաց մայրաքաղաք մինչև պատերազմի ավարտը, երբ 1699թ․-ին Պորտ Ռոյալը արդեն վերականգնվել էր որպես մայրաքաղաք[24]։:45

Երկրորդ արշավախումբը եկեղեցում դեպի Աքադիա գնացող ժամանեց Կասկո Բեյ 300 զինվորներով 1690թ․-ի սեպտեմբերի 11-ին։ Նրա առաքելությունն էր ազատել Ֆորտ Փեյփսկոտը, որը վերցված էր Վաբանակի կոնֆեդերացիայից[22]։:179–180 Նա անցավ Անդրոսկոգին գետը և գնաց դեպի Ֆորտ Փեյփսկոտ[21]։:66 Այդտեղից նա գնաց 64 կմ դեպի Լիվերմոր Ֆոլս և հարձակվեց հարազատ գյուղի վրա։ Եկեղեցին վիգմասում բացահայտել էր 5 անգլիացի գերիների։ Եկեղեցին կոտորեց 6-7 բնիկների և 9 բանտարկյալ վերցրեց[21]։:67 Մի քանի օր անց Վաբանակի կոնֆեդերացիայի անդամները հարձակվեցին Ելիզաբեթ եկեղեցու վրա՝ սպանելով 7 մարդու և վիրավորելով 24 մարդու[21]։:69 Սեպտեմբերի 26-ին եկեղեցին վերադարձավ Փորթսմութ, Նոր Հեմփշիր։

Վիլյամ թագավորի պատերազմի ժամանակ, երբ Ուելս քաղաքը մոտ 80 տուն և պահեստարան էր պարունակում Փոսթ Ռոուդի մոտակայքում, հարձակման էր ենթարկվել 1691թ․-ի հունիսի 9-ին 200 բնիկ ամերիկացիների կողմից՝ Մոքսուզի հրամանատարությամբ։ Բայց կապիտան Ջեյմս Կոնվերսը և նրա ոստիկանական խմբերը հաջողությամբ պաշտպանեցին լեյտենանտ Ժոզեֆ Սթորերզի կայազորը[18]։

[25] 1692թ․-ի սկզբին Նոր Ֆրանսիայի սպաների հրամանով 150 աբենաքիս վերադարձավ Յորք, սպանելով մոտավորապես 100 անգլախոս բնակիչների, և այրելով հին շենքեր, որը պետք է հայտնի դառնար Մանմերների կոտորած անունով։

Եկեղեցու երրորդ արշավը դեպի Աքադիա 1692թ․-ի պատերազմի ժամանակ էր, երբ նա 450 զինվորներով արշավեց Պենոբսկոտի[22]:212 Եկեղեցին և նրա մարդիկ այնուհետև արշավեցին դեպի Տակոնոկ (Վինսլոու, Մեյն)[22]։:214

1693թ․-ին Նոր Անգլիան կրկին արշավեց Պորտ Ռոյալի վրա՝ այրելով տասնյակ տներ և 3 ֆերմա՝ լի հացահատիկով[24]։:43

1694թ․-ի հուլիսի 18-ին ֆրանսիացի զինվոր Կլոդ-Սեբաստիեն դե Վիլյե Նորրիգյուոկը 250 աբենակիսների հետ Բոմոսինի հրամանատարության ներքո, ռմբակոծեցին Անգլիայի Դուռհամի բնակավայրը Օստեր գետի կոտորածում։ Ընդհանուր առմամբ ֆրանսիացիները և հայրենի ուժերը սպանել էին 45 բնակչի և գերի վերցրել 49 հոգու՝ այրելով կացարանների կեսը։ Նրանք նաև ոչնչացրեցին մի շարք մշակաբույսեր և սպանեցին կենդանիների՝ սով և աղքատություն պատճառելով։

Պայակուի պաշարումը (1696) խմբագրել

 
1699 թվական, ռազմական արշավը տեսավ Ավալոն թերակղզում անգլիական բնակավայրերի փլուզումը:

