Վերք Հայաստանի (վեպ)

«Վերք Հայաստանի» («Ողբ հայրենասիրի»), հայ նշանավոր գրող Խաչատուր Աբովյանի կողմից 1841 թվականին գրված պատմական վեպ, հայոց ազգային ավետարաններից, դասվում է այնպիսի հուշարձանների շարքը, ինչպիսիք են Մովսես Խորենացու «Հայոց Պատմությունը» և Նարեկացու «Մատյան ողբերգության»-ը։

Վերք Հայաստանի
Հեղինակ	Խաչատուր Աբովյան
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Ժանր	պատմական գեղարվեստական գրականություն
Բնօրինակ լեզու	հայերեն
Հրատարակման տարեթիվ	1858
Թվային տարբերակ	hy.wikisource.org/wiki/Վերք_Հայաստանի

Կառուցվածք

«Վերք Հայաստանի» վեպը բաղկացած է 3 մասից և «Զանգի» հավելվածից։ Առաջին մասը նահապետական հայ գյուղի բարքերի ու կենցաղի նկարագրությունն է։ Վեպի 2-րդ մասը սկսվում է Երևանի բերդի նկարագրությամբ, որը համարվում է բռնության խորհրդանիշ։ Դրան հաջորդում է մահառլամի (իսլամական արարողություն) նկարագրությունը։ Այնտեղ հոգեկան հաճույք են պատճառում դաժանությունը, չար ու անմարդկային կիրքը։ Վեպի 3-րդ մասում լուծվում են սյուժետային հանգույցները, և ավարտվում է գլխավոր հերոսի՝ Աղասու կյանքի պատմությունը։

Վեպում առաջադրվող խնդիրներ

«Վերքն» ունի առաջաբան, որտեղ Աբովյանը ներկայացվում է վեպի գաղափարն ու բովանդակությունը։ Աբովյանը առանձնացրել է 3 հարց՝

• Լեզվի հարցը, ըստ Աբովյանի՝ դա ամեն ինչի սկիզբն է։ Գրաբարը կատարյալ ու անթերի լեզու է, սակայն, դժբախտաբար, մեռած ու անհասկանալի է ժողովրդին։ Վեպը գրելով աշխարհաբար` Աբովյանը հեղաշրջում է կատարում հայ մշակույթի ու գեղարվեստական մտածողության ասպարեզում։
• Գրականության բովանդակությունը, իր ուսուցչական աշխատանքի ընթացքում Աբովյանը նկատել է, որ հայ երեխաները ավելի հաճույքով կարդում են օտար հեղինակների երկերը, որովհետև այնտեղ ներկայացված են երևելի մարդկանց գործերը, և գրեթե անտարբեր են հայերեն գրքերի նկատմամբ։ Նա ձգտել է նկարագրել բոլոր այն գործողությունները, որոնք կազմում են մարդու աշխարհիկ կյանքի բովանդակությունը։
• Հերոսի ընտրությունը, ի հակադրություն կլասիցիզմի գրականության, որ հերոսներ է ընտրում հնագույն առասպելներից ու պատմական անցյալից, Աբովյանն ընտրում է Աղասուն՝ ծագումով գյուղացի և իրական անձնավորություն։