1696թ.-ին Նոր Ֆրանսիան և Վաբանակի կոնֆեդերացիայի ցեղերը, Կաստինի և Պիեռ Լե Մոյնե դ'Իբերվիլլի առաջնորդությամբ, վերադարձան և կռվեցին Բեյ Ֆոնտի ռազմաճակատում մինչև Պեմաքյուդ արշավանք կատարելը։ Պեմաքյուդի պաշարումից հետո դ'Իբերվիլլը առաջնորդում էր 124 կանադացիների, աքադացիների, միքմակների և աբենքիսների Ավալոն թերակղզում։ Նրանք ոչնչացրին Նյուֆաունդլենդում գտնվող գրեթե բոլոր անգլիական բնակավայրերը, գրեթե 100 անգլիացու սպանեցին, և գրեթե 500 հոգու էլ արտաքսեցին Անգլիա կամ Ֆրանսիա[23]::84

Ի պատասխան դրան՝ եկեղեցին 4-րդ անգամ արշավեց դեպի Աքադիա և իրականացրեց հարձակում Աքադիայի բնակավայրերի դեմ, որոնք որ գտնվում էին Չիգնկտոյի և Ֆորտ Նաշվաքի վրա, որն այն ժամանակ Աքադիայի մայրաքաղաքն էր։ Նա անձամբ է իր զորքին առաջնորդել Քլինթոնի բնակիչներին սպանելու ՝ թալանելով, այրելով տները և անասուններին կոտորելով[22]::215 1689թ.-ի օգոստոսին, 1500 իրոկեզներ, վրեժ փնտրելով կառավարիչ Դենոնվիլլեսի գործողությունների համար, Լաչինում հարձակվեցին ֆրանսիական բնակավայրերի վրա։ Քոունթ Ֆրոնտենաքը, ով փոխարինեց Դենոնվիլլեսին որպես կառավարիչ-գեներալ, ավելի ուշ հարձակվեց Օնոնգադայում գտնվող իրոկեզների գյուղի վրա։ Նոր Ֆրանսիան և նրա հնդիկ դաշնակիցները 1690թ.-ի սզկբին հարձակվեցին Անգլիայի սահմանապահ բնակավայրերի վրա:

 
Ֆրանսիական մարտկոցները Քվեբեկի ճակատամարտում ռմբակոծել են անգլիական նավատորմը:

Դրան հետևեց 2 արշավանք։ Մեկը Կոնեկտիկուտի գավառի գեներալ Ֆիտզ-Ջոն Ուինթրոփի հողում էր՝ ուղղված Քվեբեկին։ Վինթրոփի արշավախումբը ձախողվել էր բազմաթիվ հիվանդությունների և մատակարարման խնդիրների պատճառով, և Ֆիպսը պարտվել էր Քվեբեկի ճակատամարտում։ Քվեբեկի և Պորտ Ռոյալի արշավանքները եղել են միակ խոշոր գրոհները Վիլյամ թագավորի պատերազմում։

Իրոկեզ 5 ազգեր տառապում էին իրենց անգլիացի դաշնակիցների թուլությունից[26]::290 1693 և 1696 թվականներին ֆրանսիացիները և իրենց հնդիկ դաշնակիցները ավերեցին իրոկեզների քաղաքները։ Անգլիայի և Ֆրանսիայի միջև 1697թ.-ին խաղաղություն հաստատվելուց հետո, իրոկեզները՝ լքված անգլիացի գաղութատերերի կողմից, Ֆրանսիայի հետ պատերազմի մեջ մնացին մինչև 1701 թվականը[26],:291 երբ Մոնրեալում խաղաղություն էր հաստավել Նոր Ֆրանսիայի և մեծ թվով իրոկեզների և այլ ցեղերի միջև։

Հադսոն Բեյի թատրոն խմբագրել

 
Հուդսոնի բեյի ճակատամարտից հետո Պելիկանի կործանումը: Չնայած ճակատամարտում հաղթողներին՝ Պելիկանը կայուն վնաս հասցրեց և հետագայում սուզվեց:

Պատերազմը ծառայեց նաև Արկտիկայի Հյուսիսային Ամերիկայում Ֆրանսիական և անգլիական շահերի միջև շարունակվող տնտեսական պատերազմի ֆոնի վրա։ Հադսոն Բեյի ընկերությունը 1680-ական թվականներին հիմնել էր առևտրային ֆորպոստներ Ջեյմս Բեյի և Հադսոնի հարավային հատվածների վրա։ Մի շարք արշավանքներում, սկսած այսպես կոչված Հադսոն բեյի արշավախմբից, որը կազմակերպվել էր նահանգապետ Դենոնվիլի կողմից, և շարունակելով Իննամյա պատերազմի (1688-1697) ժամանակաշրջանը, Ֆորպոստների մեծ մասը, այդ թվում՝ Մուս գործարանը, Յորք գործարանը և Ֆորտ Ալբանին գրավվել էին ֆրանսիացիների կողմից։

Բայց ֆրանսիական ուժերը փոքր էին, և նրանց գրավված պաշտոնները թույլ էին — Յորք գործարանը 1695 թվականին վերադարձվել էր անգլիացիների կողմից։ 1697 թվականին, Հադսոնի Բեյի ճակատամարտում, պատերազմի խոշոր ռազմական մարտերից մեկը, դ'Իբերբիլլը 3 անգլիական նավով և շարունակեց կրկին գրավել Յորքի գործարանը։

Հետևանք խմբագրել

1697 թվականի սեպտեմբերին ստորագրված Ռիսվիկի պայմանագրով ավարտվեց պատերազմը 2 գաղութային տերությունների միջև։ Խաղաղությունը երկար չտևեց[27], և 5 տարվա ընթացքում գաղութները ներքաշվեցին գաղութային պատերազմների հաջորդ փուլ՝ Աննա թագուհու պատերազմ։ 1701 թվականին, Ֆրանսիայի հետ իրենց հարաբերությունները կարգավորելուց հետո, իրոկեզները չեզոք մնացին այդ հակամարտության մեջ՝ երբեք չմասնակցելով 2 կողմերի ակտիվ ռազմական գործողություններին։ Լարվածությունը շարունակվում էր անգլիացիների և Վաբանակի դաշնակցության ցեղերի միջև, որը կրկին Ֆրանսիայի հետ կռվել էր Աննա թագուհու պատերազմում կոնֆլիկտով, որը բնութագրվում էր Մասսաչուսթս քաղաքում հաճախակի արշավանքներով, ներառյալ մեկը Գրոտոնի վրա 1694 թվականին, որի ժամանակ երեխաներ էին առևանգվել և 1704 թվականին տեղի ունեցած Դերֆիլդի կոտորածը, որից հետո ավելի քան 100 գերիներ տեղափոխվեցին Հյուսիսային Մոնրեալ՝ Մոհավիքից կամ Ֆրանսիայից որդեգրման համար։ Պատերազմի վերջում բնիկներին հաջողվեց սպանել ավելի քան 700 անգլիացու և 250-ին էլ գերի վերցնել Աքադիա/Նոր Անգլիա սահմանի երկայնքով[28]։

Ռիսվիկի պայմագիրը բավարար չէր Հադսոն Բեյ ընկերության ներկայացուցիչների համար։ Պատճառն այն էր, որ Հադսոնյան ծովում գտնվող իրենց առևտրային կապերի մեծ մասը նախքան պատերազմի սկսվելը անցել էր Ֆրանսիային, status quo ante bellum կանոնը նշանակում էր, որ նրանք մնալու էին Ֆրանսիայի տիրապետության տակ։ Ընկերությունը բանակցությունների սեղանի շուրջ վերականգնել էր իր տարածքները, երբ Ուտրեխտի պայմանագրով արդեն իսկ ավարտվել էր Աննա թագուհու պատերազմը։