Վեպի գաղափար

Այս կամ այն ազգի կենսունակությունը որոշվում է 3 հատկանիշներով՝ ֆիզիկական ուժ, հոգևոր կարողություն և բարոյական միասնություն։ Ունի՞ արդյոք հայ ժողովուրդն այդ հատկանիշները։ Աբովյանը այս հարցին միանգամայն դրական պատասխան է տալիս։ Ազգային գոյության առաջնային հիմունքներից է հոգևոր հարստությունը։ Այստեղ նույնպես Աբովյանը բացառիկ կարողություններ է վերագրում հայ ժողովրդին։ Ամենից ավելի անփոխարինելի արժեքներ են կրոնը և լեզուն։ Վեպի էջերում Աբովյանը կապակցում է հայ ժողովրդի ամբողջ կենսագրությունը, հիշատակում երևելի թագավորների ու հերոսների անուններ, պատմում բերդերի ու ավերակների հետ կապված ավանդություններ, ցույց տալիս նախնիների մեծագործությունները օտար նվաճողների դեմ մղած պայքարում։ Նա կապ է հայտնաբերում անցյալի և ներկայի միջև` ապացուցելու համար, որ ֆիզիկական այդ ջիղը բնավ չի անհետացել և տակավին գործում է Աղասու և իր ընկերների, Խլղարաքիլիսայի ու Ապարանի քաջազուն հերոսների երակներում։ Միթե հայկական ոգու հզորությունը վկայող մի գեղեցիկ ավանդություն չէ ապարանցի պատանի Վարդանի սխրանքը, որ, կրելով սուրբ Վարդանի անունը, նրա պես նահատակվում է հանուն հավատի ու ազգային արժանապատվություն։ Վեպում արտահայտված է ևս մի գաղափար։ Դա հայերի առաքելությունն է մարդկային առաքելության մեջ։ Ֆիզիկական, հոգևոր ու բարոյական արժեքները չեն կարող փրկության երաշխիք լինել, եթե չդրվեն գործողության մեջ։ Վեպում հեղինակը կոչ է անում հայ ժողովրդին ապստամբություն բարձրացնել Օսմանյան Թուրքիայի դեմ։ Նկարագրում է ռուս ժողովրդի առաջին քայլերը հայկական հողերի վրա, թե ինչպես են նրանք օգնության ձեռք մեկնում անօգնական ժողովրդին։ Շատ քննադատներ եզրակացնում են, որ հենց այս կարծիքները դարձան Աբովյանի խորհրդավոր անհետացման բուն պատճառը։

Աղասու կերպար

Երևանի բերդ

Աղասին վեպի գլխավոր հերոսն է։ Նրա կերպարը ուրվագծվում է պատմական իրադարձությունների ընդհանուր համապատկերի վրա։ Այս իմաստով նա, լինելով իրական կերպար, միաժամանակ նաև պատմության հերոս է, այսինքն` գրողը պատմականացնում է նրա երևույթը որպես գաղափարատիպ և անհատականություն։ Այդպես նաև` մյուս կերպարները։ Նրանք ոչ թե սովորական իմաստով գործող անձինք են, այլ` պատմության անհատներ, որոնք պատմական շրջադարձի կրողներ են` արծափեցի Մանուկ աղան իր գերբնական հսկայությամբ ու քաջությամբ, շուլարվեցի Սոսն ու Հոհանջանը, բայազեդցի Բարսեղ, Մանուկ, Մկրտիչ իշխանազուններն ու ղարսեցի աշխարհահռչակ Տիգրանյան տունը` ազգային բարօրության իրենց առաքինությամբ, ապա նաև Ներսես և Գրիգոր եպիսկոպոսները, Մադաթով և Բեհբութով երիտասարդները։ Աղասին անհանգիստ, որոնող, անկաշկանդ բնավորության տեր մարդ էր։ Աղասին աշխարհն ընկալում էր գեղջկական պատկերացումների անմիջականությամբ ու բնական կատարելությամբ։ Աղասին ուներ խորհող միտք և բնությունը, աշխարհն ու տիեզերքը ճանաչելու, Աստծու առեղծվածը հասկանալու ներքին զգացողություն։ Աղասին հավաքական կերպար էր։ Աբովյանը Աղասու կերպարի մեջ խտացրել է հայ ժողովրդի բարոյական բարձր նկարագիրը` նրա անձնական խոհերը, ֆիզիկական ու մտավոր կարողություններն ուղղելով հայրենական սիրո պաշտամունքին։

Բնաշխարհ և մարդիկ

«Վերք Հայաստանի» վեպը կարելի է համարել Հայաստանի գեղարվեստական հայտնագործությունը։ Արարատյան դաշտի ամառը, Երևանի շոգը, Քանաքեռի ձմեռը զուտ հայկական նկարագիր ունեն, պատկերված են հայկական գույներով և բնավորությամբ։ Հին հուշեր է արթնացնում նաև Ապարանի քանդած եկեղեցին, որտեղ Վաղարշակի, Տրդատի, Տիգրանի ապարանքներն էին, և հայոց թագավորները, իշխաններն ու պայազատները ամառային իրենց օրերը գեղեցկացնում էին «բյուրատեսակ ծաղիկների» ու «պատվական աղբյուրների» վայելքով և իրենց մաղթանքներն ու աղոթքը ծաղիկների բույրի ու թռչունների հետ առաքում երկինք։

Ծանոթագրություններ

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են

Վերք Հայաստանի (վեպ) հոդվածին

Վիքիդարան նախագծում կարող եք գտնել այս հեղինակի ստեղծագործություններ։