Գիտնականները քննարկում են, արդյոք պատերազմը նպաստող գործոն էր Սալեմի կախարդների փորձությունների համար։ Վիլյամ թագավորի պատերազմը, ինչպես նաև թագավոր Ֆիլիպի պատերազմը (1675–78) Էսեքս կոմսությունում հանգեցրին շատ փախստականների տեղահանմանը։ Փախստականները իրենց հետ կրում էին հնդիկների վախը, ինչը քննարկվում է, որ հանգեցրել է կախարդության վախի, հատկապես որ սատանան սերտորեն կապված էր հնդիկների և մոգության հետ։ Իհարկե, Կոտոն Մաթերը նաև գրել էր, որ այն պատրաստվում էր տխրության դարաշրջանի հանգեցնել և, հավանաբար, կողմնակից էր Սալեմին 1692-ի կախարդական ճգնաժամի մեջ մտնելուն։ Գիտնականները քննարկում են այս տեսությունը և մեկ գիտնական, Ջենի Հեյլ Պուլսիֆերը, պնդում է, որ Վիլյամ թագավորի պատերազմը ավելի շատ էր պատճառ հանդիսանում[9]։ Այլ գիտնականներ, որոնք գրել են պատերազմների տեսության մասին, որոնք հանդիսանում են Սալեմի կախարդության փորձությունների հիմնական պատճառը, ներառում են Մերի Բեթ Նորտոնը, Ջեյմս Քենսսը և Էմերսոն Բեյքերը:

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Taylor, Alan (2005). Writing Early American History. University of Pennsylvania Press. էջ 74. ISBN 978-0-8122-1910-4.
  2. 2,0 2,1 Williams, Alan F. (1987). Father Baudoin's War: D'Iberville's Campaigns in Acadia and Newfoundland, 1696, 1697. Department of Geography, Memorial University of Newfoundland. ISBN 978-0-88901-144-1.
  3. 3,0 3,1 Sylvester, Herbert Milton (1910). Indian Wars of New England: The Land of the Abenake. The French Occupation. King Philip's War. St. Castin's War. Vol. Vol. I. Boston: W.B. Clarke Company. էջ 54. {{cite book}}: |volume= has extra text (օգնություն)
  4. Lacoursière, Jacques; Provencher, Jean; Vaugeois, Denis (2001). Canada-Québec 1534-2000. Les éditions du Septentrion. էջ 92. ISBN 978-2-89448-186-8.
  5. Bromley, J. S., ed. (1971). The New Cambridge Modern History: Volume 6, The Rise of Great Britain and Russia, 1688-1715/25. Cambridge University Press. էջ 488. ISBN 978-0-521-07524-4.
  6. 6,0 6,1 6,2 Williamson, William D. (1832). The History of the State of Maine: From Its First Discovery, A. D. 1602, to the Separation, A. D. 1820, Inclusive. Vol. Vol. II. Glazier, Masters & Smith. {{cite book}}: |volume= has extra text (օգնություն)
  7. Griffiths, N.E.S. (2005). From Migrant to Acadian: A North American Border People, 1604-1755. McGill-Queen's University Press. էջ 61. ISBN 978-0-7735-2699-0.
  8. Campbell, William Edgar (2005). The Road to Canada: The Grand Communications Route from Saint John to Quebec. Goose Lane Editions. էջ 21. ISBN 978-0-86492-426-1.
  9. 9,0 9,1 9,2 Pulsipher, Jenny Hale (2007 թ․ դեկտեմբեր). «Dark Cloud Rising from the East». The New England Quarterly. 80 (4): 588–613. doi:10.1162/tneq.2007.80.4.588. JSTOR 20474581.
  10. McIlwraith, Thomas F.; Muller, Edward K. (2001). North America: The Historical Geography of a Changing Continent. Rowman & Littlefield. էջ 98. ISBN 978-0-7425-0019-8.
  11. 11,0 11,1 11,2 Tucker, Spencer (2013). Almanac of American Military History. Vol. Volume I: 1000-1830. ABC-CLIO. էջեր 10–11. ISBN 978-1-59884-530-3. {{cite book}}: |volume= has extra text (օգնություն)
  12. Havard, Gilles (2001). The Great Peace of Montreal of 1701: French-native Diplomacy in the Seventeenth Century. McGill-Queen's University Press. էջ 66. ISBN 978-0-7735-2219-0.
  13. 13,0 13,1 Chartrand, René (2013). French Fortresses in North America 1535–1763: Québec, Montréal, Louisbourg and New Orleans. Bloomsbury. էջ 4. ISBN 978-1-4728-0317-7.
  14. 14,0 14,1 Aquila, Richard (1997) [1983]. The Iroquois Restoration: Iroquois Diplomacy on the Colonial Frontier, 1701-1754. University of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-5932-4.
  15. Կաղապար:CRHP
  16. Grenier, John (2008). The Far Reaches of Empire: War in Nova Scotia, 1710-1760. University of Oklahoma Press. էջեր 51, 54. ISBN 978-0-8061-3876-3.
  17. Prins, Harald E.L. (1999 թ․ մարտ). Storm Clouds over Wabanakiak: Confederacy Diplomacy until Dummer's Treaty (1727). The Atlantic Policy Congress of First Nations Chiefs. Amherst, Nova Scotia. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  18. 18,0 18,1 Clayton, W. Woodford (1880). History of York County, Maine: With Illustrations and Biographical Sketches of Its Prominent Men and Pioneers. Philadelphia: Everts & Peck. էջ 51.
  19. Կաղապար:Cite DCB
  20. 20,0 20,1 Chet, Guy (2003). Conquering the American Wilderness: The Triumph of European Warfare in the Colonial Northeast. University of Massachusetts Press. ISBN 978-1-55849-382-7.
  21. 21,0 21,1 21,2 21,3 Drake, Samuel Adams (1897). The Border Wars of New England: Commonly Called King William's and Queen Anne's Wars. New York: Charles Scribner's Sons.
  22. 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 Church, Benjamin; Church, Thomas; Drake, Samuel G. (1845). The History of the Great Indian War of 1675 and 1676: Commonly Called Philip's War : Also the Old French and Indian Wars, from 1689 to 1704. New York: H. Dayton.
  23. 23,0 23,1 23,2 Reid, John G. (1994). «1686–1720: Imperial Intrusions». In Phillip Buckner; John G. Reid (eds.). The Atlantic Region to Confederation: A History. University of Toronto Press. էջ 82. ISBN 978-1-4875-1676-5. JSTOR j.ctt15jjfrm.
  24. 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 Dunn, Brenda (2004). A History of Port-Royal-Annapolis Royal, 1605-1800. Nimbus. ISBN 978-1-55109-740-4.
  25. Roach, Marilynne K. (2002). The Salem Witch Trials: A Day-by-day Chronicle of a Community Under Siege. Taylor Trade Publications. էջ 163. ISBN 978-1-58979-132-9.
  26. 26,0 26,1 Taylor, Alan (2002). American Colonies. Penguin Books. ISBN 978-0-14-200210-0.
  27. Trafzer, Clifford E. (2000). As Long as the Grass Shall Grow and Rivers Flow: A History of Native Americans. Harcourt College. ISBN 978-0-15-503857-8.
  28. Exercises of the Eliot Historical Society on Monday the fifth of July, 1897: In commemoration of Major Charles Frost on the two hundredth anniversary of his massacre by the Indians, Sunday, July fourth, 1697. [Eliot, Me. : The Society. էջ 16.

Հղումներ խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել


Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "Ն", but no corresponding <references group="Ն"/> tag was found